|
|
| خط ۳۶: |
خط ۳۶: |
|
| |
|
| ==رابطه اسلام و ایمان== | | ==رابطه اسلام و ایمان== |
| یکی دیگر از مباحث مربوط به ایمان رابطه اسلام و ایمان است. ایمان و اسلام به لحاظ مفهوم ومعنای لغوی با هم تغایر دارند، ایمان در لغت به معنای تصدیق قلبی است و اسلام در لغت به معنای انقیاد و خشوع.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۲۰۰۳م، ج۷، ص۲۴۳.</ref> و امّا در معنای اصطلاحی آن دو، متکلمان اختلاف کرده‌اند:
| | بسیاری از شیعیان، معتقدند اسلام و ایمان دو مفهوم متفاوت هستند و بر این اساس، اسلام اعم از ایمان است؛ یعنی هر مؤمنی مسلمان است، اما هر مسلمانی، لزوما مؤمن نیست.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، انتشارات داوری، ص۵۴</ref> بیشتر اشاعره هم چنین نظری دارند.<ref>باقلانی، تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، ۱۴۱۴ق، ص۳۹۱.</ref> |
|
| |
|
| ۱. اسلام و ایمان یکی است: [[معتزله]]،<ref>معتزلی، شرح الاصول الخمسة، ۱۴۰۸ق، ص۷۰۵</ref> بسیاری از [[خوارج]]، [[زیدیه]]،<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، انتشارات داوری، ص۵۴</ref> [[ابوحنیفه]] و پیروانش<ref>خمیس، اصول الدین عند الإمام ابوحنیفة، ۱۴۱۶ق، ص۴۳۵، ۴۳۶</ref>، [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۴۱۸</ref> از [[امامیه]] این قول را انتخاب کرده‌اند.
| | با این حال، [[معتزله]]،<ref>معتزلی، شرح الاصول الخمسة، ۱۴۰۸ق، ص۷۰۵</ref> بسیاری از [[خوارج]]، [[زیدیه]]،<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، انتشارات داوری، ص۵۴</ref> [[ابوحنیفه]] و پیروانش<ref>خمیس، اصول الدین عند الإمام ابوحنیفة، ۱۴۱۶ق، ص۴۳۵، ۴۳۶</ref>، و [[شیخ طوسی]]،<ref>شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۴۱۸</ref> تفاوت اسلام و ایمان را نپذیرفته‌اند. |
|
| |
|
| ۲. اسلام و ایمان با هم تغایر دارند: مشهور امامیه<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، انتشارات داوری، ص۵۴</ref> و مشهور اشاعره<ref>باقلانی، تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، ۱۴۱۴ق، ص۳۹۱.</ref> این قول را برگزیده‌اند. اینها معتقدند که اسلام اعم از ایمان است و هر مؤمنی مسلمان است ولی هر مسلمانی مؤمن نیست.
| | خواجه نصیرالدین طوسی،<ref>نصیر الدین طوسی، قواعد العقائد، ۱۴۱۶ق، ص۱۴۳، ۱۴۲</ref> شهید ثانی<ref>شهید ثانی، حقایق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۰، ۱۲۱</ref> و تفتازانی،<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۰۷</ref> بر این عقیده‌اند که ایمان و اسلام واقعی یکی است، اما اسلام ظاهری متفاوت از ایمان و اعم از آن است؛ بر این اساس، کسانی که اسلام ظاهری دارند، لزوما مؤمن نیستند، اما همه مؤمنان، مسلمان نیز هستند. |
|
| |
|
| ۳. قول تفصیل: ایمان و اسلام واقعی یکی است؛ امّا اسلام ظاهری با ایمان متفاوت و اعم از آن است: این دیدگاه [[خواجه طوسی]]<ref>نصیر الدین طوسی، قواعد العقائد، ۱۴۱۶ق، ص۱۴۳، ۱۴۲</ref> [[شهید ثانی]]<ref>شهید ثانی، حقایق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۰، ۱۲۱</ref> و [[تفتازانی]] است<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۰۷</ref>.
