۱۷٬۸۳۰
ویرایش
محمد بن علی بن حمزه طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
| سرشناسی =از فقیهان شیعه | | سرشناسی =از فقیهان شیعه | ||
| نام کامل = | | نام کامل = | ||
| لقب = | | لقب =ابنحمزه طوسی • صاحب وسیله | ||
| نسب = | | نسب = | ||
| تاریخ تولد =اواخر قرن ۵ قمری به بعد | | تاریخ تولد =اواخر قرن ۵ قمری به بعد | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
| وبگاه رسمی = | | وبگاه رسمی = | ||
}} | }} | ||
''' | '''محمد بن علی بن حمزه طوسی''' مشهور به '''ابنحمزه طوسی'''، [[فقیه]] [[امامیه|امامی]] [[قرن پنجم]] و [[قرن ششم|ششم]] [[هجری قمری]] و صاحب کتاب [[الوسیلة الی نیل الفضیلة|الوسیلة]] است. وی به جهت تألیف این کتاب به '''صاحب وسیله''' نیز شهرت دارد. ابنحمزه از پیروان مکتب [[شیخ طوسی]] به شمار می‌آید. مقایسه‌ای میان [[فتوا|فتاوای]] او در الوسیله و فتاوای شیخ طوسی نشان می‌دهد که او چهارچوب [[فقه]] شیخ طوسی را پذیرفته است. | ||
==زندگی== | ==زندگی== | ||
از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیم‌ترین کسی که از او نام برده، [[ | از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیم‌ترین کسی که از او نام برده، [[منتجبالدین]] (متوفی بعد از ۶۰۰ق) است که ضمن ذکر او در [[فهرست اسماء علماء الشیعة|فهرست]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> به عنوان [[فقیه]]، چند اثر از جمله الوسیله را به او نسبت داده است. [[ابن شهرآشوب]] فهرست‌نویس دیگر قرن ششم هجری قمری گرچه نامی از وی نبرده، ولی در ضمن کتبی که مؤلف آنها را نمی‌شناخته، از کتابی با عنوان الوسائل الی نیل الفضائل نام برده<ref>معالم العلماء، ص۱۴۵</ref> که می‌تواند همان [[الوسیلة الی نیل الفضیلة]] ابن حمزه باشد. | ||
یاد کردن | یاد کردن ابنحمزه از [[شیخ طوسی]] و [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سلار دیلمی]] به‌‌عنوان متوفی،<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعة، ص۱۸۰-۱۸۱.</ref> و ذکر شدن الوسیله در فهرست [[منتجبالدین رازی|منتجبالدین]] که پیش از ۵۸۴ق تألیف شده<ref>نک: مقدمه فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۴۸</ref>، نشان می‌دهد که تألیف الوسیله در فاصله سال‌های ۴۶۳-۵۸۴ق صورت گرفته است. حال با توجه به اینکه ابنحمزه در این کتاب از [[ابن براج]] تأثیر پذیرفته و [[فقیهان]] نیمه دوم قرن ششم قمری از جمله راوندی از الوسیله استفاده کرده‌اند، می‌توان دوره حیات او را در اواخر قرن ۵ق و نیمه اول قرن ۶ق تعیین کرد. در منابع قرن اخیر گفته شده که مقبره‌ای به نام او در حومه [[کربلا]] وجود دارد.<ref> الذریعة، ج۱۰، ص۶۶؛ تأسیس الشیعه، ص۳۰۵.</ref> | ||
==روش فقهی== | |||
ابن حمزه را باید از پیروان مکتب [[شیخ طوسی]] به شمار آورد. مقایسه‌ای میان فتاوای او در الوسیله و فتاوای شیخ طوسی نشان می‌دهد که او چهارچوب فقه شیخ طوسی را پذیرفته است. همچنین او را می‌توان در زمره [[فقیهان|فقیهانی]] شمرد که [[سدیدالدین حمصی رازی]]، از فقیهان قرن ششم هجری قمری، آنان را بازگو کننده [[فقه]] شیخ طوسی و در واقع پیرو او دانسته است.<ref>نک: کشف المحجة، ص۱۲۷</ref> البته ابنحمزه در مواردی با آرای شیخ طوسی مخالفت کرده و شاید گاهی سعی در تعدیل حکم او داشته است.<ref>مانند قول وی به استحباب تقدیم مضمضه بر استنشاق، نک: المختلف، ص۲۶، سطر</ref> همچنین به طرح فروع جدیدی در [[فقه]] پرداخته که در کتب شیخ طوسی مطرح نبوده است.<ref>به عنوان نمونه نک: الوسیلة، ص۲۴۴؛ قس: المختلف، ج۲، ص۱۸۳.</ref> | |||
