Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
Ahmadnazem (بحث | مشارکتها) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
| پانویس = | | پانویس = | ||
}} | }} | ||
'''عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی''' مشهور به '''ابن حمزه طوسی'''، [[فقیه]] [[امامیه|امامی]] [[قرن پنجم]] و [[قرن ششم|ششم]] [[هجری قمری]] و صاحب | '''عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی''' مشهور به '''ابن حمزه طوسی'''، [[فقیه]] [[امامیه|امامی]] [[قرن پنجم]] و [[قرن ششم|ششم]] [[هجری قمری]] و صاحب کتاب [[الوسیلة الی نیل الفضیلة|الوسیلة]] است. وی به جهت تألیف این کتاب به '''صاحب وسیله''' نیز شهرت دارد. ابن حمزه را باید از پیروان مکتب [[شیخ طوسی]] به شمار آورد. مقایسهای میان [[فتوا|فتاوای]] او در الوسیله و فتاوای شیخ طوسی نشان میدهد که او چهارچوب [[فقه]] شیخ طوسی را پذیرفته است. | ||
==زندگی== | ==زندگی== | ||
از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیمترین | از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیمترین کسی که از او نام برده، [[منتجب الدین]] (متوفی بعد از ۶۰۰ق) است که ضمن ذکر او در [[فهرست اسماء علماء الشیعة|فهرست]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> به عنوان [[فقیه]]، چند اثر از جمله الوسیله را به او نسبت داده است. [[ابن شهرآشوب]] فهرستنویس دیگر قرن ششم هجری قمری گرچه نامی از وی نبرده، ولی در ضمن کتبی که مؤلف آنها را نمیشناخته، از کتابی با عنوان الوسائل الی نیل الفضائل نام برده<ref>معالم العلماء، ص۱۴۵</ref> که میتواند همان [[الوسیلة الی نیل الفضیلة]] ابن حمزه باشد. | ||
یاد | یاد کردن ابن حمزه از [[شیخ طوسی]] و [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سلار دیلمی]] به عنوان متوفی،<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعة، ص۱۸۰-۱۸۱، جاهای مختلف</ref> و ذکر شدن الوسیله در فهرست [[منتجب الدین رازی|منتجب الدین]] که پیش از ۵۸۴ق تألیف شده<ref>نک: مقدمه فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۴۸</ref>، نشان میدهد که تألیف الوسیله در فاصله سالهای ۴۶۳-۵۸۴ق صورت گرفته است. حال با توجه به اینکه ابن حمزه در این کتاب از [[ابن براج]] تأثیر پذیرفته و [[فقیهان]] نیمه دوم قرن ۶ق از جمله راوندی از الوسیله استفاده کردهاند، میتوان دوره حیات او را در اواخر قرن ۵ق و نیمه اول قرن ۶ق تعیین کرد. در منابع قرن اخیر گفته شده که مقبرهای به نام او در حومه [[کربلا]] وجود دارد.<ref>الذریعة، ج۱۰، ص۶۶؛ تأسیس الشیعه، ص۳۰۵</ref> | ||
==فقه ابن حمزه== | ==فقه ابن حمزه== | ||
===روش فقهی=== | ===روش فقهی=== | ||
ابن حمزه را باید از پیروان | ابن حمزه را باید از پیروان مکتب [[شیخ طوسی]] به شمار آورد. مقایسهای میان فتاوای او در الوسیله و فتاوای شیخ طوسی نشان میدهد که او چهارچوب فقه شیخ طوسی را پذیرفته است. همچنین او را میتوان در زمره [[فقیهان|فقیهانی]] شمرد که [[حمصی رازی|حمصی]] (فقیه نیمه دوم قرن ششم هجری قمری) آنان را بازگو کننده [[فقه]] شیخ طوسی و در واقع پیرو او دانسته است.<ref>نک: کشف المحجة، ص۱۲۷</ref> البته باید در نظر داشت که ابن حمزه نه تنها در مواردی با آرای شیخ طوسی مخالفت کرده و شاید گاهی سعی در تعدیل حکم او داشته است.<ref>مانند قول وی به استحباب تقدیم مضمضه بر استنشاق، نک: المختلف، ص۲۶، سطر</ref> بلکه به طرح فروع جدیدی در [[فقه]] پرداخته که در کتب شیخ طوسی مطرح نبوده است.<ref>به عنوان نمونه نک: الوسیلة، ص۲۴۴؛ قس: المختلف، ج۲، ص۱۸۳، سطر ۱۲</ref> | ||
