پرش به محتوا

فیض الدموع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۸: خط ۳۸:
== علت نام‌گذاری کتاب ==
== علت نام‌گذاری کتاب ==
بدایع‏‌نگار در پایان كتاب، علت تسمیه آن را چنین می‌‏نویسد:
بدایع‏‌نگار در پایان كتاب، علت تسمیه آن را چنین می‌‏نویسد:
::«و چون این حدیث مولم و واقعه جانسوز بدین جای رسید و با نازكی بیان و طراز صدق این مایه لطف سیاقت و جمال بلاغت یافت و از فیوضات قدس و سبحات انوار، گویی رشحی بدان درآمیخت؛ زبان و بنان را دیگر باز طاقت تقریر و توان تحریر نماند و دمع فائض و خاطر هائم آن را «فیض الدموع و عبرة المستهام» (ریزش اشك‌ها و اشک محزون و دل‌شكسته) خواند و حقّا كه مطالعت آن از دیده خارا اشک زاید و آشفتگان پریشان را غیرت و حیرت افزاید.»<ref>فیض الدموع، ص۲۰.</ref>
::«و چون این حدیث مولم و واقعه جانسوز بدین جای رسید و با نازكی بیان و طراز صدق این مایه لطف سیاقت و جمال بلاغت یافت و از فیوضات قدس و سبحات انوار، گویی رشحی بدان درآمیخت؛ زبان و بنان را دیگر باز طاقت تقریر و توان تحریر نماند و دمع فائض و خاطر هائم آن را «فیض الدموع و عبرة المستهام» (ریزش اشك‌ها و اشک محزون و دل‌شكسته) خواند و حقّا كه مطالعت آن از دیده خارا اشک زاید و آشفتگان پریشان را غیرت و حیرت افزاید.»<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۰.</ref>


== سبک نگارش ==
== سبک نگارش ==
در مقدمه کتاب درباره شیوه نگارش سبکی فیض الدموع آمده است:
در مقدمه کتاب درباره شیوه نگارش سبکی فیض الدموع آمده است:
:::«نثر بدایع‏‌نگار، نثر مرسل ساده و در برخی عبارات مسجّع ساده از انواع نثر فارسی است و تكلّف و تصنعی در نثر او نیست. سخن‏‌آرایی و نغز گفتاری در تزیین نثر او فراوان است. استخوان‌بندی عبارات، استوار و خوش نقش است. حُسن تألیف، تناسب كلمات، شیوایی و رسایی گفتار، زیبایی نثر او را باز می‏‌نماید. روانی و سلاست، كلام وی را مطبوع و دل‏‌انگیز كرده است. ضعف تألیف، غرابت، اغلاق و ایجاز مخل و كلمات نامأنوس و ناخوش آهنگ در گزینش او جای ندارد. هیچ‌‏گونه تنافری در میان عبارات و الفاظ دیده نمی‌‏شود. افعال منسوخه در مجموع كتاب انگشت‌‏شمار است. از افعال تركیبی به تناسب زمان خویش بهره گرفته و ساختار قدیمی آن را حفظ كرده است.»{{سخ}}
:::«نثر بدایع‏‌نگار، نثر مرسل ساده و در برخی عبارات مسجّع ساده از انواع نثر فارسی است و تكلّف و تصنعی در نثر او نیست. سخن‏‌آرایی و نغز گفتاری در تزیین نثر او فراوان است. استخوان‌بندی عبارات، استوار و خوش نقش است. حُسن تألیف، تناسب كلمات، شیوایی و رسایی گفتار، زیبایی نثر او را باز می‏‌نماید. روانی و سلاست، كلام وی را مطبوع و دل‏‌انگیز كرده است. ضعف تألیف، غرابت، اغلاق و ایجاز مخل و كلمات نامأنوس و ناخوش آهنگ در گزینش او جای ندارد. هیچ‌‏گونه تنافری در میان عبارات و الفاظ دیده نمی‌‏شود. افعال منسوخه در مجموع كتاب انگشت‌‏شمار است. از افعال تركیبی به تناسب زمان خویش بهره گرفته و ساختار قدیمی آن را حفظ كرده است.»{{سخ}}
صنایع لفظی و معنوی بدیع به خوبی در كتاب فیض الدموع بكار رفته است و در انشای فارسی به بلاغت، سرآمد سخنان عصر اخیر است.<ref> فیض الدموع، ص۶۹.</ref>
صنایع لفظی و معنوی بدیع به خوبی در كتاب فیض الدموع بكار رفته است و در انشای فارسی به بلاغت، سرآمد سخنان عصر اخیر است.<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۶۹.</ref>


