اهل کتاب: تفاوت میان نسخه‌ها

منشأ نامگذاری عنوان اهل کتاب، [[قرآن]]<ref>به عنوان مثال: سوره بینه، آیه۶.</ref> و [[سنت|سنّت]] است.<ref>وسائل الشیعة ج۱۵، ص۱۲۶.</ref> قرآن کریم در سوره‌های مختلف از اهل کتاب یاد نموده و این اصطلاح سی ویک بار در قرآن کریم آمده است. این اصطلاح در بسیاری از آن موارد در مقابل [[شرک|مشرکان]] ذکر شده و این خود نشانه مغایرت مفهوم آن دو است. تعبیراتی که قرآن به کار برده عبارتند از: «اهل کتاب»، «الذین آتیناهم الکتاب» و «الذین اوتوا الکتاب».

::: «در میان آنان (اهل کتاب) گروهی امی هستند که دانشی به کتاب ندارند...»<ref> بقره، آیه۷۸.</ref>؛

در تحلیل کاربردهای اهل کتاب در قرآن کریم، باید گفت که تقابل اهل کتاب و امیین به عنوان یک طبقه‌بندی فرهنگی اجتماعی در جای‌جای قرآن بازتاب یافته است.<ref>مثلاً آل عمران، آیه ۲۰.</ref> اما در قرآن کریم با وجود استفاده از دو تعبیر اهل کتاب و امیین با مفهوم‌های شناخته نزد عرب، از تغییرات بنیادی در طبقه بندی فرهنگی مردم عربستان سخن رفته که در عمل به انهدام این شرایط فرهنگی و انتفای موضوع تقابل امیین و اهل کتاب منجر شده است. بر این پایه باید بر این نکته تأکید کرد که دو اصطلاح اهل کتاب و امیین از فرهنگ قرآنی بر نیامده، بلکه میراثی از زبان پیشین عرب بوده است که با گسترش و پای‌گرفتن فرهنگ اسلامی دامنه رواج آن محدودتر شده است.{{مدرک}}

از بارزترین نمودهای تلاش برای تغییر این شرایط، این [[آیه]] قرآنی است که در سخن از [[پیامبر اسلام]](ص)، بر [[بعثت|مبعوث]] شدن او از میان «امیین» تأکید ورزیده، و آموختن کتاب و حکمت به امیین را از مهم‌ترین ثمرات [[نبوت]] او دانسته است.<ref>جمعه، آیه ۶۲.</ref>

از این رو، کافرانِ کتابی را به اهل کتاب یعنی یهود و نصاری و به کسانی که شبهه داشتن کتاب نسبت به آنان می‌رود یعنی مجوسیان، تقسیم کرده‌اند؛ هر چند گروه دوم در حکم - یعنی پذیرش [[جزیه]] - ملحق به اهل کتاب هستند.<ref>جواهر الکلام ج۲۱، ص۲۲۸؛ ریاض المسائل ج۷، ص۴۶۸-۴۶۹؛ الحدائق الناضرة ج۲۴، ص۱۸.</ref>

در این که [[سامریان]] و صابئین از اهل کتابند یا نه، اختلاف است.<ref>الحدائق الناضرة ج۲۴، ص۲۲-۲۴.</ref>

یهودیان پیروان [[حضرت موسی]](ع) هستند و کتاب آسمانی آنان در قرآن [[تورات]] خوانده شده است. قرآن در آیات متعددی از موسی(ع) و کتاب او و یهودیان سخن به میان آورده و حضرت موسی(ع) را فرستاده خدا و پیامبری اولوالعزم و کلیم الله معرفی می‌نماید، اما آن گونه که از آیات قرآن برمی‌آید آن قسمت از آیات تورات که با امیال یهودیان سازگار نبوده است (مانند بشارت به ظهور پیامبر اسلام و غیره) بعدها حذف و یا تحریف گردیده است.<ref>بقره، آیه۷۵؛ نساء، آیه۴۶؛ مائده، آیه۱۳؛ انعام، آیه۹۱. </ref>

قرآن از پیروان حضرت موسی(ع) با عنوان «بنی اسرائیل»<ref>بقره، آیه۱۲۲-۱۴۰.</ref> و گاهی نیز با عنوان «یا ایها الذین هادوا»<ref> جمعه،آیه ۶.</ref> یاد می‌کند و آنان را به خاطر خیانت‌ها و نافرمانی‌هایی که با حضرت موسی(ع) و نیز پس از او و بخصوص در زمان بعثت [[پیامبر اسلام]](ص) انجام دادند مورد سرزنش و مذمت قرار داده است.

