انقلاب اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

مخالفت با حکومت [[محمدرضا پهلوی]] در ایران از دهه ۱۳۳۰ش آغاز شد. ملی شدن صنعت نفت، مبارزات و ابراز مخالفت توسط [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت‌الله کاشانی]] و فعالیت‌های انقلابی [[فدائیان اسلام|جمعیت فدائیان اسلام]] به رهبری [[سید مجتبی نواب صفوی]] از این جمله‌اند.{{مدرک}} این مبارزات به استثنای حرکت فدائیان اسلام، در راستای تغییر حاکمیت در ایران نبودند و عمدتا در مدت‌زمانی کوتاهی جریان داشتند. فدائیان معتقد بودند که حرکت کلی حکومت بر خلاف [[اسلام|دین اسلام]] و [[تشیع|مذهب تشیع]] است.<ref> عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران، ص۱۱۳-۱۲۱. </ref>

تا اواسط دهه ۱۳۴۰ش مخالفت مؤثری با حکومت پهلوی رخ نداد و قدرت مطلق سیاسی و اجتماعی در اختیار شاه بود. پس از آغاز این دهه بود که رخدادهایی موجب آغاز اعتراضات علما و در پی آن عموم مردم ایران در برابر حکومت گردید.{{مدرک}}

در [[۱۶ مهر]] ۱۳۴۱ش لایحه‌ای با عنوان [[قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی|انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] به تصویب هیئت دولت رسید.{{مدرک}} این قانون در موادی مربوط به انتخابات، شرط مسلمان و مرد بودن را از کاندیداها و انتخاب‌کنندگان و نیز [[سوگند]] انتخاب‌شوندگان به [[قرآن]] را حذف کرده بود.<ref>خلجی، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۲.</ref> تصویب چنین مواردی مخالفت‌های صریح علما به‌ویژه آیت‌الله خمینی را در پی داشت. پس از جلسه‌ای مشورتی [[آیت‌الله خمینی]]، [[آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی]] و [[آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری]]، طی تلگراف‌هایی اعتراض خود را نسبت به لایحه مزبور ابراز داشته و خواهان الغای سریع این مصوبه شدند.<ref>منصوری، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، ص۱۵۲-۱۵۳.</ref> رژیم در هفتم آذر همان سال، طی جلسه‌ای لغو تصویب‌نامه ۱۳۴۱/۷/۱۶ را اعلام و علما و مراجع قم را شبانه و طی تلگرف از تصمیم خود آگاه کرد.<ref> عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران، ص۱۳۵. </ref>

شاه که در یک سخنرانی تبلیغاتی مخالفان را ارتجاع سیاه خطاب کرده بود<ref> منصوری، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، ص۱۵۵.</ref> روز ۴ بهمن به قم سفر کرد ولی هیچ یک از روحانیون برجسته حتی تولیت آستان حضرت معصومه(س)تولیت [[حرم حضرت معصومه(س)]] در دوره پنجم، ابوالفضل مصباح التولیه (۱۳۳۲/۲/۲۸– ۱۳۴۴/۱۲/۳)در مراسم استقبال حاضر نشدند.<ref>[https://asnad.amfm.ir/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%82%D9%85/ تولیت‌های آستان مقدس قم]، مرکز آستان حضرت معصومه(س).</ref> شاه از زیارت حرم نیز خودداری کرد و در برابر صحن طی نطق تندی، مجددا به روحانیت توهین کرد و این گروه را مانع پیشرفت خطاب کرد.

۱- روحانیت وابسته به حکومت:‌ بیشتر میان روحانیون درجه سوم و چهارم و به صورت استثنا میان روحانیون درجه دوم نیز چنین افرادی وجود داشت. بیشتر افراد وابسته، روحانیونی بودند که در ادارات اوقاف یا دفاتر ازدواج و طلاق مشغول به کار بوده و به نوعی مجبور بودند در خدمت رژیم باشند. طبعاً شمار آنان اندک نبود. چندان که نقش آنان نیز در ایجاد ارتباط میان مردم با دربار به صورت دعا برای شاه یا رفتن در مراسم استقبال و همراهی شاه در حرم‌های زیارتی برای رژیم ارزشمند بود. اینها گروهی بودند که دربار به حمایت از آنها دلبسته بود تا هم از داخل یکپارچگی روحانیت را در برابر رژیم بشکنند و هم سدی در برابر کمونیست‌ها باشند.{{مدرک}}

۲- گرایشی که از دخالت در سیاست پرهیز داشت و تنها مواقع بسیار خاصی به دلایلی برای پادرمیانی یا چیزی شبیه آن، ممکن بود به نوعی حرکت سیاسی دست بزند. این جریان که به گونه‌ای خاص تقدس گرا و گاه ولایتی بود به دلایل مختلف و از جمله همین تقدس گرایی، غیرسیاسی شده بود. {{مدرک}}

برخی از رهبران [[انجمن حجتیه]] نیز به لحاظ فکری یا از روی تقیه ظاهرا همین گونه می‌اندیشیدند و بر این باور بودند که اساسا حکومت را نمی‌توان به غیر معصوم سپرد. رویکرد تاریخی مرجعیت در روزگار پس از مشروطه نیز چنین اقتضایی داشت.{{مدرک}}

۳- گروهی از روحانیون بودند که در عین مخالفت با پهلوی و مظاهر فساد آن، حاضر به ورود در یک مبارزه قهرآمیز و تند نبودند. مبانی این گروه نیز متفاوت و انگیزه‌هایشان مختلف و درجه دخالتشان هم در سیاست متفاوت بود.{{مدرک}}

رهبری انقلاب اسلامی [[مرجع تقلید]] بود و سایر رهبران مبارزه نیز تحصیل‌کردگان [[حوزه علمیه]] بودند. بسیاری از مراجع تقلید وقت نیز با انقلاب همراهی می‌کردند. تعداد زیادی از اساتید و مدرسان حوزه‌های علمیه به خصوص [[حوزه علمیه قم]] جزو مبارزان بودند و بیانیه‌هایی علیه سلطنت پهلوی صادر می‌کردند.{{مدرک}}

مهم‌ترین راهپیمایی‌ها علیه نظام سلطنتی در روزهای [[تاسوعا]] و [[روز عاشورا|عاشورا]] [[سال ۱۳۵۷ش]] اتفاق افتاد که مردم برای عزاداری [[واقعه کربلا]] و [[امام حسین(ع)]] به خیابان‌ها آمده بودند. [[مسجد|مساجد]] و [[حسینیه|حسینیه‌ها]] از پایگاه‌های اصلی مخالفان به شمار می‌رفتند.<ref>[https://irdc.ir/fa/news/380/%D9%88%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84-57 وقایع عاشورا و تاسوعای سال ۵۷]، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.</ref>