یکی از بارزترین مشخصههای فقه ابن حمزه را باید روش او در بیان احکام دانست. او ابتدا شقوق مختلف مسأله را با قید عدد به طور مجمل مشخص میکند و سپس به تفصیل یکایک شقوق مزبور میپردازد. او در تقسیمات خود [[واجب]] و [[مستحب]]، [[حرام]] و [[مکروه]]، فعل و ترک و کمیت و کیفیت را از یکدیگر تمیز داده و هر کدام را جداگانه آورده است. وی در مقدمه الوسیله<ref>ص ۴۲-۴۳</ref> میگوید این روش تقسیمبندی موجب سهولت حفظ احکام میگردد. اگرچه ابن حمزه را نمیتوان مبدع ابن روش دانست، ولی او این روش را به کمال رسانده است. از دیگر مشخصههای فقه ابن حمزه تعریف او از اصطلاحات فقهی در آغاز برخی از ابواب است. وی به جزشیخ طوسی، از نظریات دیگر فقهای معاصر وی نیز بهره برده است. مثلاً در چندین مورد<ref>الوسیلة، ص۱۴۱، ۱۴۴، ۱۸۰</ref> به صراحت نظریات ابویعلی [[سلار دیلمی]] را نقل کرده است.<ref>قس: المراسم، ص۱۲، سطر ۱، ۱۷، ۱۸، و ص۱۴، سطر ۲۰</ref> او تا حدودی از [[ابن براج]] نیز تأثیر پذیرفته است.<ref>به عنوان نمونه قس: بین المهذب،ج۱، ص۱۹- ۲۵ و الوسیلة، ص۷۲-۷۶، در احکام آبها و اَسئار</ref> | |||
===تأثیرات فقهی بر دیگران=== | ===تأثیرات فقهی بر دیگران=== | ||
اگرچه در آثار نیمه دوم قرن ۶ق نامی از ابن حمزه برده نشده، ولی تأثیر فقه او در این آثار به روشنی مشهود است. مقایسه بین مندرجات [[فقه القرآن راوندی|فقه القرآن]] [[قطب راوندی|راوندی]] با الوسیله<ref>به عنوان نمونه قس: فقه القرآن، ج۱، ص۱۸۹- ۱۹۹ و الوسیلة، | اگرچه در آثار نیمه دوم قرن ۶ق نامی از ابن حمزه برده نشده، ولی تأثیر فقه او در این آثار به روشنی مشهود است. مقایسه بین مندرجات [[فقه القرآن راوندی|فقه القرآن]] [[قطب راوندی|راوندی]] با الوسیله<ref>به عنوان نمونه قس: فقه القرآن، ج۱، ص۱۸۹- ۱۹۹ و الوسیلة، ص۱۴۴-۱۴۶؛ فقه القرآن، ج۲، ص۵۸ و الوسیلة، ص۲۶۵؛ فقه القرآن، ج۲، ص۲۱۱و۲۱۲ و الوسیلة، ص۳۴۰ و ۳۴۲</ref> تأثیرپذیری راوندی از ابن حمزه را نشان میدهد. راوندی حتی در مواردی چون حکم خون سگ و خوک در لباس نمازگزار<ref>نک: السرائر، ص۳۵، سطر ۲۹؛ قس: الوسیلة، ص۷۷</ref> در فتوای شاذ از او تبعیت کرده است. [[ابن زهره]] نیز در [[غنیة النزوع|الغنیة]] تا حدودی از او تأثیر پذیرفته است.<ref>به عنوان نمونه قس: بین الغنیة، ص۴۰، ۴۳، ۴۴ و الوسیلة، ص۱۱۲-۱۱۴، ۱۲۱</ref> | ||
[[پرونده:کتاب الثاقب فی المناقب.jpg|190px|بندانگشتی|کتاب الثاقب فی المناقب]] | [[پرونده:کتاب الثاقب فی المناقب.jpg|190px|بندانگشتی|کتاب الثاقب فی المناقب]] | ||
همچنین [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]] در [[السرائر]] | همچنین [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]] در [[السرائر]] که تألیف آن را در ۵۸۷ - ۵۸۸ق به پایان برده، از الوسیله با تعبیر "بعض کتب اصحابنا" بسیار نقل قول میکند و اغلب با نظریات ابن حمزه به گونهای انتقادآمیز برخورد میکند.<ref>به عنوان نمونه السرائر، ص۳۵، سطر ۴، ص۳۸، سطر ۷؛ قس: الوسیلة، ص۷۶ و ۷۷</ref> البته نظر ابن ادریس در مواردی موافق نظر ابن حمزه است.<ref>نک: الوسیلة، ص۲۸۲، سطر ۵؛ السرائر، ص۱۷۳، سطر ۲۱؛ قس: نزهة النواظر، ص۸۹</ref> | ||
