حوزه علمیه جبل‌عامل: تفاوت میان نسخه‌ها

[[شهید اول]]، [[شهید ثانی]]، [[شیخ حر عاملی]] و [[محقق کرکی]] از علمای مشهور حوزه علمیه جبل عامل هستند. دانش‌آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری [[حوزه علمیه اصفهان]]، حوزه‌های [[شیعه]] و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجفِ]] متأخر داشته است.

==خصوصیات==

==پیشینه فرهنگی==

درباره پیشینه فرهنگی حوزه جبل عامل، شواهدی در دست نیست که نشان دهد وضع فرهنگی آنجا پیش از فعالیتهای [[شهید اول|محمدبن مکی عاملی]] (متوفی ۷۸۶ق) معروف به شهید اول و تأسیس حوزه [[جزین]]، با وضع فرهنگی [[شام]] و [[شیعه|تشیع]] شامی چه تفاوتی داشته است.

==عَیناتا==

[[عیناتا|عَیناتا]] شهری در بلندیهای جنوب غربی جبل عامل است.

تاریخچه حوزه عیناتا با زندگانی دو خاندان برجسته شیعه این شهر یعنی [[بنو حسام]]، و [[آل خاتون]] پیوند دارد.

==کَرَک==

کرَک/ کرک نوح، در مرکز جبل [[لبنان]] واقع شده است. نخستین عالمِ شناخته شده این منطقه، [[احمد بن طارق کرکی]] (متوفی ۵۹۲ق) است. [[ذهبی]]<ref>ذهبی، ج ۲۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱</ref> از او با وصف [[محدث|محدّث]] و عالم یاد کرده و گفته که تاجری [[شیعه]] بوده است.

===بنیانگذاران===

* پیشگامِ تأسیس حوزه کرک، [[حسین بن محمد بن هلال کرکی]] (متوفی حدود ۷۵۷ق)، شاگرد [[شهید اول]]، است. وی با شهید در [[حلّه]] آشنا شد و نزد وی شاگردی و از او اجازه دریافت کرد<ref>ر.ک:افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۳، ص۳۷۴ـ۳۷۵</ref> دانسته‌های ما درباره وی محدود به همین مطالب است. با این حال، حوزه کرک در روزگار وی اهمیت [[عیناتا]] را نیافت.

* از دیگر عالمان کرک، [[محمد بن عبدالعالی کرکی]] (متوفی ۸۰۸ق)، از شاگردان [[شهید اول]]، است.<ref> ر.ک:مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص۲۸ـ۲۹</ref> وی مطمئناً در کرک ساکن بوده، اما از اینکه در شکل گیری حوزه کرک نقشی داشته است یا خیر، اطلاعی در دست نیست.

===شخصیت اصلی در تحول حوزه کرک===

شخصیت اصلی در تحول حوزه کرک، [[عزالدین حسن بن یوسف]] مشهور به ابن عشره کسروانی (متوفی ۸۶۲) است. وی نزد دو تن از شاگردان شهید، یعنی [[حسن بن ایوب]] و [[محمد بن علی بن نجده|محمدبن علی بن نَجْده]]،<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۱، ص۲۶۴</ref> و به احتمال بسیار در [[جزین]] تحصیل کرده و پس از اتمام تحصیلات، به [[کرک|کرک]] بازگشته است، زیرا شاگردانش برای تحصیل نزد وی به کرک می‌رفته‌اند.

==مَیس==

[[میس|مَیس]]، روستایی در بلندی‌های جنوبی جبل عامل که بر دشتهای حوله مشرف است.

===بنیانگذار حوزه میس===

شخصیت محوری در شکل گیری حوزه میس، [[علی نب عبدالعالی میسی|علی بن عبدالعالی میسی]] مشهور به ابن مُفلح (متوفی ۹۳۸) است. به طور کلی، او در تحولات فرهنگی [[جبل عامل]] سهم بزرگی داشته است.

