منع حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها
←بدعت یا سنت؟
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
گفته‌اند تعدادی از [[صحابه]] و [[تابعین]] ازجمله [[زید بن ثابت]]، ابوموسی، [[ابوسعید خدری]]، [[ابوهریره|ابوهُرَیره]] و [[ابن عباس|ابن‌عباس]] نگارش حدیث را [[مکروه]] می‌دانستند و افرادی همچون [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[انس بن مالک]]، [[عطاء بن یسار|عطاء بن یَسار]] و [[سعید بن جبیر|سعید بن جُبَیر]] آن را جایز می‌دانستند.<ref> مامقانی، مقباس‌الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۸۹-۱۹۴، به نقل از دیاری بیگدلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۳۸.</ref> | گفته‌اند تعدادی از [[صحابه]] و [[تابعین]] ازجمله [[زید بن ثابت]]، ابوموسی، [[ابوسعید خدری]]، [[ابوهریره|ابوهُرَیره]] و [[ابن عباس|ابن‌عباس]] نگارش حدیث را [[مکروه]] می‌دانستند و افرادی همچون [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[انس بن مالک]]، [[عطاء بن یسار|عطاء بن یَسار]] و [[سعید بن جبیر|سعید بن جُبَیر]] آن را جایز می‌دانستند.<ref> مامقانی، مقباس‌الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۸۹-۱۹۴، به نقل از دیاری بیگدلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۳۸.</ref> | ||
== انگیزه‌ها و عوامل== | ==انگیزه‌ها و عوامل== | ||
[[اهل‌سنت]] و [[شیعه|شیعیان]] درخصوص علت جلوگیری از نوشتن حدیث اختلاف‌نظر دارند. عالمان اهل سنت می‌گویند: علت منع حدیث بیم از مخلوط‌شدن [[حدیث|احادیث]] با [[قرآن]]،<ref>متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۹۱-۲۹۲، ح۲۹۴۷۴.</ref>پیشگیری از اختلاف مسلمانان،<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۹.</ref> نگرانی از کم‌توجهی به حفظ حدیث و اعتماد صِرف بر نوشته‌ها،<ref> ابوزهره، الحدیث و المحدثون، ۱۳۷۸ق، ص۱۳.</ref> ترس از سرگرم‌شدن مردم با چیزی غیر قرآن،<ref>غزالی، احیاء العلوم، ج۱۰، ص۷۹ به نقل از دیاری بیگدلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۴۴.</ref> جلوگیری از نشر احادیث غیرمعتبر،<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۸۵.</ref> نگرانی از به‌وجود آمدن کتابی در کنار [[قرآن]]<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> و عدم آشنایی راویان حدیث با کتابت بوده است.<ref>دیاری بیدگلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۴۰-۴۸.</ref> | [[اهل‌سنت]] و [[شیعه|شیعیان]] درخصوص علت جلوگیری از نوشتن حدیث اختلاف‌نظر دارند. عالمان اهل سنت می‌گویند: علت منع حدیث بیم از مخلوط‌شدن [[حدیث|احادیث]] با [[قرآن]]،<ref>متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۹۱-۲۹۲، ح۲۹۴۷۴.</ref>پیشگیری از اختلاف مسلمانان،<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۹.</ref> نگرانی از کم‌توجهی به حفظ حدیث و اعتماد صِرف بر نوشته‌ها،<ref> ابوزهره، الحدیث و المحدثون، ۱۳۷۸ق، ص۱۳.</ref> ترس از سرگرم‌شدن مردم با چیزی غیر قرآن،<ref>غزالی، احیاء العلوم، ج۱۰، ص۷۹ به نقل از دیاری بیگدلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۴۴.</ref> جلوگیری از نشر احادیث غیرمعتبر،<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۸۵.</ref> نگرانی از به‌وجود آمدن کتابی در کنار [[قرآن]]<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> و عدم آشنایی راویان حدیث با کتابت بوده است.<ref>دیاری بیدگلی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، ص۴۰-۴۸.</ref> | ||