رساله [[ازاحة العلة فی معرفة القبلة]] از [[شاذان بن جبرئیل قمی]] نیز ظاهراً تفصیل و | رساله [[ازاحة العلة فی معرفة القبلة]] از [[شاذان بن جبرئیل قمی]] نیز ظاهراً تفصیل و تکمیل مندرجات الوسیله<ref>ص ۸۵ -۸۶</ref> است.<ref>همچنین ببینید: المبسوط، ج۱، ص۷۷- ۷۸ که این مطلب مورد الهام ابن حمزه و شاذان قرار گرفته است.</ref> | ||
کتاب الوسیله در [[قرن هفتم]] هجری قمری در مکتب حِلّه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. [[محقق حلی]] بدون تصریح به نام ابن حمزه چهارچوب الوسیله را به خصوص در بخش عبادات شرایع پذیرفته، و نه تنها در فصلبندی بخش عبادات دقیقاً از او پیروی کرده، بلکه در عناوین بابها، شکل طرح مسائل و گاهی محتوا نیز تا حدود قابل توجهی تحت تأثیر او قرار داشته است. [[یحیی بن سعید حلی]] در [[نزهة الناظر]]<ref>ص ۶، جاهای مختلف</ref> و آبی در [[کشف الرموز]]، تألیف شده در ۶۷۲ق<ref>ج۱، ص۴۰، جاهای مختلف</ref> به نام ابن حمزه تصریح کرده و فتاوی او را نقل کردهاند. | |||
اوج مطرح شدن ابن حمزه در آثار فقهی حله را باید در [[مختلف الشیعة]] [[علامه حلی]] دانست. الوسیله بر اساس آنچه از نامه ''علقمی'' وزیر به [[تاجالدین ابن صلایا]] برمیآید از رایجترین | اوج مطرح شدن ابن حمزه در آثار فقهی حله را باید در [[مختلف الشیعة]] [[علامه حلی]] دانست. الوسیله بر اساس آنچه از نامه ''علقمی'' وزیر به [[تاجالدین ابن صلایا]] برمیآید از رایجترین کتب بین [[شیعه]] [[عراق]] (به خصوص [[حله]]) در ''[[قرن هفتم]]'' [[هجری قمری]] بوده است.<ref>نک: طبقات الشافعیه الکبری، ج۸، ص۲۶۵</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
#[[الوسیلة الی نیل الفضیلة]]. این کتاب در [[تهران]]، ۱۲۷۶ق ضمن [[الجوامع الفقهیة]] و در [[نجف]]، ۱۳۹۹قبه کوشش ''عبدالعظیم البکاء'' و در [[قم]]، ۱۴۰۸ق، به کوشش [[محمد حسون]] به چاپ رسیده است. | |||
#[[الوسیلة الی نیل الفضیلة]]. این | #[[الواسطة]]. این کتاب را [[منتجب الدین]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعة، ص۱۶۴</ref> به وی نسبت داده است. در پایان نسخههای موجود الوسیله زیادتی وجود دارد<ref>الوسیلة، ص۴۶۱- ۴۶۹</ref> که از ظاهر عبارتی از آن در ص۴۶۶ برمیآید که قطعهای از کتاب الواسطه باشد. | ||
#[[الواسطة]]. این | #المعجزات. این کتاب را نیز منتجب الدین<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> به وی نسبت داده و برخی با این تصور که این کتاب همان [[الثاقب فی المناقب]] است، آن را به صاحب الوسیله نسبت دادهاند. | ||
#المعجزات. این | |||
#[[الرائع فی الشرائع]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | #[[الرائع فی الشرائع]]<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | ||
#[[مسائل فی الفقه]].<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | #[[مسائل فی الفقه]].<ref>فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، ص۱۶۴</ref> | ||
یکی از شاگردان صیمری از متأخرین، بدون ارائه مأخذ دو اثر با عناوین [[التعمیم]] و [[التنبیه]] را به ابن حمزه نسبت داده است.<ref>ریاض العلماء، ج۵، ص۱۲۳</ref> | |||
== پانویس== | == پانویس== | ||
خط ۸۹: | خط ۸۸: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آبی، حسن، | * آبی، حسن، کشف الرموز، قم، ۱۴۰۸ق. | ||
* آقابزرگ، الذریعه. | * آقابزرگ، الذریعه. | ||