===مهاحرت فرزندان میسی===

از اجازه‌ای که ابراهیم، فرزند دانشمندِ میسی، در سال ۹۷۵ برای فرزند خود، عبدالکریم، در [[نجف]] صادر کرد،<ref>ر.ک:مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۵، ص۱۸۰ـ۱۸۱</ref> می‌توان دریافت که در پی مرگ میسی، ابراهیم و پسرش به نجف کوچیدند. عبدالکریم از نجف به [[ایران]] مهاجرت کرد و به دربار [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب صفوی]] راه یافت. پسر عبدالکریم، [[شیخ لطف الله میسی|شیخ لطف اللّه میسی]] است که مسجد مشهور [[مسجد شیخ لطف الله|شیخ لطف اللّه]] در [[اصفهان]] به نام اوست.<ref>ر.ک:اسکندرمنشی، ج ۱، ص۱۵۷، با این ملاحظه که به جای میسی طیسی ضبط شده است؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۴، ص۱۱۷</ref>

==مَشْغَرَه==

[[مشغره|مَشْغَرَه]]، شهری واقع در دامنه‌های جبل [[لبنان]]، بر کناره وادی‌ای که نهر لیتانی آن را به دو بخش [[دشت بقاع]] و [[جبل عامل]] تقسیم کرده است.

===مهاجرت به مشغر===

نخستین کسی که [[حر عاملی|حرّ عاملی]] از میان اسلاف خود معرفی کرده، جدّ پدرش، [[محمد بن حسین حر عاملی مشغری]] است. شهرت او به مشغری نشان می‌دهد که وی، به احتمال بسیار، نخستین فرد از خاندان حرّ است که از [[دمشق]] به [[مشغره]] مهاجرت کرده است. احتمالا مهاجرت وی از دمشق به مشغره، با سقوط ممالیک [[شام]] و افتادن شام به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و سیاستهای ضد شیعی آنان مرتبط بوده است. هر سه فرزند او، محمد و عبدالسلام و علی، اهل علم بودند. [[حر عاملی|شیخ حرّعاملی]]<ref>حرعاملی، امل الآمل، قسم ۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸</ref> از عموی پدر خود، محمدبن محمد، با وصف عالم فاضل محقق و مدقق یاد کرده و از تبحر وی در زبان عربی سخن گفته و افزوده که او شاعر و ادیب و توانا در فن انشا بوده و در جایی دیگر<ref>حرعاملی، امل الآمل، قسم ۱، ص۱۵۴</ref> وی را برترینِ اهل عصر خود در علوم عقلی شمرده است. به نوشته حرّعاملی،<ref>حرعاملی،  امل الآمل،قسم ۱، ص۱۷۸</ref> وی نزد پدرش و شیخ حسن صاحب معالم و سید محمد [[صاحب مدارک]] درس خوانده است.

===از بین رفتن حوزه مشغره===

با مهاجرت فرزندان [[محمد بن حسین حر عاملی]]، حوزه علمیه مشغره نیز از میان رفت، اما دانش آموختگان این حوزه در مکانهای دیگر به فعالیت علمی مشغول شدند.

ویژگی مهم خاندان حرّ گرایش اخباری آنهاست. این گرایش در [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]]، بنیانگذار واقعی [[اخباری گری|اخباریگری]] در ایران، دیده می‌شود.

==جُبَع==

جُبَع/ جُباع، شهری مشرف بر [[صیدا]] است.

درباره تاریخ ارتباط [[جبع]] با مراکز علمی [[شیعه]] تا پیش از قرن نهم اطلاعی در دست نیست. احتمالا مهاجرت شیعیان به این شهر، در پی فتح [[شام]] و [[مصر]] به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و تغییر اوضاع جبل عامل، باعث شکل گیری حوزه جباع شده است.

* اوج رونق حوزه جبع در دوره [[شهید ثانی]] بوده است. شهید ثانی در جبع، تا ۹۵۵ق، به تدریس و تألیف پرداخت.

به نوشته [[عودی جزینی]]،<ref>جزینی، رسالة بغیة المرید فی الکشف عن احوال الشهید، ص۱۸۲ـ ۱۸۳</ref> در ۹۵۵ آرامش شهید به پایان رسید و دشمنانش به او هجوم بردند و این دشمنی‌ها به [[شهادت]] وی انجامید. با شهادت او، رفته رفته حوزه جبع نیز کم فروغ شد، هر چند شهید شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار فراوانی نگاشت که برخی از آنها هنوز هم تدریس می‌شوند و محل مراجعه‌اند. درس آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری [[حوزه علمیه اصفهان|حوزه اصفهان]]، حوزه‌های شیعه و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجفِ]] متأخر داشته است.

== پانویس ==

== منابع ==

{{ستون-شروع}}

* محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

* همو، طبقات اعلام الشیعة: الضیاءاللامع فی القرن التاسع، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۶۲ش.