مسیحیان پیروان [[حضرت عیسی]](ع) هستند و کتاب آسمانی آنان در قرآن انجیل خوانده شده است. مسیحیت در واقع امتداد و دنباله‌ای از آئین یهود می‌باشد و از این روست که انجیل بیشتر به مسائل اخلاقی و اجتماعی پرداخته و مسائل مذهبی مسیحیان را به تورات و احکام آن ارجاع نموده است. قرآن در آیات متعددی از [[مریم]] دختر عمران به نیکی و از حضرت مسیح به عنوان روح الله یاد کرده است<ref> نساء، آیه۷۵.</ref> و یکی از سوره‌های قرآن را به نام مادر او (مریم) قرار داده است. قرآن آیات متعددی از انجیل را به عنوان کتابی که در آن احکام پروردگار بوده و برای هدایت و سعادت بشر نازل شده است یاد می‌کند وهنگام مقایسه میان یهودیان و مسیحیان، پیروان عیسی(ع) را به خاطر صفات نیک نفسانی مورد ستایش قرار داده است.<ref>مائده، آیه۸۱.</ref>

مجوس کسانی هستند که قرآن نام آنان را در ردیف یهود و نصاری و [[صابئین]] قرار داده و از این رو می‌توان آنها را مشمول عنوان اهل کتاب نمود –البته در مورد اعتقاد آنان به وحدانیت پروردگار و کتاب آسمانی آنها تردیدهایی وجود دارد و قرآن نیز نامی از کتاب آنان نیاورده است– اما امروزه فقها به استناد [[آیه]]:{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَیٰ وَالْمَجُوسَ...|سوره= ۲۲|آیه=۱۷}}<ref>حج، آیه۱۷.</ref> و نیز روایات وارده از [[ائمه]](ع) با مجوس معامله اهل کتاب نموده و احکام اهل کتاب را بر آنان جاری می‌نمایند.

{{متن قرآن|إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّـهِ الْإِسْلَامُ ...﴿۱۹﴾|ترجمه=در حقیقت، دین نزد خدا همان اسلام است...|سوره=۳|آیه=۱۹}}<ref>آل عمران، آیه ۱۹.</ref>

{{متن قرآن| وَمَن یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَن یقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ ﴿۸۵﴾|ترجمه=و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیانکاران است.|سوره=۳|آیه=۸۵}}<ref>آل عمران، آیه ۸۵</ref>

گروهی دیگر از مفسران مقصود از اسلام در دو آیه یاد شده را دین [[توحید|توحیدی]] با معنایی جامع دانسته‌اند که [[حضرت ابراهیم]](ع) به تبلیغ آن برخاسته است و البته در این باره از این مضمون قرآنی الهام گرفته‌اند که ابراهیم(ع) موحدان را «مسلم» نامیده است.<ref>حج، آیه ۷۸.</ref> این گروه از عالمان بر این باورند که هرکس حقیقت جو بوده و در مقابل حق و عقل تسلیم باشد، مسلمان است. چنانچه فردی حق‌جو و خاضع در مقابل عقل و فطرت به دلایلی به دین حق دست نیافت، در واقع داخل در جرگۀ «اسلام» خواهد بود هرچند خویشتن را یهودی یا مسیحی شمارد.