== محتوای كتاب‏ ==
== محتوای كتاب‏ ==
خط ۴۹: خط ۴۹:
* '''نخست''': بررسی زمینه‌‏های نهضت حسینی.
* '''نخست''': بررسی زمینه‌‏های نهضت حسینی.
* '''دوم''': شرح حال مؤلف و معرفی آثار او، به همراه نمونه‌‏هایی از نثر بدایع‏‌نگار در تألیفاتش به عنوان یک نویسنده ادیب.
* '''دوم''': شرح حال مؤلف و معرفی آثار او، به همراه نمونه‌‏هایی از نثر بدایع‏‌نگار در تألیفاتش به عنوان یک نویسنده ادیب.
* '''سوم''': گزارشی از سیر تطور نثر فارسی و بررسی سبک‏‌شناسی و بیان ارزش ادبی فیض الدموع به عنوان یک اثر جاوید با نثر شیوا و شیرین كه یادآور نثر فارسی قرن چهارم و پنجم قمری است.<ref> فیض الدموع، ص۱۳.</ref>
* '''سوم''': گزارشی از سیر تطور نثر فارسی و بررسی سبک‏‌شناسی و بیان ارزش ادبی فیض الدموع به عنوان یک اثر جاوید با نثر شیوا و شیرین كه یادآور نثر فارسی قرن چهارم و پنجم قمری است.<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۱۳.</ref>


فیض الدموع مانند سایر مقاتل، با بیان تولد امام حسین(ع) و ذكر فضایل او و آنگاه مرگ [[معاویه|معاویه]] و سلطنت [[یزید بن معاویه|یزید]] آغاز می‌شود و دربرگیرنده مقتل [[مسلم]] و دیگر [[شهدای کربلا]] و نیز غارت خیام امام و اسارت خاندان او در [[کوفه|كوفه]] و [[شام]] و خطبه‌های [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] و [[امام سجاد]] (ع)در مجلس یزید است.<ref>نادره جلالی‌زاده، نگاهی به آثار مذهبی بدایع نگار با تکیه بر کتاب «فیض الدموع».</ref>
فیض الدموع مانند سایر مقاتل، با بیان تولد امام حسین(ع) و ذكر فضایل او و آنگاه مرگ [[معاویه|معاویه]] و سلطنت [[یزید بن معاویه|یزید]] آغاز می‌شود و دربرگیرنده مقتل [[مسلم]] و دیگر [[شهدای کربلا]] و نیز غارت خیام امام و اسارت خاندان او در [[کوفه|كوفه]] و [[شام]] و خطبه‌های [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] و [[امام سجاد]] (ع)در مجلس یزید است.<ref>نادره جلالی‌زاده، نگاهی به آثار مذهبی بدایع نگار با تکیه بر کتاب «فیض الدموع».</ref>
خط ۸۱: خط ۸۱:
* اهل بیت در مسیر شام‏
* اهل بیت در مسیر شام‏
* اهل بیت در شام‏
* اهل بیت در شام‏
* بازگشت به مدینه.<ref> فهرست کتاب.</ref>‏
* بازگشت به مدینه.<ref>بدایع نگار، فهرست کتاب.</ref>‏
{{پایان}}
{{پایان}}