اما به‌گفته شهرستانی در کتاب ''منعُ تدوینِ الحدیث''، بیشتر نویسندگان شیعه معتقدند یکی از عوامل منع حدیث جلوگیری از نشر [[فضایل امام علی(ع)]] بوده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین الحدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.</ref> ازجمله شواهد آنها این است که نِسائی از نویسندگان [[صحاح سته|صِحاح سِتّه]]، از [[ابن عباس|ابن‌عباس]] نقل کرده که آنها به‌جهت بغضی که از امام علی داشتند، [[سنت |سنت پیامبر]] را ترک کردند.<ref>نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۲۵۳.</ref> همچنین احاطه‌نداشتن خلفا به احکام دینی و تلاش آنها برای تثبیت حاکمیت شرعی‌شان در کنار حاکمیت سیاسی، از دیگر انگیزه‌های منع حدیث ذکر شده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین الحدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۴، ۸۵-۱۲۶.</ref> | اما به‌گفته شهرستانی در کتاب ''منعُ تدوینِ الحدیث''، بیشتر نویسندگان شیعه معتقدند یکی از عوامل منع حدیث جلوگیری از نشر [[فضایل امام علی(ع)]] بوده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین الحدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.</ref> ازجمله شواهد آنها این است که نِسائی از نویسندگان [[صحاح سته|صِحاح سِتّه]]، از [[ابن عباس|ابن‌عباس]] نقل کرده که آنها به‌جهت بغضی که از امام علی داشتند، [[سنت |سنت پیامبر]] را ترک کردند.<ref>نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۲۵۳.</ref> همچنین احاطه‌نداشتن خلفا به احکام دینی و تلاش آنها برای تثبیت حاکمیت شرعی‌شان در کنار حاکمیت سیاسی، از دیگر انگیزه‌های منع حدیث ذکر شده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین الحدیث، ۱۴۱۸ق، ص۵۴، ۸۵-۱۲۶.</ref> | ||
== بدعت یا سنت؟== | ==بدعت یا سنت؟== | ||
موافقان منع حدیث، برای اثبات نظریه خود به روایتی از پیامبر(ص) استناد می‌کنند که می‌گوید: «هرکس چیزی جز قرآن را از من نوشته است، آن را از بین ببرد.»<ref> مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء العربی، ج۴، ص۲۲۹۸، ح۳۰۰۴.</ref> در مقابل، مخالفان منع حدیث روایاتی از پیامبر نقل می‌کنند که در آنها به نوشتن احادیث وی سفارش شده است؛ ازجمله روایتی که در آن به [[عبدالله بن عمر]] توصیه شده است احادیث را بنویسد. برپایه این روایت، [[قریش]] عبدالله بن عمر را به‌جهت نوشتن و نگهداری سخنان [[پیامبر(ص)]] سرزنش می‌کردند، اما پیامبر او را به نوشتن احادیث تشویق کرد.<ref>ابی‌داود، سنن ابی‌داود، المکتبه العصریه، ج۳، ص۳۱۸.</ref> همچنین این روایت: «هرکس علم یا [[حدیث|حدیثی]] از من نقل کند، تا زمانی که آن نوشته باقی است، برای او [[ثواب|اجر]] خواهد بود.»<ref>سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۷۷.</ref> | موافقان منع حدیث، برای اثبات نظریه خود به روایتی از پیامبر(ص) استناد می‌کنند که می‌گوید: «هرکس چیزی جز قرآن را از من نوشته است، آن را از بین ببرد.»<ref> مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء العربی، ج۴، ص۲۲۹۸، ح۳۰۰۴.