فیروز نهاوندی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابو لؤلؤ''' (د 23ق/644م)، قاتل [[عمر بن خطاب]]، نام او را فیروز ضبط كرده‌اند و [[نهاوند]] یا [[کاشان]] را زادگاه او دانسته اند. او در جنگ ایرانیان و مسلمانان اسیر شد و به [[کوفه]] رفت. برخی بی‌اعتنایی عمر به شکایت او و گروهی نارضایتی [[:رده: صحابه|صحابه]] از عملکرد خلیفه دوم را انگیزه قتل عمر می دانند.تعدادی از وجود قبری منسوب به ابولؤلؤ در كاشان خبر داده‌‌اند.

از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست و شهرت او تنها به دلیل قتل عمر است. بیشتر منابع نام او را فیروز ضبط كرده‌اند.<ref>مثلاً: نك‍: حسان بن ثابت، ج1، ص273؛ ابن حبیب، «اسماء»، ص155؛ ابن قتیبه، ص183</ref> درباره اصل و نسب و اعتقاد او میان منابع، اشتراك اندكی دیده می‌شود. منابع متأخرتر نیز جز تكرار گفته‌های منابع پیشین كمتر اطلاع سودمندی به دست می‌دهند.

بنابر خبر مشهوری، او از مردم [[نهاوند]] بود كه در جنگ به دست مسلمانان اسیر شد و به غلامی [[مغیرة بن شعبة]] فرمانروای [[كوفه]] درآمد.<ref>ابن سعد، ج3، ص341، 347؛ ابوالعرب، ص67، به نقل از ابن اسحاق</ref>

در منابع كهن‌تر او را [[مجوس|مجوسی]] شمرده‌اند<ref>ابن حبیب، المحبر، ص14؛ ابن شبه، ج3، ص913؛ مسعودی، ج2، ص329</ref> با این همه گروهی دیگر از مورخان او را [[مسیحی]] دانسته‌اند.<ref>نك‍: طبری، ج4، ص190؛ ابن عبدریه، ج4، ص272</ref> بنابر نقل نه چندان قابل اعتماد طبری<ref>ج4، ص136</ref> از [[سیف بن عمر]]، ابولؤلؤ نخست به اسارت [[رومیان]] درآمد و سپس مسلمانان او را اسیر كردند.

درباره انگیزه قتل عمر به دست ابولؤلؤ همسانی چندانی در منابع تاریخی وجود ندارد .بنا بر كهن‌ترین روایات، [[مغیرة بن شعبه]] از [[كوفه]] نامه‌ای به عمر در [[مدینه]] نوشت و از او خواست تا اجازه دهد غلامش ابولؤلؤ به مدینه بیاید و مردم از فنون او مانند نقاشی، آهنگری، و درودگری بهره‌مند شوند. عمر با آنكه ورود غیرعرب را به مدینه ممنوع شمرده بود، موافقت كرد.

پس از چندی، ابولؤلؤ نزد عمر از مولای خود مغیره شكایت كرد كه خراجی سنگین بر او بسته است، ولی خلیفه شكایت او را روا ندانست و ابولؤلؤ كه از بی‌اعتنایی خلیفه خشمگین شده بود، كلمات تهدیدآمیز بر زبان راند، چندی پس از آن گفت‌وگو، ابولؤلؤ در مسجد كمین كرد و هنگام نماز صبح عمر را از پای درآورد و پس از آنكه چند نفر دیگر را هم زخمی کرد، خودكشی نمود. <ref>ابن سعد، ج3، ص345؛ ابن شبه، ج3، ص896-899؛ طبری، ج4، ص190-191؛ درباره دیگر روایات نك‍: ابن شبه، ج3، ص893؛ ابن اعثم، ج1، ص323</ref>

از دیگر نظراتی كه درباره انگیزه قتل عمر گفته شده این است كه برخی از بزرگان صحابه كه از سختگیری های عمر ناراضی بودند، نقشه قتل خلیفه را طرح كردند و ابولؤلؤ تنها وسیله اجرا بوده است.<ref>ایرانیكا، ص334/I</ref>

