مولوی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مولوی''' با نام کامل '''جلال‌الدین محمد بلخی''' ([[سال ۶۰۴ هجری قمری|۶۰۴]] - [[سال ۶۷۲ هجری قمری|۶۷۲ق]]) شاعر [[ایران|ایرانی]] در [[قرن هفتم هجری قمری|قرن هفتم هجری]] است. مولوی به مانند اجدادش [[مذهب حنفی|سنی حنفی]] بود؛ اما برخی به واسطه اشعار متعددی که مولوی در وصف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]] و [[واقعه کربلا]] داشته، او را [[شیعه]] می‌دانند.

جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا، مولوی و ملای رومی، شاعر و [[عرفان|عارف]] ایرانی [[قرن هفتم هجری قمری|قرن هفتم قمری]] است. در تاریخ تصوف ایران و در تاریخ ادب فارسی او را بی‌نظیر و نادره می‌دانند.<ref>استعلامی، «مولانا جلال‌الدین محمد»، ج۲، ص۱۶۹۱.</ref> وی در [[۶ ربیع‌الاول|ششم ربیع‌الاول]] [[سال ۶۰۴ هجری قمری|۶۰۴ق]] در [[بلخ]] به دنیا آمد.<ref>همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۸؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۰۵.</ref> خاندان او به خصوص پدرش، بهاءالدین ولد، اهل دانش، وعظ و خطابه بودند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۵۰.</ref>

جمهوری اسلامی ایران]]، [[۸ مهر|هشتم مهر]] روز بزرگداشت مولانا نام‌گذاری شده است.<ref>[http://www.irna.ir/news/84058304/ «مولاناخوانی در روزگار کرونا»]، ایسنا.</ref> همچنین همه ساله در سالروز تولد مولانا مراسمی در قونیه برپا می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/news/99063123426/ «بزرگداشت مولانا در قونیه با صدای شجریان»]، ایسنا.</ref> مراسم بزرگ دیگری نیز هر سال در شب درگذشت مولانا در قونیه برگزار می‌شود که موسوم به «شب عروس» است.<ref>[http://www.irna.ir/news/84152673/ «مراسم شب عرس مولانا در قونیه برگزار شد»]، ایسنا.</ref>

[[پرونده:Shams-molavi.jpg|200px|بندانگشتی|نقاشی مینیاتور «مولانا و شمس» اثر [[محمود فرشچیان]]]]

دیدار شمس با مولوی، زندگی مولانا را دگرگون ساخت و او شیفته مرام و مسلک شمس شد؛ به طوری که مولوی درس و منبر را رها کرده و پیرو شمس گردید.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۲۰.</ref> [[شمس تبریزی]]([[سال ۵۸۲ هجری قمری|۵۸۲]]-[[سال ۶۴۵ هجری قمری|۶۴۵ق]]) از بزرگان مشایخ صوفیه در قرن هفتم هجری بود. وی در [[۲۶ جمادی‌الثانی]] ۶۴۲ قمری وارد قونیه شد و با مولوی ملاقات کرد.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۰.</ref> پیش از این دیدار، مولوی از عالمان و [[مجتهد|فقیهان]] قونیه و دارای مجلس درس و [[فتوا|اِفتا]] بود.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۸.</ref> البته دربارهٔ نحوه ملاقات شمس با مولوی اختلاف است.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۹؛ جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص۵۳۹؛ سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶–۱۹۷؛ [https://www.mashreghnews.ir/news/158368/دو-پیشگویی «دو پیشگویی جالب درباره مولوی»]، مشرق.</ref>

پس از مدتی نسبت به رابطه مولوی و شمس، حسادت و [[کینه‌توزی]]های فراوانی ایجاد شد؛ به همین دلیل در [[سال ۶۴۵ هجری قمری|سال ۶۴۵ق]] شمس تبریزی بدون خبر، قونیه را ترک کرد.<ref>سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶–۱۹۷؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> مولوی بارها در جستجوی خبری از شمس به شهرهای مختلف رفت.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> او در پی یافتن شمس دو بار به [[شام]] سفر کرد؛ اما نشانی از او نیافت.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> بعدها شایعه شد که شمس به دست مریدان مولوی کشته شد و گفتند علاءالدین، یکی از پسران مولانا نیز در این توطئه دست داشته است؛ اما این واقعه را از مولوی پنهان داشتند و به همین جهت تا پایان عمر از دیدار شمس ناامید نبود.<ref>سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۱؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> جسد شمس را بعد از درگذشت مولانا در چاهی یافته و دفن کردند.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص۵۳۹؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref>

