نامه امام علی(ع) به مالک اشتر: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امام علی(ع)]] در شرایط آشفته [[مصر]]، [[مالک اشتر]] را حاکم آنجا کرد و این نامه را برای او نوشت تا بر اساس آن حکومت کند. پس از شهادت مالک اشتر، این نامه به دست [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] افتاد و او نامه را در خزانه خود مخفی کرد تا آنکه [[عمر بن عبدالعزیز]] آن را در اختیار عموم مردم قرار داد. توجه به جنبه‌های مادی و معنوی زندگی انسان‌ها بر اساس اخلاق انسانی و ارزش‌های الهی، تبیین روش حکومت‌داری بر اساس قواعد عقلانی و اخلاقی، و بیان ملاک‌های شایسته‌سالاری به صورت جامع از ویژگی‌های این نامه به‌شمار آمده است.  

به باور برخی عالمان شیعه، این نامه معتبر است و به بررسی سند آن نیازی نیست؛ چون هم شهرت بسیاری دارد که در منابع متعددی نقل شده است و هم محتوای عمیقی دارد که تنها معصومان می‌توانند چنان مفاهیم بلندی را بیان کنند. علاوه بر شرح و ترجمه این نامه در [[فهرست ترجمه‌های نهج البلاغه|ترجمه‌ها]] و [[فهرست شرح‌های نهج البلاغه|شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج‌البلاغه]] نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی نیز بر این خطبه نوشته شده است، از جمله: «الراعی و الرَعیّه» اثر توفیق الفَکیکی، «حکمت اصول سیاسی اسلام» به قلم [[محمدتقی جعفری]] و «دلالت دولت» تألیف [[مصطفی دلشاد تهرانی]].

نامه امام علی(ع) به مالک اشتر در تبیین حکومت‌داری خطاب به مالک اشتر نوشته شده و بزرگ‌ترین و پرمحتواترین نامه نهج البلاغه در موضوع حکومت‌داری و سیاست اداره اجتماع است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴؛ جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۴.</ref> در این نامه، امام علی(ع) هر آنچه را که یک کارگزار اسلامی باید در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، حقوقی، نظامی و فرهنگی به کار گیرد، بیان کرده است.<ref>شیروانی، مدیریت و مدارا در کلام علی(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۷.</ref> از آنجا که در این نامه مباحث تخصصی مختلفی ارائه شده، این نامه با ده‌ها رشته علمی مصطلح ارتباط پیدا می‌کند که برای درک عمیق نامه، باید به آن علوم آگاهی داشت.<ref>زمانی، و دیگران، «اکتشاف الگوی رهبری امام علی(ع) از عهدنامه مالک اشتر(ره)»، ص۵۵-۵۶.</ref>

اگر چه این نامه خطاب به مالک اشتر برای حکومت کردن بر مصر نوشته شده، اما به گفته محمدتقی جعفری، این عهدنامه به مالک اشتر و جامعه مصر اختصاص ندارد، بلکه در آن اصول و روش مدیریت همه انسان‌ها، در همه شرایط و همه دوران‌ها بیان شده است؛<ref>جعفری، حکمت اصول سیاسی اسلام، ۱۳۷۳ش، ص۱۵.</ref> ازاین‌رو این نامه در قالب پیشنهادی برای شیوۀ حکومت‌داری، برای حاکمان مختلف ترجمه و شرح می‌شده است.<ref>عابدی، «مقدمه»، ص‌یازده.</ref> گفته شده، [[سید محمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]] صاحب فتوای [[تحریم تنباکو]]، بر مطالعه این عهدنامه مداومت داشت و توصیه‌های ذکر شده در آن را سرمشق خود قرار داده بود.<ref>نائینی، تنبیه الاُمَّه، ۱۳۸۲ش، ص۱۴۰.</ref>  [[میرزای نائینی]] مؤلف [[تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب)|کتاب تنبیه ُالاُمَّة]]، مطالعه و به‌کارگیری این نامه را برای همه افرادی که به هر مقداری مدیریت جایی را بر عهده دارند، سفارش کرده است.<ref>نائینی، تنبیه الاُمَّه، ۱۳۸۲ش، ص۱۴۰.</ref>

به گفته ابن‌حَمْدون، ادیب و شاعر بغدادی، علی رغم دوری سیاست از تقوا، امام علی(ع) در این نامه بین این دو جمع کرده است.<ref>ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۱۶.</ref> به اعتقاد ابن‌حمدون، انسان با مطالعه این عهدنامه از بسیاری از سخنان حکیمان بی‌نیاز می‌شود.<ref>ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۱۶.</ref> میرزای نائینی، توصیه‌های ذکر شده در این عهدنامه را از کبریت احمر، نایاب‌تر می‌داند.<ref>نائینی، تنبیه الاُمَّه، ۱۳۸۲ش، ص۱۴۰.</ref> به گفته ابن‌حمدون، از آنجا که این نامه، معانی والا را به صورت بلیغانه بیان کرده، به‌رغم طولانی بودن، ملال‌آور نیست.<ref>ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۱۶.</ref>  

در بیشتر نسخه‌های نهج البلاغه این نامه در ردیف ۵۳ قرار گرفته است.<ref>نگاه کنید به: دشتی، و سید کاظم محمدی، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، ۱۳۷۵ش، ص۵۱۵.</ref>