کتب ضاله: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
مسئله کتابهای ضَلال را [[شیخ مفید]] به [[فقه]] شیعه وارد کرد. پس از آن، در کتابهای دیگر [[فقیهان]] راه یافت و [[احکام فقهی|احکام فقهی‌اش]] بررسی شد. به [[فتوا|فتوای]] فقیهان شیعه، نگهداری، خریدوفروش، نسخه‌برداری و نشر، مطالعه و آموزش کتب ضاله [[حرام]] و از بین بردن آن نوشته‌ها [[واجب]] است به‌جز در مواردی که از مطالب آن برای اثبات حق و رد باطل استفاده می‌شود‌ـ | مسئله کتابهای ضَلال را [[شیخ مفید]] به [[فقه]] شیعه وارد کرد. پس از آن، در کتابهای دیگر [[فقیهان]] راه یافت و [[احکام فقهی|احکام فقهی‌اش]] بررسی شد. به [[فتوا|فتوای]] فقیهان شیعه، نگهداری، خریدوفروش، نسخه‌برداری و نشر، مطالعه و آموزش کتب ضاله [[حرام]] و از بین بردن آن نوشته‌ها [[واجب]] است به‌جز در مواردی که از مطالب آن برای اثبات حق و رد باطل استفاده می‌شود‌ـ | ||
==تعریف فقهی == | ==تعریف فقهی== | ||
کتب ضالّه یا کتب ضَلال، در معنای عرفی‌اش، به نوشته‌هایی گفته می‌شود که موجب گمراهی خوانندگان می‌شود؛<ref>گرجی، «کتب ضلال: دیدگاه‌های فقهی و حقوقی»، ص۴۵-۴۶.</ref> اما در کتابهای [[فقه|فقهی]]، تعریف‌های متفاوتی از آن مطرح شده است: برخی از [[فقیه|فقیهان]] همین معنای عرفی را برای آن برگزیده‌اند.<ref>گرجی، «کتب ضلال: دیدگاه‌های فقهی و حقوقی»، ص۴۶؛ نگاه کنید به منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۹۹؛سبحانی، المواهب، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> جمعی گفته‌اند کتاب‌هایی هستند که به‌انگیزه گمراهی نوشته می‌شوند<ref>روحانی، منهاج‌الفقاهه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۴۳.</ref> و به‌نظر برخی دیگر کتب ضلال کتاب‌هایی‌اند که هم به‌انگیزه گمراهی نوشته شده‌اند و هم موجب گمراهی می‌شوند.<ref>خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۱.</ref> | کتب ضالّه یا کتب ضَلال، در معنای عرفی‌اش، به نوشته‌هایی گفته می‌شود که موجب گمراهی خوانندگان می‌شود؛<ref>گرجی، «کتب ضلال: دیدگاه‌های فقهی و حقوقی»، ص۴۵-۴۶.</ref> اما در کتابهای [[فقه|فقهی]]، تعریف‌های متفاوتی از آن مطرح شده است: برخی از [[فقیه|فقیهان]] همین معنای عرفی را برای آن برگزیده‌اند.<ref>گرجی، «کتب ضلال: دیدگاه‌های فقهی و حقوقی»، ص۴۶؛ نگاه کنید به منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۹۹؛سبحانی، المواهب، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> جمعی گفته‌اند کتاب‌هایی هستند که به‌انگیزه گمراهی نوشته می‌شوند<ref>روحانی، منهاج‌الفقاهه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۴۳.</ref> و به‌نظر برخی دیگر کتب ضلال کتاب‌هایی‌اند که هم به‌انگیزه گمراهی نوشته شده‌اند و هم موجب گمراهی می‌شوند.<ref>خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۱.</ref> | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
==ادله فقهی== | ==ادله فقهی== | ||
فقیهان برای استنباط احکام مربوط به کتب ضاله به [[ادله اربعه]] استناد کرده‌اند: آیات قرآن، از جمله آیه ۶ [[سوره لقمان]]<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref>{{یاد|«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ» ترجمه:و برخى از مردم كسانى‌اند كه سخن بيهوده را خريدارند تا [مردم را] بى[هيچ] دانشى از راه خدا گمراه كنند، و [راه خدا] را به ريشخند گيرند؛ براى آنان عذابى خواركننده خواهد بود.}} و آیه ۳۰ [[سوره حج]]،<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> روایات مانند روایتی از [[امام صادق (ع)]] در [[تحف‌العقول]]،<ref>ابن شعبه حرانی، تحف‌العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳۵. </ref><ref>شیخ انصاری، المکاسب، الناشر : تراث الشيخ الأعظم، ج۱، ص۲۳۳.</ref> {{یاد|«إنما حرم الله الصناعة التي حرام هي كلها التي يجيئ منها الفساد محضا نظير البرابط و المزامير و الشطرنج وكل ملهو به و الصلبان والاصنام. وما أشبه ذلك من صناعات الاشربة الحرام وما يكون منه وفيه الفسادولا يكون فيه ولا منه شئ من وجوه الصلاح فحرام تعليمه وتعلمه والعمل به وأخذ الاجر عليه وجميع التقلب فيه من جميع وجوه الحركات كلها...»خداوند متعال صناعتى را كه تمامش حرام هست و از آن فساد محض برخاسته مى‌شود حرام قرار داده نظير برابط، مزامير، شطرنج و هرآلت و وسيله‌اى كه صرف لهو ميشود و نيز مانند صُلبان(صلیب) و اَصنام (بت‌ها)و مانند اينها همچون ساختن مشروبات حرام و آنچه از آن و در آن فساد محض بوده و از آن و در آن هيچ وجه و عنوان صلاحى نمى‌باشد، پس اينگونه امور تعليم و تعلّم و عمل نمودن با آن و اجرت گرفتن بر آن و تمام تصرّفات در آنها بهرنحوى كه باشد حرام و غير مشروع است.