مثنوی معنوی، بزرگ‌ترین اثر عرفانی ایران و یکی از بزرگ‌ترین آثار هنر و اندیشه بشری است.<ref>سالاری‌نسب، «مثنوی معنوی»، ص۴۸۷.</ref> اساسی‌ترین مأخذ مثنوی را [[قرآن]] می‌دانند. مولانا در مقدمه منثور دفتر اول، مثنوی را کشّاف القرآن می‌نامد. چند بار مثنوی را مانند قرآن می‌داند که برخی را هدایت و برخی را گمراه می‌کند. مثنوی را قرآن پارسی نیز گفته‌اند. بهره‌گیری‌های مولانا از قرآن در مثنوی فراوان و متنوع است.<ref>سالاری‌نسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۱۹۳ و ۱۹۴ و ۱۹۶.</ref> مولوی‌پژوهان از اشارات و تلمیحات بی‌شمار مثنوی و دیوان شمس به آیات قرآن سخن گفته‌اند.<ref>شیمل، من بادم و تو آتش، ۱۴۰۰ش، ص۱۲۸.</ref>

گفته شده است مولانا در مثنوی به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم (ص)]] نظری ویژه دارد و بارها مهرِ خود را نسبت به او نشان داده است.<ref>سالاری‌نسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۲۰۰.</ref>

مولوی مانند اجدادش [[مذهب حنفی|سنی حنفی]] بود و در زمان تحصیل نیز فقه حنفی را آموخت؛ اما پس از سال‌ها تحقیق و تدریس و رسیدن به [[اجتهاد]]، دیگر تعصبی به فقه حنفی نداشت و در هر مسئله، بر اساس استنباط و نظر اجتهادی خود که مطابق با موازین شرعی باشد، عمل می‌کرد؛ خواه مطابق فقه حنفی باشد یا [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] یا [[امامیه]].<ref>همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۸–۳۹.</ref> [[سید نورالله حسینی شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]]، مولوی را به واسطه برخی اشعار در وصف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]] و [[واقعه کربلا]]، [[شیعه]] می‌داند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۶۰.</ref>

مولوی به مذاهب (ابراهیمی و غیره) از نگاه [[عرفان نظری|عرفانی]] می‌نگریست و اختلاف مذاهب را ناشی از اختلاف نظر و دیدگاه می‌دانست.<ref>همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۱.</ref>

مولوی شعری در مورد عزاداری [[شیعه|شیعیان]] شهر [[حلب|حَلَب]] در [[روز عاشورا]] سروده است. در این شعر، شاعری، عزاداریِ [[سوگواری محرم|عزاداران بر امام حسین (ع)]] را دیده و از علت می‌پرسد. شاعر پس از اطلاع و مذمت عزاداران، پیشنهاد می‌دهد که باید بر خود عزاداری کنند. خسرو دین ([[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]]) به وصال الهی رسید و به همین جهت باید در این روز شادی کرد.

{{شعر

[[سید هاشم حداد]] از عارفان [[شیعه]] در قرن چهارده قمری نیز بر همین مسلک بوده است. این رویکرد مورد انتقاد بسیار قرار گرفته است<ref>«[https://ebnearabi.com/742/انحراف-مولوی-موضع-اهل-بیت-علیهم-السلام.html نگاه عجیب مولوی و شمس به عزاداری امام حسین و واقعه کربلا]»، پژوهشی دربارهٔ ابن‌عربی.</ref> و آن را در مقابل روایات مختلف و سیره اهل‌بیت (ع) دانسته‌اند که در [[روز عاشورا]] عزاداری کرده و بر این امر سفارش می‌کردند.<ref>«[https://ebnearabi.com/3072/شادی-و-مسرت-و-عدم-حزن-سید-هاشم-حداد-در-رو.html شادی و مسرت و عدم حزن سید هاشم حداد در روز عاشورا]»، سایت پژوهشی دربارهٔ ابن‌عربی.</ref> البته برخی محققان در پی توجیه این ابیات برآمده و معتقدند مقصود مولوی، رد کلی [[سوگواری|عزاداری]] بر امام حسین (ع) نبوده است.<ref>«[http://erfanvahekmat.com/مقاله/کربلا_و_عزاداری_امام_حسین_علیه‌السلام_از_نگاه_مولانا کربلا و عزاداری امام حسین علیه‌السلام از نگاه مولانا]»، سایت عرفان و حکمت.</ref>

مولوی اشعاری در وصف [[امام علی علیه‌السلام |امام علی (ع)]] سروده است. همچنین در برخی از اشعارش به [[واقعه کربلا]] اشاره می‌کند. نمونه‌هایی از آن در پی می‌آید.