ابن حمزه را باید از پیروان مکتب [[شیخ طوسی]] به شمار آورد. مقایسه‌ای میان فتاوای او در الوسیله و فتاوای شیخ طوسی نشان می‌دهد که او چهارچوب فقه شیخ طوسی را پذیرفته است. همچنین او را می‌توان در زمره [[فقیهان|فقیهانی]] شمرد که [[سدیدالدین حمصی رازی]]، از فقیهان قرن ششم هجری قمری، آنان را بازگو کننده [[فقه]] شیخ طوسی و در واقع پیرو او دانسته است.<ref>نک: کشف المحجة، ص۱۲۷</ref> البته | |||
یکی از | یکی از مشخصه‌های فقه ابنحمزه روش او در بیان احکام است. او ابتدا شقوق مختلف مسأله را با قید عدد به‌طور مجمل مشخص می‌کند و سپس به تفصیل هر یک شقوق مزبور می‌پردازد. او در تقسیمات خود [[واجب]] و [[مستحب]]، [[حرام]] و [[مکروه]]، فعل و ترک و کمیت و کیفیت را از یکدیگر تمیز داده و هر کدام را جداگانه آورده است. وی در مقدمه الوسیله<ref>ص۴۲-۴۳.</ref> می‌گوید این روش تقسیم‌بندی موجب سهولت حفظ احکام می‌گردد. اگرچه ابنحمزه را نمی‌توان مبدع ابن روش دانست، ولی او این روش را به کمال رسانده است. از دیگر مشخصه‌های فقه ابنحمزه تعریف او از اصطلاحات فقهی در آغاز برخی از ابواب است. وی از نظریات دیگر فقهای معاصر شیخ طوسی نیز بهره برده است. مثلاً در چندین مورد<ref>الوسیلة، ص۱۴۱، ۱۴۴، ۱۸۰</ref> به صراحت نظریات [[سلار دیلمی]] را نقل کرده است.<ref>قس: المراسم، ص۱۲، سطر ۱، ۱۷، ۱۸، و ص۱۴، سطر ۲۰</ref> او تا حدودی از [[ابن براج]] نیز تأثیر پذیرفته است.<ref>به عنوان نمونه قس: بین المهذب، ج۱، ص۱۹-۲۵ و الوسیلة، ص۷۲-۷۶، در احکام آبها و اَسئار</ref> | ||
===تأثیرات فقهی بر دیگران=== | ===تأثیرات فقهی بر دیگران=== | ||
مقایسه بین مندرجات [[فقه القرآن راوندی|فقه القرآن]] [[قطب راوندی|راوندی]] با الوسیله<ref>به عنوان نمونه قس: فقه القرآن، ج۱، ص۱۸۹-۱۹۹ و الوسیلة، ص۱۴۴-۱۴۶؛ فقه القرآن، ج۲، ص۵۸ و الوسیلة، ص۲۶۵؛ فقه القرآن، ج۲، ص۲۱۱و۲۱۲ و الوسیلة، ص۳۴۰ و ۳۴۲</ref> تأثیرپذیری راوندی از ابنحمزه را نشان می‌دهد. راوندی حتی در مواردی چون حکم خون سگ و خوک در لباس نمازگزار<ref>نک: السرائر، ص۳۵، سطر ۲۹؛ قس: الوسیلة، ص۷۷</ref> در فتوای شاذ از او تبعیت کرده است. [[ابن زهره]] نیز در [[غنیة النزوع|الغنیة]] تا حدودی از او تأثیر پذیرفته است.<ref>به عنوان نمونه قس: بین الغنیة، ص۴۰، ۴۳، ۴۴ و الوسیلة، ص۱۱۲-۱۱۴، ۱۲۱</ref> | |||
همچنین [[ابن ادریس حلی| | همچنین [[ابن ادریس حلی|ابن‌‌ادریس]] در [[السرائر]] که تألیف آن را در ۵۸۷-۵۸۸ق به پایان برده، از الوسیله با تعبیر "بعض کتب اصحابنا" بسیار نقل قول می‌کند و اغلب با نظریات ابنحمزه به‌‌گونه‌ای انتقادآمیز برخورد می‌کند.<ref>به عنوان نمونه السرائر، ص۳۵، سطر ۴، ص۳۸، سطر ۷؛ قس: الوسیلة، ص۷۶ و ۷۷</ref> البته نظر ابن‌‌ادریس در مواردی موافق نظر ابنحمزه است.<ref>نک: الوسیلة، ص۲۸۲، سطر ۵؛ السرائر، ص۱۷۳، سطر ۲۱؛ قس: نزهة النواظر، ص۸۹</ref> | ||
