مولوی: تفاوت میان نسخه‌ها

| هم زمان با        =خوارزمشاهیان، حمله مغولان، سلجوقیان

'''مولوی''' با نام کامل '''جلال‌الدین محمد بلخی''' ([[سال ۶۰۴ هجری قمری|۶۰۴]] - [[سال ۶۷۲ هجری قمری|۶۷۲ق]]) شاعر [[ایران|ایرانی]] در [[قرن‌ هفتم هجری قمری|قرن‌ هفتم هجری]] است. مولوی به مانند اجدادش [[مذهب حنفی|سنی حنفی]] بود؛ اما برخی به واسطه اشعار متعددی که مولوی در وصف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[واقعه کربلا]] داشته، او را [[شیعه]] می‌‌دانند.  

تاثیرگذارترین اتفاق زندگی مولانا، دیدار او با [[شمس تبریزی]] بود. او شیفته مرام و مسلک شمس شد؛ به طوری که مولوی درس و منبر را رها کرد و تا آخر عمر پیرو شمس گردید. مولوی هم به صورت نثر و هم به صورت نظم آثاری دارد که دو کتاب مثنوی معنوی و دیوان شمس مهم‌ترین آثار او در ادبیات فارسی به حساب می‌آید.  

[[۸ مهر|هشتم مهر]] در تقویم ایران، روز ملی بزرگداشت مولوی نام‌گذاری شده است. درباره زندگی مولوی فیلم و سریال‌های هم در ایران و هم در خارج از ایران از جمله سریال «جلال الدین» و «مست عشق» ساخته شده است.  

==زندگی‌نامه==

جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا، مولوی و ملای رومی، شاعر و [[عرفان|عارف]] ایرانی [[قرن هفتم هجری قمری|قرن هفتم قمری]] است. در تاریخ تصوف ایران و در تاریخ ادب فارسی او را بی‌نظیر و نادره می‌دانند.<ref>استعلامی، «مولانا جلال‌الدین محمد»، ج۲، ص۱۶۹۱.</ref> وی در ‎[[۶ ربیع‌الاول|ششم ربیع‌الاول]] [[سال ۶۰۴ هجری قمری|۶۰۴ق]] در [[بلخ]] به دنیا آمد.<ref>همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۸؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۰۵.</ref> خاندان او به خصوص پدرش، بهاءالدین ولد، اهل دانش، وعظ و خطابه بودند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۵۰.</ref>

==تاثیرپذیری مولانا از شمس تبریزی==

دیدار شمس با مولوی، زندگی مولانا را دگرگون ساخت و او شیفته مرام و مسلک شمس شد؛ به طوری که مولوی درس و منبر را رها کرده و پیرو شمس گردید.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۲۰.</ref> [[شمس تبریزی]]([[سال ۵۸۲ هجری قمری|۵۸۲]]-[[سال ۶۴۵ هجری قمری|۶۴۵ق]]) از بزرگان مشایخ صوفیه در قرن هفتم هجری بود. وی در [[۲۶ جمادی‌الثانی]] ۶۴۲ قمری وارد قونیه شد و با مولوی ملاقات کرد.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۰.</ref> پیش از این دیدار، مولوی از عالمان و [[مجتهد|فقیهان]] قونیه‌ و دارای مجلس درس و [[فتوا|اِفتا]] بود.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۸.</ref> البته درباره نحوه ملاقات شمس با مولوی اختلاف است.<ref>افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۹؛ جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص۵۳۹؛ سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶-۱۹۷؛ [https://www.mashreghnews.ir/news/158368/دو-پیشگویی «دو پیشگویی جالب درباره مولوی»]، مشرق.</ref>

پس از مدتی نسبت به رابطه مولوی و شمس، حسادت و [[کینه‌توزی]]های فراوانی ایجاد شد؛ به همین دلیل در [[سال ۶۴۵ هجری قمری|سال ۶۴۵ق]] شمس تبریزی بدون خبر، قونیه را ترک کرد.<ref>سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶-۱۹۷؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> مولوی بارها در جستجوی خبری از شمس به شهرهای مختلف رفت.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> او در پی یافتن شمس دو بار به [[شام]] سفر کرد؛ اما نشانی از او نیافت.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> بعدها شایعه شد که شمس به دست مریدان مولوی کشته شد و گفتند علاءالدین، یکی از پسران مولانا نیز در این توطئه دست داشته است؛ اما این واقعه را از مولوی پنهان داشتند و به همین جهت تا پایان عمر از دیدار شمس ناامید نبود.<ref>سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۱؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref> جسد شمس را بعد از درگذشت مولانا در چاهی یافته و دفن کردند.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص۵۳۹؛ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.</ref>

