حوزه علمیه جبل‌عامل: تفاوت میان نسخه‌ها

عَیناتا شهرى در بلندیهاى جنوب غربى جبل عامل است.

تاریخچه حوزه عیناتا با زندگانى دو خاندان بنوحسام، و آل خاتون برجسته شیعه این شهر پیوند دارد.

===بنیانگذار حوزه عیناتا===

بنیانگذار حوزه عیناتا، زین الدین جعفربن حسام عیناتى، از بنوحسام است. حرّ عاملى<ref>حر عاملی، قسم 1، ص 45</ref> او را از مشایخ برجسته شمرده و مجلسى<ref>مجلسی، ج 107، ص 69</ref> از وى با تعبیر شیخ اعظم اعلم یاد كرده است. وى در جزین تحصیل كرد و سپس به عیناتا بازگشت و حوزه عیناتا را تأسیس كرد.

* جمالالدین احمد عیناتى در تثبیت حوزه عیناتا سهم مهمى داشت. اطلاع ما درباره نقش جمالالدین براساس این نكته است كه وى استاد دو تن از عالمان برجسته عاملى، به نامهاى محمدبن احمدبن محمد صَهیونى (متوفى ح 879)<ref>مجلسى، ج 105، ص 38، 53</ref> و محمدبن على بن محمدبن خاتون عیناتى (متوفى ح 900)<ref>مجلسى، ج 105، ص 20ـ21</ref> بود.

* ناصربن ابراهیم احسایى بویهى (متوفى 853)، از ساكنان احساء،<ref>افندى اصفهانى، ج 5، ص 232ـ235</ref> نیز در جوانى به جبل عامل مهاجرت كرد و تا پایان عمر در عیناتا سكونت گزید.<ref>حرّعاملى، قسم 1، ص 187</ref> با توجه به تاریخ درگذشت وى، بویهى نیز احتمالا از شاگردان جمالالدین بوده است. شاگردى این اشخاص نزد جمالالدین نشان مى دهد كه وى برجسته ترین فقیه عصر خود بوده است، به طورى كه بویهى براى فراگیرى فقه، از منطقه احساء به عیناتا مهاجرت كرد.

* در میان شاگردان جمالالدین، شخصى كه اهمیت فراوانى دارد و بعدها با كم شدن نقش خاندان بنوحسام، تأثیر مهمى در تداوم فعالیتهاى حوزه عیناتا گذاشته، شمس الدین محمدبن على مشهور به ابن خاتون است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص 168ـ175</ref>

* دو تن از مشهورترین شاگردان او، فرزندش ابوالعباس جمالالدین احمد (متوفى ح 977)<ref>حرّعاملى، قسم 1، ص 33</ref> و على بن عبدالعالى كَرَكى مشهور به محقق كركى و محقق ثانى(متوفى 940)، در تحولات حوزه جبل عامل نقش مهمى ایفا كردند.

* در روزگار ابوالعباس احمد و فرزندش نعمت اللّه على بن احمد (متوفى ح 988) و نوه اش احمد، حوزه عیناتا به اوجِ شكوه خود رسید و دو تن از برجسته ترین فقیهان شیعه، یعنى على بن عبدالعالى كركى و زین الدین بن على جُبعى/ جُباعى معروف به شهیدثانى(متوفى 966)،<ref>حرّعاملى، قسم 1، ص35</ref> نزد برخى از افراد خاندان ابن خاتون درس خواندند و از آنان اجازه گرفتند.

* عالم و فقیه برجسته ایرانى، ملاعبداللّه بن حسین تسترى (متوفى 1021)، به عیناتا سفر كرد و نزد نعمت اللّه على (متوفى ح 988) مشهور به ابن خاتون و فرزندش احمد تحصیل كرد و از هر دو اجازه عام گرفت.<ref>ر.ک:مجلسى، ج 106، ص 88ـ96</ref>

* همچنین فقیه برجسته عاملى، على بن هلال كركى مشهور به شیخ على منشار (متوفى 984)<ref>آقابزرگ طهرانى، الذریعه، ج15، ص186</ref> از جمال الدین احمدبن محمدبن على بن خاتون عیناتى روایت كرده است.<ref>افندى اصفهانى، ج4، ص284</ref> على بن هلال بعدها به ایران سفر كرد و در روزگار شاه طهماسب (متوفى 984) شیخ الاسلام اصفهان شد.<ref>منشى قمى، ج 1، ص 614؛ اسكندرمنشى، ج 1، ص 154، 156</ref>

رونق حوزه عیناتا، كه بیش از یك قرن به طول انجامید، با مهاجرت برخى افراد آل خاتون (رجوع کنید به خاتون، آل) به ایران و هند از میان رفت.<ref>جبل عامل بین الشهیدین، ص 173ـ174</ref>

كَرَك/ كرك نوح، در مركز جبل لبنان واقع است.