رساله [[ازاحة العلة فی معرفة القبلة]] از [[شاذان بن جبرئیل قمی]] نیز ظاهراً تفصیل و تکمیل مندرجات الوسیله<ref> | رساله [[ازاحة العلة فی معرفة القبلة]] از [[شاذان بن جبرئیل قمی]] نیز ظاهراً تفصیل و تکمیل مندرجات الوسیله<ref>ص۸۵-۸۶.</ref> است.<ref>همچنین ببینید: المبسوط، ج۱، ص۷۷-۷۸ که این مطلب مورد الهام ابن حمزه و شاذان قرار گرفته است.</ref> | ||
کتاب الوسیله در [[قرن هفتم]] هجری قمری در مکتب حِلّه | کتاب الوسیله در [[قرن هفتم]] هجری قمری در مکتب حِلّه مورد توجه قرار گرفت. [[محقق حلی]] بدون تصریح به نام ابنحمزه چهارچوب الوسیله را بهخصوص در بخش عبادات شرایع پذیرفته و نه تنها در فصل‌بندی بخش عبادات دقیقاً از او پیروی کرده، بلکه در عناوین باب‌ها، شکل طرح مسائل و گاهی محتوا نیز تا حدود قابل توجهی تحت تأثیر او قرار داشته است. [[یحیی بن سعید حلی]] در [[نزهة الناظر]]<ref>ص۶.</ref> و آبی در [[کشف الرموز]]، تألیف شده در ۶۷۲ق<ref>ج۱، ص۴۰.</ref> به نام ابنحمزه تصریح کرده و فتاوی او را نقل کرده‌اند. | ||
اوج مطرح شدن | اوج مطرح شدن ابنحمزه در آثار فقهی حله را باید در [[مختلف الشیعة]] [[علامه حلی]] دانست. الوسیله بر اساس آنچه از نامه ''علقمی'' وزیر به [[تاج‌الدین بن صلایا]] برمی‌آید از رایج‌ترین کتب بین [[شیعه]] [[عراق]] (بهخصوص [[حله]]) در [[قرن هفتم قمری]] بوده است.<ref>نک: طبقات الشافعیه الکبری، ج۸، ص۲۶۵.</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
#[[الوسیلة الی نیل الفضیلة]]. این کتاب در [[تهران]]، ۱۲۷۶ق ضمن [[الجوامع الفقهیة]] و در [[نجف]]، | #[[الوسیلة الی نیل الفضیلة]]. این کتاب در [[تهران]]، ۱۲۷۶ق ضمن [[الجوامع الفقهیة]] و در [[نجف]]، ۱۳۹۹ق به کوشش ''عبدالعظیم البکاء'' و در [[قم]]، ۱۴۰۸ق، به کوشش [[محمد حسون]] به چاپ رسیده است. | ||
#[[الواسطة]]. این کتاب را [[ | #[[الواسطة]]. این کتاب را [[منتجبالدین]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعة، ص۱۶۴</ref> به وی نسبت داده است. در پایان نسخه‌های موجود الوسیله زیادتی وجود دارد<ref>الوسیلة، ص۴۶۱- ۴۶۹</ref> که از ظاهر عبارتی از آن در ص۴۶۶ برمی‌آید که قطعه‌ای از کتاب الواسطه باشد. | ||
#المعجزات. این کتاب را نیز | #المعجزات. این کتاب را نیز منتجبالدین<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> به وی نسبت داده و برخی با این تصور که این کتاب همان [[الثاقب فی المناقب]] است، آن را به صاحب الوسیله نسبت داده‌اند.{{مدرک}} | ||
#[[الرائع فی الشرائع]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | #[[الرائع فی الشرائع]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | ||
#[[مسائل فی الفقه]].<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | #[[مسائل فی الفقه]].<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | ||
یکی از شاگردان صیمری از متأخرین، بدون ارائه مأخذ دو اثر با عناوین [[التعمیم]] و [[التنبیه]] را به | یکی از شاگردان صیمری از متأخرین، بدون ارائه مأخذ دو اثر با عناوین [[التعمیم]] و [[التنبیه]] را به ابنحمزه نسبت داده است.<ref> ریاض العلماء، ج۵، ص۱۲۳</ref> | ||
== پانویس== | == پانویس== | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۸: | ||
* آبی، حسن، کشف الرموز، قم، ۱۴۰۸ق. | * آبی، حسن، کشف الرموز، قم، ۱۴۰۸ق. | ||
* آقابزرگ، الذریعه. | * آقابزرگ، الذریعه. | ||
* | * ابن‌‌ادریس، محمد، السرائر، تهران، ۱۲۷۰ق. | ||