== اهمیت و اعتبار علمی كتاب‏ ==
== اهمیت و اعتبار علمی كتاب‏ ==
فیض الدموع یک متن ادبی به زبان فارسی فاخر است. اثری است حماسی و مستند به اسناد معتبر تاریخی. بر اساس تحقیقاتی كه شده تاكنون كتابی فارسی با ویژگی‌های یاد شده، چنین شیوا و مستند به منابع دست اول تألیف نشده است. سیف اللّه نواب در مقدمه چاپ دوم می‏‌نویسد:
فیض الدموع یک متن ادبی به زبان فارسی فاخر است. اثری است حماسی و مستند به اسناد معتبر تاریخی. بر اساس تحقیقاتی كه شده تاكنون كتابی فارسی با ویژگی‌های یاد شده، چنین شیوا و مستند به منابع دست اول تألیف نشده است. سیف اللّه نواب در مقدمه چاپ دوم می‏‌نویسد:
::«به طوری كه مشاهده می‏‌شود، مورّخین اسلامی و متتبّعین غربی، وقایع عاشورا را هر یک با سبكی مخصوص تقریر و انتشار داده‏‌اند و یادداشتهای مورّخین خارجی هم كه بعضی تفصیل داده‌‏اند، مراتبی را متذكّر می‌‏شوند كه در نظر مطالعه كننده تاریخ، قابل بحث و تحقیق است، لكن مرحوم محمد ابراهیم نوّاب در فحص و تحقیق اخبار مراقبت نموده است كه در كلیات واقعه صرف وقت شده و جریانات از روی صحت تقسیم‌‏بندی شده باشد.».<ref> فیض الدموع، ص۲۳.</ref>
::«به طوری كه مشاهده می‏‌شود، مورّخین اسلامی و متتبّعین غربی، وقایع عاشورا را هر یک با سبكی مخصوص تقریر و انتشار داده‏‌اند و یادداشتهای مورّخین خارجی هم كه بعضی تفصیل داده‌‏اند، مراتبی را متذكّر می‌‏شوند كه در نظر مطالعه كننده تاریخ، قابل بحث و تحقیق است، لكن مرحوم محمد ابراهیم نوّاب در فحص و تحقیق اخبار مراقبت نموده است كه در كلیات واقعه صرف وقت شده و جریانات از روی صحت تقسیم‌‏بندی شده باشد.».<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۳.</ref>


== منابع كتاب‏ ==
== منابع كتاب‏ ==
مؤلف از منابع معتبر در حد امكان بهره برده و دقت كافی در ضبط روایات و نقل صحیح آنها نموده است. هر چند به [[علم رجال]] و [[درایه]] عالم و [[اجتهاد|مجتهد]] نبوده، امّا در حسن انتخاب و دقت تألیف، سلیقه شایسته‌‏ای به خرج داده است.{{سخ}}<ref> فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>
مؤلف از منابع معتبر در حد امكان بهره برده و دقت كافی در ضبط روایات و نقل صحیح آنها نموده است. هر چند به [[علم رجال]] و [[درایه]] عالم و [[اجتهاد|مجتهد]] نبوده، امّا در حسن انتخاب و دقت تألیف، سلیقه شایسته‌‏ای به خرج داده است.{{سخ}}<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>
بیشترین منابع وی [[لهوف]] [[سید بن طاووس]] است به گونه‌‏ای كه عده‌‏ای مانند [[آقا بزرگ]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعة]] و [[احمد منزوی]] در فهرست نسخه‌‏های فارسی، فیض الدموع را ترجمه لهوف دانسته‌‏اند در حالی که كه لهوف یكی از منابع این كتاب است كه در جاهای مختلف از آن نام برده شده است. از دیگر منابع این كتاب، [[بحارالانوار]]، [[مناقب الطاهرین]]، [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|مناقب]] [[ابن شهر آشوب]] و [[مقاتل الطالبیین (کتاب)|مقاتل الطالبیین]] [[ابوالفرج اصفهانی]] است كه مؤلف از آنها در چند جای كتاب خود یاد كرده است. وی به [[مقتل‌ الحسین (ابو مخنف)|مقتل الحسین]] [[ابومخنف]] نیز اعتماد كرده است.<ref>نادره جلالی‌زاده، نگاهی به آثار مذهبی بدایع نگار با تکیه بر کتاب «فیض الدموع».</ref>{{سخ}} <ref> فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>
بیشترین منابع وی [[لهوف]] [[سید بن طاووس]] است به گونه‌‏ای كه عده‌‏ای مانند [[آقا بزرگ]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعة]] و [[احمد منزوی]] در فهرست نسخه‌‏های فارسی، فیض الدموع را ترجمه لهوف دانسته‌‏اند در حالی که كه لهوف یكی از منابع این كتاب است كه در جاهای مختلف از آن نام برده شده است. از دیگر منابع این كتاب، [[بحارالانوار]]، [[مناقب الطاهرین]]، [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|مناقب]] [[ابن شهر آشوب]] و [[مقاتل الطالبیین (کتاب)|مقاتل الطالبیین]] [[ابوالفرج اصفهانی]] است كه مؤلف از آنها در چند جای كتاب خود یاد كرده است. وی به [[مقتل‌ الحسین (ابو مخنف)|مقتل الحسین]] [[ابومخنف]] نیز اعتماد كرده است.<ref>نادره جلالی‌زاده، نگاهی به آثار مذهبی بدایع نگار با تکیه بر کتاب «فیض الدموع».</ref>{{سخ}} <ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>
فیض الدموع به رغم آنكه در دوران [[قاجاریه|قاجار]] نوشته شده ولی با سایر مقاتل این دوره متفاوت است و دارای نثری زیبا و محتوایی ارزشمند است.<ref> فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>
فیض الدموع به رغم آنكه در دوران [[قاجاریه|قاجار]] نوشته شده ولی با سایر مقاتل این دوره متفاوت است و دارای نثری زیبا و محتوایی ارزشمند است.<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۳،۲۴.</ref>