مثنوی معنوی، بزرگترین اثر عرفانی ایران و یکی از بزرگترین آثار هنر و اندیشه بشری است.<ref>سالاری‌نسب، «مثنوی معنوی»، ص۴۸۷.</ref> اساسی‌ترین مأخذ مثنوی را [[قرآن]] می‌دانند. مولانا در مقدمه منثور دفتر اول، مثنوی را کشّاف القرآن می‌نامد. چند بار مثنوی را مانند قرآن می‌داند که برخی را هدایت و برخی را گمراه می‌کند. مثنوی را قرآن پارسی نیز گفته‌اند. بهره‌گیری‌های مولانا از قرآن در مثنوی فراوان و متنوع است.<ref>سالاری‌نسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۱۹۳ و ۱۹۴ و ۱۹۶.</ref> مولوی‌پژوهان از اشارات و تلمیحات بی‌شمار مثنوی و دیوان شمس به آیات قرآن سخن گفته‌اند.<ref>شیمل، من بادم و تو آتش، ۱۴۰۰ش، ص۱۲۸.</ref>

گفته شده است مولانا در مثنوی به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نظری ویژه دارد و بارها مهرِ خود را نسبت به او نشان داده است.<ref>سالاری‌نسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۲۰۰.</ref>

==مذهب==

مولوی مانند اجدادش [[مذهب حنفی|سنی حنفی]] بود و در زمان تحصیل نیز فقه حنفی را آموخت؛ اما پس از سال‌ها تحقیق و تدریس و رسیدن به [[اجتهاد]]، دیگر تعصبی به فقه حنفی نداشت و در هر مسئله، بر اساس استنباط و نظر اجتهادی خود که مطابق با موازین شرعی باشد، عمل می‌کرد؛ خواه مطابق فقه حنفی باشد یا [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] یا [[امامیه]].<ref>همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۸-۳۹.</ref> [[سید نورالله حسینی شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]]، مولوی را به واسطه برخی اشعار در وصف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[واقعه کربلا]]، [[شیعه]] می‌‌داند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۶۰.</ref>

===مولوی و تشکیک در عزاداری بر امام حسین(ع)===

مولوی شعری در مورد عزاداری [[شیعه|شیعیان]] شهر [[حلب|حَلَب]] در [[روز عاشورا]] سروده است. در این شعر، شاعری، عزاداریِ [[سوگواری محرم|عزاداران بر امام حسین(ع)]] را دیده و از علت می‌پرسد. شاعر پس از اطلاع و مذمت عزاداران، پیشنهاد می‌دهد که باید بر خود عزاداری کنند. خسرو دین ([[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]) به وصال الهی رسید و به همین جهت باید در این روز شادی کرد.

پس عزا بر خود کنید ای خفتگان\\زانک بد مرگیست این خواب گران

روح سلطانی ز زندانی بجست\\جامه چون دریم ، چون خاییم دست

[[سید هاشم حداد]] از عارفان [[شیعه]] در قرن چهارده قمری نیز بر همین مسلک بوده است. این رویکرد مورد انتقاد بسیار قرار گرفته است<ref>«[https://ebnearabi.com/742/انحراف-مولوی-موضع-اهل-بیت-علیهم-السلام.html نگاه عجیب مولوی و شمس به عزاداری امام حسین و واقعه کربلا]»، پژوهشی درباره ابن‌عربی.</ref> و آن‌را در مقابل روایات مختلف و سیره اهل‌بیت‌(ع) دانسته‌اند که در [[روز عاشورا]] عزاداری کرده و بر این امر سفارش می‌کردند.<ref>«[https://ebnearabi.com/3072/شادی-و-مسرت-و-عدم-حزن-سید-هاشم-حداد-در-رو.html شادی و مسرت و عدم حزن سید هاشم حداد در روز عاشورا]»، سایت پژوهشی درباره ابن‌عربی.</ref> البته برخی محققان در پی توجیه این ابیات برآمده و معتقدند مقصود مولوی، رد کلی [[سوگواری|عزاداری]] بر امام حسین(ع) نبوده است.<ref> «[http://erfanvahekmat.com/مقاله/کربلا_و_عزاداری_امام_حسین_علیه‌السلام_از_نگاه_مولانا کربلا و عزاداری امام حسین علیه‌السلام از نگاه مولانا]»، سایت عرفان و حکمت.</ref>

==امامان(ع) در شعر مولوی==

مولوی اشعاری در وصف [[ امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] سروده است. همچنین در برخی از اشعارش به [[واقعه کربلا]] اشاره می‌کند. نمونه‌هایی از آن در پی می‌آید.