| | بنابر نظر علامه طباطبایی، اسلام و ایمان، درجاتی دارند و رسیدن به هر مرتبه از اسلام، شرط رسیدن به مرتبه بعدی از ایمان است؛ چنانکه نخستین مرتبه اسلام، پذیرش ظاهر اوامر و نواهی الهی است، و پس از آن، اولین مرتبه ایمان است که اعتقاد قلبی و باور به مضمون شهادتین است و به انجام احکام فرعی اسلام منجر می‌شود.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۰۱، ۳۰۳.</ref>. |
| | |
| ===رابطه اسلام و ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی ===
| |
| از نظر علامه طباطبایی اسلام و ایمان مراتب و درجاتی دارند. هر درجه از اسلام در کنار یک درجه از ایمان قرار دارد. از نظر او هر گاه مرتبهای از اسلام حاصل شد مرتبهای از ایمان نیز می‌تواند حاصل شود و هر زمان آن مرتبه از ایمان حاصل شد مرتبه بعد اسلام حاصل می‌شود.<ref>نگاه کنید به: طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۰۱، ۳۰۳.</ref>
| |
| | |
| الف) نخستین مرتبه اسلام، پذیرش ظاهر اوامر و نواهی الهی است که با ذکر [[شهادتین]] صورت می‌گیرد، خواه قلب آن را موافقت کند یا مخالفت، خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن| قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰکن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکمْ ۖ...﴿۱۴﴾|سوره=[[سوره حجرات|حجرات]]|آیه=۱۴}} بعد از این رتبه از اسلام، اوّلین مراتب ایمان قرار می‌گیرد که عبارت است از اعتقاد [[قلب|قلبی]] اجمالی به مضمون شهادتین که از لوازم آن عمل به بیشتر احکام فرعی اسلام است.
| |
| | |
| ب) مرتبه دوم اسلام پس از مرتبه اوّل ایمان قرار دارد و عبارت است از تسلیم و انقیاد قلبی در برابر بیشتر اعتقادات حق به صورت تفصیلی که انجام اعمال صالح را به دنبال دارد اگر چه امکان دارد در برخی موارد تخلف صورت گیرد. خداوند در وصف [[متقین]] می‌فرماید: {{متن قرآن|الَّذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنَا وَکانُوا مُسْلِمِینَ ﴿۶۹﴾|سوره=[[سوره زخرف|زخرف]]|آیه=۶۹}} و نیز (بقره:۲۰۸)...، مرتبه دوم ایمان بعد از این مرتبه از اسلام، اعتقاد تفصیلی به تمام حقایق دینی است، خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِک هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿۱۵﴾|سوره=حجرات|آیه=۱۵}} و نیز (صف:۱۱)....
| |
| | |
| ج) پس از مرتبه دوم ایمان مرتبه سوم اسلام است، به این ترتیب است که هنگامی که انسان با مرتبه دوم ایمان انس گرفت و متخلق به اخلاق آن شد سایر قوای حیوانی او منقاد و تسلیم او می‌شود... و انسان به جایگاهی می‌رسد که چنان خدای خود را عبادت می‌کند که گویا او را می‌بیند و اگر هم او را نمی‌بیند خدا او را می‌بیند...، خداوند می‌فرماید:{{متن قرآن|فَلَا وَرَبِّک لَا یؤْمِنُونَ حَتَّیٰ یحَکمُوک فِیمَا شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لَا یجِدُوا فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَیتَ وَیسَلِّمُوا تَسْلِیمًا ﴿۶۵﴾|سوره=نساء|آیه=۶۵}} به دنبال این مرتبه اسلام مرتبه سوم ایمان قرار دارد، چنان که خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿۱﴾الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ﴿۲﴾ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ ﴿۳﴾|سوره=[[سوره مومنون|مؤمنون]]|آیه=۱-۳}}
| |
| | |
| د) پس از این مرتبه ایمان مرتبه چهارم اسلام قرار دارد. انسان هنگامی که در مرتبه پیشین اسلام قرار دارد، گاهی دست عنایت ربانی او را فرا گرفته و این حقیقت را به او نشان می‌دهد که مالکیت فقط در عالم مال خداست و هیچ کس از خود چیزی ندارد، و البته این جایگاه یک مقام موهبتی و افاضه الهی است که اراده انسان در آن نقشی ندارد، و شاید آیه {{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَینِ لَک...﴿۱۲۸﴾|سوره=بقره|آیه=۱۲۸}} اشاره به همین مرتبه از اسلام باشد، زیرا [[ابراهیم]](ع) اسلام اختیاری و ارادی را قبل از این درخواست پذیرفته بود...، پس از این مرتبه از اسلام مرتبه چهارم ایمان قرار دارد و آن عبارت از تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و افعال بنده مؤمن است، خداوند می‌فرماید: {{متن قرآن|أَلَا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلَا هُمْ یحْزَنُونَ ﴿۶۲﴾ الَّذِینَ آمَنُوا وَکانُوا یتَّقُونَ ﴿۶۳﴾|سوره=[[سوره یونس|یونس]]|آیه=۶۳-۶۴}}<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۰۱، ۳۰۳.</ref>.
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
