فرزدق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''همام بن غالب''' معروف به '''فرزدق''' از شعرای مشهور عرب در قرن اول و دوم هجری. قصیده‌ای که به صورت فی‌البداهه در ستایش [[امام زین العابدین]](ع) و در برابر [[هشام بن عبدالملک]] سرود معروف است.

از بزرگان [[بنی تمیم]] به حساب می­‌آمد.<ref>مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، ص۷۰۹</ref> پدرش غالب نیز فردی بخشنده و شریف و از بزرگان قوم خویش بود<ref>امین، سید محسن؛ مستدركات اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۷</ref> و مادرش لیلی بنت حابس خواهر [[اقرع بن حابس]] تمیمی از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] بود.<ref>مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، ص۷۰۹</ref> در منابع تاریخی سخن دقیقی از سال تولد او به میان نیامده است و با اختلافی که در ثبت تاریخ وفات او وجود دارد، می­‌توان ولادت او را بین سال­های 19 تا 23 تخمین زد.

کنیه­‌ او ابوفراس<ref>ابن اعثم؛ الفتوح، ص۱۰۴۹</ref> و لقبش فرزدق بود. وی پنج فرزند به نام­‌های لبطه، سبطه، خبطه، رکضه و زمعه داشت که زمعه نیز شاعر بود.<ref>انساب الاشراف، پیشین، ص66.</ref>

ذوق شاعرانه­ فرزدق بیشتر با هجو تناسب داشت<ref>بلعمی؛ تاریخنامه ی طبری، ج۵، ص۱۵۵۲</ref> و بیشتر اشعار او در قالب هجو و یا فخر قبیلگی سروده شده است.<ref>انساب الاشراف، پیشین، ص 94</ref>

در منابع [[اهل سنت]]، فرزدق [[شیعه]] دانسته شده است.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج 14، ص 358 و مقدسی، محمد بن احمد؛ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج 2، ص 618.</ref>شاید ملاقات وی با [[امیرالمومنین(ع)]] و حفظ [[قرآن]] بنا بر فرمایش ایشان، سرودن اشعاری در مذمت [[ابن ملجم]]،<ref>اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج۱، ص۵۸۲</ref>، رفت و آمد به [[کوفه]]<ref> الکامل، پیشین، ج 10، ص 353.</ref> که پایگاه شیعیان است، ملاقات با [[امام حسین]](ع) در مسیر حرکت ایشان به سمت کوفه<ref>طبری، تاریخ طبری، ج 7، ص 2969. </ref>و سرودن ابیاتی در رثای ایشان<ref>دیوان الفرزدق، ج 1، ص 7.</ref> و مهم­تر از همه، ماجرای سرودن شعر در مدح [[امام زین العابدین]](ع) در حضور [[هشام بن عبدالملک]]،<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص 709.</ref> از شاخص­‌ترین دلایلی است که به سبب آن، وی را در ردیف شیعیان برشمرده­‌اند.

روزی فرزدق با پدرش نزد امیرالمومنین [[علی(ع)]] رفت. حضرت پرسید: «او کیست؟» غالب پاسخ داد: «پسرم است که شاعر است.» حضرت فرمود: «به او قرآن بیاموز که بهتر از شعر است.»<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref> نقل شده که وی پس از این جریان پاهای خویش را در بند کرد تا قرآن را حفظ نمود.<ref>اعیان الشیعه، پیشین، ج 6، ص 451</ref>

در حوادث سال ۶۰ق آمده است که فرزدق برای [[حج]] به سوی [[مکه]] رفت و در منزلگاه [[صفاح]] با [[امام حسین]](ع) برخورد کرد. امام از او احوال مردم کوفه را جویا شد و او در پاسخ گفت: «آنان را پشت سر گذاشتم در حالی که دل هایشان با تو و شمشیرهایشان بر ضد تو (و در نقلی با بنی امیه) بود.<ref>تاریخ طبری، ج 7، ص 2969 </ref>»

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط چین}}'''بخشی از قصیده فرزدق{{سخ}}در توصیف [[امام زین العابدین]]:'''{{پایان}}{{سخ}}{{شعر|ساده}}{{بیت|هذا الذى تعرف البطحاء وطأته|والبيت يعرفه والحلّ والحرم}}