نخستین عالمِ شناخته شده این منطقه، احمدبن طارق كركى (متوفى 592) است. ذهبى<ref>ذهبی، ج 21، ص 270ـ271</ref> از او با وصف محدّث و عالم یاد كرده و گفته كه تاجرى شیعه بوده است.

*  پیشگامِ تأسیس حوزه كرك، حسین بن محمدبن هلال كركى (متوفى ح 757)، شاگرد شهید اول، است. وى با شهید در حلّه آشنا شد و نزد وى شاگردى و از او اجازه دریافت كرد<ref>ر.ک:افندى اصفهانى، ج 3، ص 374ـ375</ref> دانسته هاى ما درباره وى محدود به همین مطالب

است. با این حال، حوزه كرك در روزگار وى اهمیت عیناتا را نیافت.

* از دیگر عالمان كرك، محمدبن عبدالعالى كركى (متوفى 808)، از شاگردان شهید اول، است.<ref> ر.ک:مجلسى، ج 104، ص 28ـ29</ref> وى مطمئناً در كرك ساكن بوده، اما از اینكه در شكل گیرى حوزه كرك نقشى داشته است یا خیر، اطلاعى در دست نیست.

شخصیت اصلى در تحول حوزه كرك، عزالدین حسن بن یوسف مشهور به ابن عشره كسروانى (متوفى 862) است. درباره وى اطلاع چندانى در دست نیست. در ضبط نام او، در منابع اختلافاتى وجود دارد<ref>ر.ک:آقابزرگ طهرانى، طبقات، ص 36ـ37، 39</ref> و صورت صحیح نام او، یعنى كسروانى، براساس مطلبى است كه شاگرد وى، محمدبن على جباعى/ جبعى، آورده است.<ref>ر.ک:مجلسى، ج 104، ص 209ـ 210</ref> وى نزد دو تن از شاگردان شهید، یعنى حسن بن ایوب و محمدبن على بن نَجْده،<ref>افندى اصفهانى، ج 1، ص 264</ref> و به احتمال بسیار در جزین تحصیل كرده و پس از اتمام تحصیلات، به كرك بازگشته است، زیرا شاگردانش براى تحصیل نزد وى به كرك مى رفته اند.

نكته مهم دیگر درباره حوزه كرك، اقامت خاندان سادات بنواعرج در آنجاست كه تا زمان مهاجرت به ایران، جایگاه و اهمیت ویژه اى در كرك داشتند و، برخلاف آل خاتون، در ایران نیز مقام ممتازى به دست آوردند.

حسن بن ایوب مشهور به ابن نجم الدین (از شاگردان شهید اول و از استادان جعفربن حسام عیناتى و ابن عشره كسروانى)، فرزندش جعفر<ref>صدر، ج 1، ص 71</ref> و نواده اش بدرالدین حسن بن جعفر كركى (متوفى 933)، از شخصیتهاى شناخته شده خاندان بنواعرج اند.

حسن بن جعفر نخستین فرد این خاندان است كه در كرك اقامت گزید.<ref>ر.ک:حرّ عاملى، قسم 1، ص 56</ref> از محضر درس او در كرك، كسانى چون شیخ على منشار و شهید ثانى<ref>عودى جزینى، ص 159</ref> كه جملگى از عالمان مشهور دوران خود بودند، استفاده كردند. اطلاعات جامعى درباره حسن بن جعفر كركى در دست است. پس از شهید اول، وى نخستین استاد حوزه جبل عامل است كه درباره تألیفاتش دانسته هاى كاملى در دست داریم كه براى شناخت فضاى فكرى و دانش هاى مورد توجه در حوزه كرك سودمند است.