</ref> در مقابل، مخالفان منع حدیث روایاتی از پیامبر نقل می‌کنند که در آنها به نوشتن احادیث وی سفارش شده است؛ ازجمله روایتی که در آن به [[عبدالله بن عمر]] توصیه شده است احادیث را بنویسد. برپایه این روایت، [[قریش]] عبدالله بن عمر را به‌جهت نوشتن و نگهداری سخنان [[پیامبر(ص)]] سرزنش می‌کردند، اما پیامبر او را به نوشتن احادیث تشویق کرد.<ref>ابی‌داود، سنن ابی‌داود، المکتبه العصریه، ج۳، ص۳۱۸.</ref> همچنین این روایت: «هرکس علم یا [[حدیث|حدیثی]] از من نقل کند، تا زمانی که آن نوشته باقی است، برای او [[ثواب|اجر]] خواهد بود.»<ref>سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۷۷.</ref> | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
===نظریه گلدزیهر=== | ===نظریه گلدزیهر=== | ||
گلدزیهر مستشرق( Ignác Goldziher)[[یهود|یهودی]]، به شکل‌گیری مجموعه‌های حدیثی اسلامی در نیمه دوم قرن دوم قمری، باور دارد. او معتقد است روایات نهی از نوشتن حدیث و روایات اجازه نوشتن آن، هر دو جعلی و در واقع بازتاب اختلاف‌نظرهای صدر اسلام است.<ref>اعظمی، دراسات فی الحدیث النبوی و تاریخ تدوینه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۸۲.</ref> | [[ایگناس گلدزیهر|گلدزیهر]] مستشرق( Ignác Goldziher)[[یهود|یهودی]]، به شکل‌گیری مجموعه‌های حدیثی اسلامی در نیمه دوم قرن دوم قمری، باور دارد. او معتقد است روایات نهی از نوشتن حدیث و روایات اجازه نوشتن آن، هر دو جعلی و در واقع بازتاب اختلاف‌نظرهای صدر اسلام است.<ref>اعظمی، دراسات فی الحدیث النبوی و تاریخ تدوینه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۸۲.</ref> | ||
==پیامدها== | ==پیامدها== | ||
به‌عقیده علمای شیعه، جلوگیری از نوشتن حدیث، پیامدهای منفی مهمی داشته که نابودی نخستین متون حدیثی، جعل حدیث، تغییر سنّت پیامبر و پدیدآمدن مذهب‌ها از آن جمله است: | به‌عقیده علمای شیعه، جلوگیری از نوشتن حدیث، پیامدهای منفی مهمی داشته که نابودی نخستین متون حدیثی، جعل حدیث، تغییر سنّت پیامبر و پدیدآمدن مذهب‌ها از آن جمله است: | ||
*'''نابودی نخستین متون حدیثی:''' گفتارهای نوشته‌شده از [[پیامبر(ص)]] توسط [[اصحاب]] نزدیک وی، در این دوره نابود شد و از دسترس خارج گردید.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۱.</ref> بنابر آنچه [[عایشه]] نقل کرده، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] ۵۰۰ حديث از رسول خدا(ص) را سوزاند.<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۸۵.</ref> همچنین برخی [[احادیث]] که در حافظه اصحاب بود، به‌سبب ممنوعیت کتابت به رشته تحریر درنیامد و با مرگ حافظان از دسترس خارج گردید.<ref>سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۲.</ref> | *'''نابودی نخستین متون حدیثی:''' گفتارهای نوشته‌شده از [[پیامبر(ص)]] توسط [[اصحاب]] نزدیک وی، در این دوره نابود شد و از دسترس خارج گردید.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۱.</ref> بنابر آنچه [[عایشه]] نقل کرده، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] ۵۰۰ حديث از رسول خدا(ص) را سوزاند.<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۰، ص۲۸۵.</ref> همچنین برخی [[احادیث]] که در حافظه اصحاب بود، به‌سبب ممنوعیت کتابت به رشته تحریر درنیامد و با مرگ حافظان از دسترس خارج گردید.<ref>سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۲.</ref> | ||