[[پرونده:Molavi04.jpg|200px|بندانگشتی|تصویر کتاب «مثنوی معنوی» مولانا]]

{{شعر

|عنوان = غدیر از نگاه مولوی

کیست مولا آنک آزادت کند\\بند رِقّیت ز پایت برکند<ref>مولوی، مثنوی معنوی، [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar6/sh129/ «دفتر ششم، بخش ۱۲۹»].</ref>}}

این شعر دربارهٔ ماجرای مبارزه امام علی (ع) و [[عمرو بن عبدود]] در [[غزوه خندق |جنگ خندق (احزاب)]] است که چند بیت از آن در پی می‌آید:

{{شعر

[[پرونده:Molavi shams.jpg|200px|بندانگشتی|تصویر کتاب «کلیات شمس تبریزی» مولانا با تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر]]

{{شعر

| جداکننده = \\

کجایید ای ز جان و جا رهیده\\کسی مَر عقل را گوید کجایی<ref>مولوی، دیوان شمس، غزلیات، [https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh2707/ «غزل شماره ۲۷۰۷»].</ref>}}

{{شعر

|عنوان=دایم ز ولایت علی خواهم گفت

گر خانه اعتقاد ویران نشدی\\من فاش بگفتمی که معبود علیست<ref>مولوی، دیوان شمس، رباعیات، [https://ganjoor.net/moulavi/shams/robaeesh/sh303/ «رباعی شماره ۳۰۳»].</ref>}}

[[پرونده:Molavi3.jpg|300px|بندانگشتی|قدیمی‌ترین نسخه خطی کتاب مثنوی معنوی در [[کتابخانه آستان قدس رضوی]] که در سال ۸۰۸ق کتابت شده است.]]

آثار مولوی شامل نظم و نثر بوده و بخش زیادی از آثار او به زبان فارسی است؛ هرچند به زبان‌های ترکی، عربی و یونانی هم بیت‌هایی سروده است.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۴–۲۱۵.</ref> تخلص وی در شعر، «خاموش» و «خَمُش» بود.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۲۱.</ref>

آثار مولانا عبارت‌اند از:

[[پرونده:Naghde-masnavi.jpg|200px|بندانگشتی|تصویر کتاب ۱۵ جلدی «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» نوشته [[محمدتقی جعفری]]]]

[[پرونده:Molavi2.jpg|300px|بندانگشتی|نمایی از سریال «جلال‌الدین»]]

در خصوص زندگی مولوی در سال ۱۳۹۳ش مجموعه‌ای تلویزیونی با نام «جلال‌الدین» ساخته شهرام اسدی از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد که به زندگی مولوی در دوران کودکی می‌پرداخت.<ref>عابدینی، [https://www.javann.ir/0044UM «مورد عجیب جلال‌الدین محمد بلخی در سینما»]، جوان آنلاین.</ref> در پاییز ۱۳۹۸ش نیز خبر ساخت فیلم «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی منتشر شد. موضوع این فیلم در مورد برهه‌هایی از زندگی مولانا به صورت مشترک میان ایران و ترکیه بود اما با مخالفت برخی از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] مواجه شد.<ref>عابدینی، [https://www.javann.ir/0044UM «مورد عجیب جلال‌الدین محمد بلخی در سینما»]، جوان آنلاین.</ref> به نظر این مراجع، این کار سبب ترویج [[صوفیه]] می‌شود.<ref>[http://www.irna.ir/news/83490371/ «نگاه رسانه‌های داخلی به ماجراهای فیلم شمس و مولانا»]، ایرنا.</ref>

همچنین اپرای عروسکی مولوی در بهمن سال ۱۳۸۸ش در تالار فردوسی بنیاد رودکی تهران به کارگردانی و نویسندگی بهروز غریب‌پور به روی صحنه رفت. این نمایش بر اساس اشعار مثنوی معنوی و کلیات شمس نوشته شد که همراه با موسیقی و ردیف‌های آوازی بود و بیش از ۱۰۰ عروسک ریسمانی در آن به کار گرفته شدند.<ref>[https://life.irna.ir/news/83488791/مست-عشق-فیلمی «مست عشق، فیلمی برای مولانا و شمس تبریزی؛ زنده باد این عاشقانه!»]، ایرنا.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* استعلامی، محمد، «مولانا جلال‌الدین محمد»، فرهنگنامه تصوف و عرفان، محمد استعلامی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۹۹ش.