* ابن ادریس، محمد، السرائر، تهران، ۱۲۷۰ق. | * ابن ادریس، محمد، السرائر، تهران، ۱۲۷۰ق. | ||
* ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، ۱۴۰۶ق. | * ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، ۱۴۰۶ق. | ||
* ابن حمزه، محمد، الوسیله، به | * ابن حمزه، محمد، الوسیله، به کوشش محمد حسون، قم، ۱۴۰۸ق. | ||
* ابن داوود، حسن، الرجال، به | * ابن داوود، حسن، الرجال، به کوشش جلال الدین محدث، تهران، ۱۳۸۳ق. | ||
* ابن زهره، حمزه بن علی، | * ابن زهره، حمزه بن علی، «الغنیه»، ضمن الجوامع الفقهیه، تهران، ۱۲۷۶ق. | ||
* ابن شهرآشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. | * ابن شهرآشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. | ||
* ابن طاووس، علی، | * ابن طاووس، علی، کشف المحجة، نجف، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م. | ||
* افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به | * افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق. | ||
* امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق. | * امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق. | ||
* حر عاملی، محمد، امل الامل، به | * حر عاملی، محمد، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق. | ||
* راوندی، سعید، فقه القرآن، به | * راوندی، سعید، فقه القرآن، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۹۷ق. | ||
* | * سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیه الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی، قاهره، ۱۹۷۱م. | ||
* سلار دیلمی، ابویعلی، «المراسم»، ضمن الجوامع الفقهیه، تهران، ۱۳۷۶ق. | * سلار دیلمی، ابویعلی، «المراسم»، ضمن الجوامع الفقهیه، تهران، ۱۳۷۶ق. | ||
* شاذان بن جبرئیل قمی، «ازاحه العله فی معرفه القبله»، ضمن بحارالانوار، ج۷۳، ص۸۱- ۸۵. | * شاذان بن جبرئیل قمی، «ازاحه العله فی معرفه القبله»، ضمن بحارالانوار، ج۷۳، ص۸۱- ۸۵. | ||
* صدر، حسن، تأسیس الشیعه، بغداد، | * صدر، حسن، تأسیس الشیعه، بغداد، شرکه النشر و الطباعه العراقیه. | ||
* طباطبایی، عبدالعزیز، مقدمه فهرست. | * طباطبایی، عبدالعزیز، مقدمه فهرست. | ||
* طوسی، محمد، المبسوط، به | * طوسی، محمد، المبسوط، به کوشش محمدتقی کشفی، تهران، ۱۳۸۷ق. | ||
* طوسی، محمد، «النهایه»، ضمن الجوامع الفقهیه، تهران، ۱۲۷۶ق. | * طوسی، محمد، «النهایه»، ضمن الجوامع الفقهیه، تهران، ۱۲۷۶ق. | ||
* علامه حلی، حسن، المختلف، تهران، ۱۳۲۴ق. | * علامه حلی، حسن، المختلف، تهران، ۱۳۲۴ق. | ||
* محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، به | * محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، به کوشش عبدالحسین محمدعلی، نجف، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م. | ||
* منتجب الدین، علی، فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، به | * منتجب الدین، علی، فهرست اسماءِ علماءِ الشیعه، به کوشش عبدالعزیز، طباطبایی، قم، ۱۴۰۴ق. | ||
* نجاشی، احمد، الرجال، به | * نجاشی، احمد، الرجال، به کوشش موسی شبیری، قم، ۱۴۰۷ق. | ||
* یحیی بن سعید حلی، نزهة الناظر، به | * یحیی بن سعید حلی، نزهة الناظر، به کوشش احمد حسینی و نورالدین واعظی، نجف، ۱۳۸۶ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||