== نسخه‌ها ==
== نسخه‌ها ==
زمان دقیق تألیف فیض الدموع روشن نیست ولی مسلّم است كه این اثر دو بار بوسیله میرزا محمدرضا كلهر كتابت و تحریر شده است؛ بار اول در سال ۱۲۸۳ش كه فاقد مقدمه خطّاط و نیز هیچ‏‌گونه حواشی و توضیحاتی در آن نیست و ۱۳۰ صفحه است. بار دوم در سال ۱۲۸۶ش با مقدمه كلهر از روی نسخه قبلی كتابت شده است و ۱۶۵ صفحه است.{{سخ}}
زمان دقیق تألیف فیض الدموع روشن نیست ولی مسلّم است كه این اثر دو بار بوسیله میرزا محمدرضا كلهر كتابت و تحریر شده است؛ بار اول در سال ۱۲۸۳ش كه فاقد مقدمه خطّاط و نیز هیچ‏‌گونه حواشی و توضیحاتی در آن نیست و ۱۳۰ صفحه است. بار دوم در سال ۱۲۸۶ش با مقدمه كلهر از روی نسخه قبلی كتابت شده است و ۱۶۵ صفحه است.{{سخ}}
اصل خطی نسخه اول در كتابخانه سلطنتی (كاخ گلستان) به شماره ۱۰۸۰ نگهداری می‏‌شود ولی نسخه خطی دوم یافت نشد.{{سخ}}
اصل خطی نسخه اول در كتابخانه سلطنتی (كاخ گلستان) به شماره ۱۰۸۰ نگهداری می‏‌شود ولی نسخه خطی دوم یافت نشد.{{سخ}}
كاتب در مقدمه خود كه بر تحریر دوم فیض الدموع نوشته و نیز در پایان كتاب، پس از فراغت از آن به سال ۱۲۸۶ش تصریح می‌‏كند كه گویا همان سال، توسط خود مؤلف و به تشویق اعتضاد السلطنه در دارالطباعه [[تهران]] به زینت طبع در قطع رقعی آراسته شد.<ref> فیض الدموع، ص۲۱.</ref>
كاتب در مقدمه خود كه بر تحریر دوم فیض الدموع نوشته و نیز در پایان كتاب، پس از فراغت از آن به سال ۱۲۸۶ش تصریح می‌‏كند كه گویا همان سال، توسط خود مؤلف و به تشویق اعتضاد السلطنه در دارالطباعه [[تهران]] به زینت طبع در قطع رقعی آراسته شد.<ref>بدایع نگار، فیض الدموع، ص۲۱.</ref>


== تحقیق و چاپ ==
== تحقیق و چاپ ==
این كتاب توسط اكبر ایرانی قمی تصحیح و تحقیق شده و همراه با مقدمه‌‏ای در انتشارات هجرت [[قم]] به چاپ رسیده است.
این كتاب توسط اكبر ایرانی قمی تصحیح و تحقیق شده و همراه با مقدمه‌‏ای در انتشارات هجرت [[قم]] به چاپ رسیده است.
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس۲}}
{{پانویس۲}}
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۰۰

ویرایش