===در مثنوی معنوی===

کیست مولا آنک آزادت کند\\بند رِقّیت ز پایت بر کند<ref>مولوی، مثنوی معنوی، [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar6/sh129/ «دفتر ششم، بخش ۱۲۹»].</ref>}}

این شعر درباره ماجرای مبارزه امام علی(ع) و [[عمرو بن عبدود]] در [[غزوه خندق |جنگ خندق(احزاب)]] است که چند بیت از آن در پی می‌آید:

| متن =  

در غزا بر پهلوانی دست یافت\\زود شمشیری بر آورد و شتافت

آن خدو زد بر رخی که روی ماه\\سجده آرد پیش او در سجده‌گاه

<ref>مولوی، مثنوی معنوی، [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar1/sh164/ «دفتر اول، بخش ۱۶۴»].</ref>}}

===در دیوان شمس===

==== اى رهنماى مؤمنان اللّه مولانا على ====

|عنوان = اى رهنماى مؤمنان اللّه مولانا على

| متن = اى رهنماى مؤمنان اللّه مولانا على\\اى سرپوش غیب‌دان اللّه مولانا على

تو چشم و جان را مى‌دهى كون و مكان را مى‌دهى\\چشم و عیان را مى‌دهى اللّه مولانا على

دانندۀ راز همه انجام و آغاز همه\\اى قدر و اعزاز همه اللّه مولانا على

هم حى و هم باقى توئى هم كوثر و ساقى توئى\\قسام و رزاقى توئى اللّه مولانا على<ref>مولوی، کلیات شمس تبریزی، ۱۳۷۶ش، غزلیات، شماره ۳۲۱۳، ص۱۱۸۹.</ref>}}

کجایید ای ز جان و جا رهیده\\کسی مَر عقل را گوید کجایی

<ref>مولوی، دیوان شمس، غزلیات، [https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh2707/ «غزل شماره ۲۷۰۷»].</ref>}}

===در رباعیات دیوان شمس ===

 

==آثار==

آثار مولوی شامل نظم و نثر بوده و بخش زیادی از آثار او به زبان فارسی است؛ هرچند به زبان‌های ترکی، عربی و یونانی هم بیت‌هایی سروده است.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۴-۲۱۵.</ref> تخلص وی در شعر، «خاموش» و «خَمُش» بود.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۲۱.</ref>

====مثنوی معنوی====

===آثار منثور===

====فیه ما فیه====

====مکاتیب====

==فیلم و سریال==

در خصوص زندگی مولوی در سال ۱۳۹۳ش مجموعه‌ای تلویزیونی با نام «جلال‌الدین» ساخته شهرام اسدی از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد که به زندگی مولوی در دوران کودکی می‌پرداخت.<ref>عابدینی، [https://www.javann.ir/0044UM «مورد عجیب جلال‌الدین محمد بلخی در سینما»]، جوان آنلاین.</ref> در پاییز ۱۳۹۸ش نیز خبر ساخت فیلم «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی منتشر شد. موضوع این فیلم در مورد برهه‌هایی از زندگی مولانا به صورت مشترک میان ایران و ترکیه بود اما با مخالفت برخی از [[ فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] مواجه شد.<ref>عابدینی، [https://www.javann.ir/0044UM «مورد عجیب جلال‌الدین محمد بلخی در سینما»]، جوان آنلاین.</ref> به نظر این مراجع، این کار سبب ترویج [[صوفیه]] می‌شود.<ref>[http://www.irna.ir/news/83490371/ «نگاه رسانه‌های داخلی به ماجراهای فیلم شمس و مولانا»]، ایرنا.</ref>

==منابع==

*افلاکی، احمد بن اخی، مناقب العارفین، به تصحیح تحسین یازیجی، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۵ش.

*جامی، عبد الرحمن بن احمد، نفحات الأنس، به تحقیق مولوی غلام عیسی، ویلیام‌ ناسو لیس، عبدالحمید مولوی، کلکته، مطبعة‌ لیسی، بی‌تا.

*زرین‌کوب، عبدالحسین، با کاروان حُلّه، تهران، جاویدان، ۱۳۴۷ش.

*سایت [https://ganjoor.net/moulavi/ «گنجور»]، تاریخ بازدید: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.

*سالاری‌نسب، مهدی، در شناخت مثنوی معنوی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ اول، ۱۳۹۸ش.

*سمرقندی، دولتشاه، تذکره الشعراء، به تصحیح ادوارد برون، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.

*صفا، ذبیح‌اللّه، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش.

*عابدینی، محمدصادق، [https://www.javann.ir/0044UM «مورد عجیب جلال‌الدین محمد بلخی در سینما»]، جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش.

*مولوی، جلال‌‌الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، امیر کبیر، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۶ش.

*همایی، جلال‌الدین، تاریخ مختصر ادبیات ایران، به کوشش: ماهدخت بانو همایی، تهران، نشر هما، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.

*همایی، جلال‌الدین، مولوی نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، تهران، نشر هما، چاپ نهم، ۱۳۷۶ش.