{{بیت|هذا ابن خير عبادالله كلهم|هذا التقى النقى الطاهر العلم}}

{{بیت|هذا ابن فاطمة ان كنت جاهله|بجدّه انبياء الله قد ختموا}}

{{بیت|وليس قولك من هذا بضائره|العرب تعرف من أنكرت والعجم}}

{{بیت|كلتا يديه غياث عم نفعهما|یستوكفان و لايعروهما عدم}}

{{بیت|سهل الخليقة لاتخشى بوادره|يزينه اثنان حسن الخلق والشيم}}

{{بیت|ما قال لا قطّ الا فى تشهده|لولا التشهد كانت لاءه نعم}}

{{بیت|عمّ البرية بالاحسان فانقشعت|عنها الغياهب والاملاق والعدم}}

{{بیت|اذا رأته قريش قال قائلها:|الى مكارم هذا ينتهى الكرم}}

{{بیت|يغضى حياء و يغضى من مهابته|فما يكلّم الا حين يبتسم}}

{{بیت|بكفه خيزران ريحه عبق|من كف أروع فى عرنينه شمم}}{{پایان شعر}}

مدح و ستایش امام در فضای خفقان سیاسی، آن هم در حضور هشام، نه تنها گواه شهامت و شجاعت در خور تقدیر وی است، بلکه بر ارادت وی به این خاندان گواهی می­‌دهد. زمانی که امام سجاد(ع) از زندانی شدن او مطلع شد، مبلغ دوازده هزار درهم برای او فرستاد. فرزدق این مبلغ را پس داد و گفت: '''«من مدح تو را برای رضای خدا گفتم، نه برای عطا.»''' حضرت مبلغ را باز فرستاد و فرمود: «ما [[اهل بیت]]، چون چیزی به کسی بخشیم باز نستانیم.»<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص 710؛ کشف الغمه، اربلی، ج 2، ص 80.</ref>

[[کمیت بن زید اسدی]] با فرزدق پیوند قبیلگی داشت. وقتی او «قصاید هاشمیات» را در مدح اهل بیت سرود، برای محک زدن اشعار خود، نزد فرزدق آمد. فرزدق پس از شنیدن اشعار او در پاسخ چنین گفت:

::«آفرین پسرم، خوب گفته­‌ای که "از اراذل و اوباش دست برداشته­‌ای و هرگز تیرت به خطا نخواهد رفت و گفتارت را تکذیب نخواهند کرد"... این اشعار را انتشار بده و با دشمن دست به گریبان شو که تو از همه­ گذشتگان و حاضران شاعرتری.»<ref>مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، ج 2، ص 231.</ref>

به رسمیت شناختن فرزدق به عنوان یکی از شعرای عصر اموی،<ref>کلبی، الاصنام، ص 83.</ref> نشان دهنده­ حضور وی در دستگاه خلافت و حمایت معنوی آنان بوده است. وی در دربار خلفای اموی از جمله ولید، سلیمان، عمر بن عبدالعزیز و... حضور داشته و در تایید جایگاه و مقام خلیفه اللهی آنان اشعاری سروده است، برای نمونه درباره­ عبدالملک چنین سروده است:

ولی با این اوصاف نمی­‌توان وی را شاعر درباری محض دانست. وی در مقابل رفتار برخی از امرای عرب که خلاف مبانی اسلام رفتار می­‌کردند نیز اشعاری به هجو سروده است. هجو [[زیاد بن ابیه]]<ref>الکامل، ابن اثیر، ج 11، ص 37؛ تاریخ طبری، ج 7، ص 2853.</ref> و [[معاویه]]<ref>ابن هشام؛ السیره النبویه، ج 2، ص 350.</ref> از این جمله‌­اند.

فرزدق بنا به نقل مشهور در [[سال ۱۱۰ هجری قمری|سال ۱۱۰ق.]]<ref> الکامل، ابن اثیر، ج 14، ص 54 و تاریخ گزیده، مستوفی، ص 710.</ref> در سن نود و یک سالگی در بصره<ref>تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 1، ص 344.</ref> وفات یافت.

{{پانویس2}}

{{منابع|2}}

*بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417، چاپ اول.

*کوفی، ابن اعثم؛ الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تحقیق غلامرضا طباطبایی مجد، تهرات، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372.

*ابن هشام؛ السیره النبویه، ترجمه سید هاشم رسولی، تهران، انتشارات کتابچی، 1375، چاپ پنجم.

*مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، 1409، چاپ دوم.

*مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، تحقیق عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1364، چاپ سوم.

*کلبی، هشام بن محمد؛ الاصنام، تحقیق احمد زکی پاشا، تهران، نشر نو، 1364، چاپ دوم.

*بلعمی؛ تاریخنامه ی طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، 1373، چاپ سوم.

*ابن اثیر، عزالدین علی؛ الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، موسسه مطبوعاتی علمی، 1371.

*مقدسی، محمد بن احمد؛ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مترجم علی نقی منزوی، تهران، مولفان و مترجمان ایران، 1361، چاپ اول.

*اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز، بنی هاشمی، 1381، چاپ اول،

* طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375، چاپ پنجم

* دیوان الفرزدق، مقدمه و شرح مجید طرد، بیروت، دارالکتاب العربی، 1414، چاپ دوم.

*تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ج 1، ص 344.