}} [[اجماع]]<ref>طباطبایی، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۶۹.</ref> و [[دلیل عقلی|ادله عقلی]] نظیر قطع ریشه فساد<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> و دفع ضرر مُحتَمَل.<ref>طباطبایی، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۶۹.</ref> | فقیهان برای استنباط احکام مربوط به کتب ضاله به [[ادله اربعه]] استناد کرده‌اند: آیات قرآن، از جمله آیه ۶ [[سوره لقمان]]<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref>{{یاد|«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ» ترجمه:و برخى از مردم كسانى‌اند كه سخن بيهوده را خريدارند تا [مردم را] بى[هيچ] دانشى از راه خدا گمراه كنند، و [راه خدا] را به ريشخند گيرند؛ براى آنان عذابى خواركننده خواهد بود.}} و آیه ۳۰ [[سوره حج]]،<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> روایات مانند روایتی از [[امام صادق (ع)]] در [[تحف‌العقول]]،<ref>ابن شعبه حرانی، تحف‌العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳۵. </ref><ref>شیخ انصاری، المکاسب، الناشر : تراث الشيخ الأعظم، ج۱، ص۲۳۳.</ref> {{یاد|«إنما حرم الله الصناعة التي حرام هي كلها التي يجيئ منها الفساد محضا نظير البرابط و المزامير و الشطرنج وكل ملهو به و الصلبان والاصنام. وما أشبه ذلك من صناعات الاشربة الحرام وما يكون منه وفيه الفسادولا يكون فيه ولا منه شئ من وجوه الصلاح فحرام تعليمه وتعلمه والعمل به وأخذ الاجر عليه وجميع التقلب فيه من جميع وجوه الحركات كلها...»خداوند متعال صناعتى را كه تمامش حرام هست و از آن فساد محض برخاسته مى‌شود حرام قرار داده نظير برابط، مزامير، شطرنج و هرآلت و وسيله‌اى كه صرف لهو ميشود و نيز مانند صُلبان(صلیب) و اَصنام (بت‌ها)و مانند اينها همچون ساختن مشروبات حرام و آنچه از آن و در آن فساد محض بوده و از آن و در آن هيچ وجه و عنوان صلاحى نمى‌باشد، پس اينگونه امور تعليم و تعلّم و عمل نمودن با آن و اجرت گرفتن بر آن و تمام تصرّفات در آنها بهرنحوى كه باشد حرام و غير مشروع است.}} [[اجماع]]<ref>طباطبایی، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۶۹.</ref> و [[دلیل عقلی|ادله عقلی]] نظیر قطع ریشه فساد<ref>شیخ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> و [[دفع ضرر محتمل|دفع ضرر مُحتَمَل]].<ref>طباطبایی، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۶۹.</ref> | ||
از میان فقیهان، [[یوسف بن احمد بحرانی|یوسف بن احمد بَحرانی]] (درگذشت:۱۱۸۶ق) در حکم حرمت حفظ و وجوب از بین بردن کتب ضاله، تشکیک کرده است. او بر این باور است که برای این احکام [[دلیل شرعی]] وجود ندارد.<ref>بحرانی، حدائق‌الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۸، ص۱۴۱.</ref> | از میان فقیهان، [[یوسف بن احمد بحرانی|یوسف بن احمد بَحرانی]] (درگذشت:۱۱۸۶ق) در حکم حرمت حفظ و وجوب از بین بردن کتب ضاله، تشکیک کرده است. او بر این باور است که برای این احکام [[دلیل شرعی]] وجود ندارد.<ref>بحرانی، حدائق‌الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۸، ص۱۴۱.</ref> | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
برخی احکام فقهی مربوط به «کتب ضاله» را با آزادی بیان و اندیشه و تحقیق مغایر دانسته‌‌اند.<ref>مکارم شیرازی، پاسخ به پرسش‌های مذهبی، ۱۳۷۷ش، ص۳۳۷.</ref> این اشکال را این‌گونه پاسخ داده‌اند که دین اسلام، مردمان را به کاوشگری و کسب دانش تشویق کرده و با آزادی اندیشه و بیان مخالفت نکرده است؛ اما نسبت به سلامت فکری و اعتقادی جامعه نیز توجه داشته و به جهت جلوگیری از انحرافات اعتقادی و اخلاقی در جامعه، قلمرو آزادی در ناحیه اندیشه و بیان را معین کرده است.<ref>مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، ۱۳۹۴ش، ص۵۸.</ref> | برخی احکام فقهی مربوط به «کتب ضاله» را با آزادی بیان و اندیشه و تحقیق مغایر دانسته‌‌اند.<ref>مکارم شیرازی، پاسخ به پرسش‌های مذهبی، ۱۳۷۷ش، ص۳۳۷.</ref> این اشکال را این‌گونه پاسخ داده‌اند که دین اسلام، مردمان را به کاوشگری و کسب دانش تشویق کرده و با آزادی اندیشه و بیان مخالفت نکرده است؛ اما نسبت به سلامت فکری و اعتقادی جامعه نیز توجه داشته و به جهت جلوگیری از انحرافات اعتقادی و اخلاقی در جامعه، قلمرو آزادی در ناحیه اندیشه و بیان را معین کرده است.<ref>مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، ۱۳۹۴ش، ص۵۸.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
==یادداشت== | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{ستون}} | {{ستون}} | ||