شواهدی نیز دردست است كه نشان می‌دهد كسانی از پیش در این‌ باره به خلیفه هشدارهایی داده بوده‌اند<ref>نك‍: احمدبن حنبل، ج1، ص15؛ ابن شبه، ج3، ص891</ref>، با این همه به روایاتی كه ماجرای قتل عمر را افسانه‌آمیز كرده است نمی‌توان اعتماد كرد.<ref>مثلاً نك‍: ابن اعثم، ج1، ص325؛ طبری، ج4، ص191؛ ابوالعرب، ص73؛ ابن عساكر، ج13، ص169</ref>

به هر روی، پس از كشته شدن عمر، [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>زبیری، ص355؛ عبدالرحمن بن ابی‌بكر</ref> مدعی شد كه موضوع قتل عمر، توطئه‌ای میان ابولؤلؤ و دو تن دیگر به نام های [[هرمزان]] و [[جفینه]] بوده است. به همین سبب عبیدالله بن عمر، آن دو و نیز دختر خردسال ابولؤلؤ را به خونخواهی پدر كشت <ref>ابن سعد، ج3، ص350؛ ابن قتیبه، ص187؛ یعقوبی، ج2، ص160-161؛ طبری، ج4، ص240</ref> و از آنجا كه چنین اتهامی ثابت نشده بود، مسأله بی‌اعتنایی عثمان خلیفه جدید، در برابر قتل اینان<ref>نك‍: بلاذری، ج5، ص24؛ قس: ابوالعرب، ص70</ref>، بعدها به منازعات كلامی نیز كشیده شد.<ref>نك‍: ابوالقاسم كوفی، ص68-69؛ سید مرتضی، ج4، ص303-304؛ ابن عربی، ص62، 106-108</ref>

گفتنی است كه نه تنها برخی از منابع متأخر،<ref>خواندمیر، ج1، ص489؛ شوشتری، ج1، ص87</ref> از وجود قبری منسوب به ابولؤلؤ در [[كاشان]] خبر داده‌‌اند، بلكه صاحب [[مجمل‌ التواریخ و القصص ]](تألیف حدود 520ق) به نقل از مأخذی قدیم‌تر، ابولؤلؤ را از مردم [[فین كاشان]] دانسته است.<ref>ص 280</ref> ولی با توجه به كشته شدن او در مدینه، پذیرش قبری برای او در كاشان بسيار دور از ذهن است.

{{ستون-شروع|2}}

* ابن اعثم كوفی، احمد، الفتوح، بیروت، 1404ق/1986م.

* ابن حبیب، محمد، الاسماء المغتالین، نوادر المخطوطات، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره 1374ق/1954.

* ابن حبیب، محمد، المحبر، به كوشش ایلزه لیشتن ا شتتر، حیدرآباد دكن، 1361ق/194م.

* ابن سعد، محمد، الطبقات الكبری، بیروت، دارصادر.

* ابن شبه، عمر، تاریخ، المدینه المنوره، به كوشش فهیم محمد شلتوت، جده، 1399ق/1979م.

* ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به كوشش احمد امین و دیگران، قاهره، 1940م.

* ابن عربی، محمد، العواصم من الفواصم، ‌به كوشش محب‌الدین خطیب، قاهره، 1371ق.

* ابن عساكر، علی، تاریخ مدینه دمشق، نسخه خطی كتابخانه احمد ثالث استانبول، شم‍ 2887.

* ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به كوشش ثروت عكاشه، قاهره، 1960من.

* ابوالعرب، محمد، المحن، به كوشش یحیی جبوری، بیروت، درالمغرب الاسلامی، ابوالقاسم كوفی، علی، الاستغاثه، قم، دارالكتب العلمیه احمد بن حنبل، مسند، قاهره، 1313ق.

* بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به كوشش گویتین، بیت‌ المقدس، 1963م.

* حسان بن ثابت، دیوان، به كوشش ولید عرفات، لندن، 1971م.

* خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به كوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1330ش.

* زبیری، مصعب، نسب قریش، به كوشش لوی پرووانسال، قاهره، 1953م.

* سیدمرتضی، علی، الشافی، به كوشش عبدالزهرا، حسینی، تهران، 107ق/1987م.

* شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، 1365ش.

* طبری، تاریخ، مجمل التواریخ والقصص، به كوشش ملك‌الشعرای بهار، تهران، 1318ش.

* مسعودی، علی، مروج الذهب، به كوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، 1384ق/1964م.

* منبع مقاله: [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3719 دايرة المعارف بزرگ اسلامي] با تلخیص