به هر حال، آنچه میان همگی عالمان به عنوان نقطه اتفاق دیده می‌شود، آن است که برخورد اسلام با اهل کتاب دست کم در حیات این جهانی، برخوردی توأم با صلح و احترام متقابل می‌تواند باشد. حتی مظاهر خداجویی در دین اهل کتاب نیز، از سوی قرآن کریم مورد تکریم قرار گرفته است؛ در این باره باید به آیه‌ای اشاره کرد که در آن، صومعه‌ها و معابد اهل کتاب در کنار [[مسجد|مساجد]] یاد شده، و بر این نکته تکیه شده است که همگی این مکان‌ها، مکان ذکر خداوندند.<ref>حج، آیه ۴۲. </ref>

# گروهی دیگر فتوای به پاکی جسم و بدن آنها می‌دهند.<ref>جواهر الکلام ج۶، ص۴۱-۴۲.</ref>

# قرآن، {{متن قرآن|یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکونَ نَجَسٌ... ﴿۲۸﴾|سوره=۹|آیه=۲۸}}<ref>توبه، آیه۳۰.</ref>

# قرآن، {{متن قرآن|الْیوْمَ أُحِلَّ لَکمُ الطَّیبَاتُ ۖ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکتَابَ حِلٌّ لَّکمْ وَطَعَامُکمْ حِلٌّ لَّهُمْ ۖ...﴿۵﴾|سوره=۵|آیه=۵}}.<ref>مائده، آیه ۵.</ref>

به قول مشهور، [[غسل]] میت مسلمان توسط کتابی -در صورتی که جز وی حضور نداشته باشد- جایز است.<ref>جواهر الکلام ج۴، ص۵۹-۶۱.</ref>

اهل کتاب از سوی حاکم اسلامی بین پذیرش [[اسلام]] و التزام به شرایط ذمّه، آزاد گذاشته می‌شوند و در صورت عدم پذیرش از هر دو امر، جهاد با آنان در صورت فراهم شدن شرایط، [[واجب]] است.<ref>فقه الصادق ج۱۳، ص۵۰-۵۲.</ref>

در جواز ازدواج مرد مسلمان با زن کتابی اختلاف است. قول مشهور میان متأخّران، جواز [[ازدواج موقت]] با زنان یهود و نصاری و حرمت [[ازدواج]] دائم با آنان است.<ref>الحدائق الناضرة ج۲۴، ص۵.</ref> [[صدوق اول|علی بن بابویه قمی]]، پسرش [[شیخ صدوق]]، [[ابن ابی عقیل عمانی]] و [[شریف رضی|سید رضی]] از پیشینیان، و عالمانی چون [[شهید ثانی]] و [[صاحب جواهر]] از متأخران قائل به جواز بوده‌اند.<ref>ابن بابویه، ص۲۶، ۳۵؛ علامه حلی، ص۵۳۰، ۶۷۹؛ شهید ثانی، ص۷/۴۳۱-۴۳۲؛ صاحب جواهر، ج۳۰، ص۳۱؛ اصفهانی، ج۲، ص۳۳۴؛ برای بررسیهای معاصر، نک: طباطبایی، ۲۰، ۲۰۲ بب؛ جعفری، ص۱۵۱ بب؛ </ref>

حق زن کتابی در تقسیم شب‌ها، نصف حق زن مسلمان آزاد است.<ref>جامع المقاصد ج۱۲، ص۳۹۲.</ref>

حیوان ذبح شده توسط اهل کتاب نزد مشهور فقها، حرام است؛ هر چند به هنگام ذبح، نام [[خدا]] را بر آن ببرند. از دیدگاه‌های خلاف مشهور در میان [[امامیه]]، باید به حلیت ذبیحه اهل کتاب نزد [[ابن جنید اسکافی]]، [[ابن ابی عقیل عمانی]] و [[شیخ صدوق]] از پیشینیان، و کسانی چون [[شهید ثانی]] از متأخران اشاره کرد.<ref>جواهر الکلام ج۳۶، ص۸۰.</ref>

*حرعاملی، [[وسایل الشیعه]]، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.

*روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، موسسه الامام روحانی، ۱۳۸۹ش.

*صاحب جواهر، محمد حسن، جواهر الکلام، به کوشش محمود قوچانی، تهران، ۱۳۹۴ق.

*طباطبایی، علی، ریاض المسائل، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۲۰ق.

*محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۲۰۰۸م.