* | * ابن‌‌براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، ۱۴۰۶ق. | ||
* | * ابنحمزه، محمد، الوسیله، به‌‌کوشش محمد حسون، قم، ۱۴۰۸ق. | ||
* | * ابن‌‌داوود، حسن، الرجال، به کوشش جلال‌‌الدین محدث، تهران، ۱۳۸۳ق. | ||
* | * ابن‌‌زهره، حمزه بن علی، «الغنیة»، ضمن الجوامع الفقهیة، تهران، ۱۲۷۶ق. | ||
* | * ابن‌‌شهرآشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. | ||
* | * ابن‌‌طاووس، علی، کشف المحجة، نجف، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م. | ||
* افندی، عبدالله، ریاض العلماء، | * افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به‌‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق. | ||
* امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق. | * امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق. | ||
* حر عاملی، محمد، امل الآمل، | * حر عاملی، محمد، امل الآمل، به‌‌کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق. | ||
* راوندی، سعید، فقه القرآن، | * راوندی، سعید، فقه القرآن، به‌‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۹۷ق. | ||
* سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، | * سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به‌‌کوشش عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی، قاهره، ۱۹۷۱م. | ||
* سلار دیلمی، ابویعلی، «المراسم»، ضمن الجوامع الفقهیة، تهران، ۱۳۷۶ق. | * سلار دیلمی، ابویعلی، «المراسم»، ضمن الجوامع الفقهیة، تهران، ۱۳۷۶ق. | ||
* شاذان بن جبرئیل قمی، «ازاحه العلة فی معرفة القبلة»، ضمن بحارالانوار، ج۷۳، ص۸۱-۸۵. | * شاذان بن جبرئیل قمی، «ازاحه العلة فی معرفة القبلة»، ضمن بحارالانوار، ج۷۳، ص۸۱-۸۵. | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۷: | ||
* طوسی، محمد، «النهایة»، ضمن الجوامع الفقهیة، تهران، ۱۲۷۶ق. | * طوسی، محمد، «النهایة»، ضمن الجوامع الفقهیة، تهران، ۱۲۷۶ق. | ||
* علامه حلی، حسن، المختلف، تهران، ۱۳۲۴ق. | * علامه حلی، حسن، المختلف، تهران، ۱۳۲۴ق. | ||
* محقق حلی، جعفر، شرایع الاسلام، | * محقق حلی، جعفر، شرایع الاسلام، به‌‌کوشش عبدالحسین محمدعلی، نجف، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م. | ||
* | * منتجبالدین، علی، فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، به‌‌کوشش عبدالعزیز، طباطبایی، قم، ۱۴۰۴ق. | ||
* نجاشی، احمد، الرجال، | * نجاشی، احمد، الرجال، به‌‌کوشش موسی شبیری، قم، ۱۴۰۷ق. | ||
* یحیی بن | * حلی، یحیی بن سعید، نزهة الناظر، به‌‌کوشش احمد حسینی و نورالدین واعظی، نجف، ۱۳۸۶ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/223007 | * منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/223007 دایرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{فقیهان شیعه (قرن ۶ قمری)}} | {{فقیهان شیعه (قرن ۶ قمری)}} | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۱۶: | ||
| توضیحات = | | توضیحات = | ||
}}</onlyinclude> | }}</onlyinclude> | ||
[[ar:ابن حمزة الطوسي]] | [[ar:ابن حمزة الطوسي]] | ||
[[en:Muhammad b. 'Ali b. Hamza al-Tusi]] | [[en:Muhammad b. 'Ali b. Hamza al-Tusi]] | ||