*'''جعل حدیث:''' با اجرای سیاست منع حدیث و از بین رفتن روایات پیامبر، نقل روایات ساختگی و انتساب آنها به [[پیامبر(ص)]] رایج شد.<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۲.</ref> برای نمونه با هدف فضیلت‌تراشی برای شخصیت‌های سیاسی و مذهبی، روایاتی به پیامبر منسوب شد که حتی افرادی را شامل می‌شد که پس از وی به دنیا آمدند.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۵.</ref> کثرت جعل حدیث به‌اندازه‌ای است که کتاب [[صحیح بخاری]] شامل ۲۷۶۱ حدیث غیرتکراری است که آنها را از میان حدود ۶۰۰ هزار [[روایت]] انتخاب کرده<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۴.</ref> و در [[صحیح مسلم]] چهار هزار حدیث غیرتکراری وجود دارد که به‌گفته مؤلفش از میان ۳۰۰ هزار حدیث استخراج شده است.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۰۲.</ref> | *'''جعل حدیث:''' با اجرای سیاست منع حدیث و از بین رفتن روایات پیامبر، نقل روایات ساختگی و انتساب آنها به [[پیامبر(ص)]] رایج شد.<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۲.</ref> برای نمونه با هدف فضیلت‌تراشی برای شخصیت‌های سیاسی و مذهبی، روایاتی به پیامبر منسوب شد که حتی افرادی را شامل می‌شد که پس از وی به دنیا آمدند.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۵.</ref> کثرت جعل حدیث به‌اندازه‌ای است که کتاب [[صحیح بخاری]] شامل ۲۷۶۱ حدیث غیرتکراری است که آنها را از میان حدود ۶۰۰ هزار [[روایت]] انتخاب کرده<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۴.</ref> و در [[صحیح مسلم]] چهار هزار حدیث غیرتکراری وجود دارد که به‌گفته مؤلفش از میان ۳۰۰ هزار حدیث استخراج شده است.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۰۲.</ref> | ||
*'''تغییر سنّت پیامبر:''' عده‌ای گفته‌اند ممنوعیت تدوین [[حدیث]] موجب شد [[سنت|سنّت]] پیامبر(ص) در جامعه تغییر کند.<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۷.</ref> برای اثبات این مسئله به برخی نقل‌های تاریخی استناد شده است؛ ازجمله روایتی که [[شافعی]] پیشوای شافعیان، از وهب بن کیسان نقل کرده است که براساس آن تمام سنّت‌های رسول خدا حتی [[نماز]] تغییر یافت.<ref>شافعی، الام، ۱۴۱۰ق، ج۱، کتاب الصلاة -کتاب صلاة العیدین- أن یبدأ بالصلاة قبل الخطبة، ص۲۶۹.</ref> | *'''تغییر سنّت پیامبر:''' عده‌ای گفته‌اند ممنوعیت تدوین [[حدیث]] موجب شد [[سنت|سنّت]] پیامبر(ص) در جامعه تغییر کند.<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۷.</ref> برای اثبات این مسئله به برخی نقل‌های تاریخی استناد شده است؛ ازجمله روایتی که [[شافعی]] پیشوای شافعیان، از وهب بن کیسان نقل کرده است که براساس آن تمام سنّت‌های رسول خدا حتی [[نماز]] تغییر یافت.<ref>شافعی، الام، ۱۴۱۰ق، ج۱، کتاب الصلاة -کتاب صلاة العیدین- أن یبدأ بالصلاة قبل الخطبة، ص۲۶۹.</ref> | ||
* '''پدیدآمدن مذهب‌ها:''' با ازبین‌رفتن [[سنت]] و افزایش شمار [[جعل حدیث|روایات جعلی]] و سلیقه‌ای، به‌مرور مذاهب مختلف و مشرب‌های [[کلام|کلامی]] و [[فقه|فقهی]] متعدد پدیدار شد؛<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۸.</ref> چراکه هر اختلاف‌سلیقه‌ای با جعل حدیث همراه شده و موجب جدایی گروهی از افراد از جامعه اسلامی و تأسیس مذهبی جدید می‌شد.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی،۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۱.</ref> | *'''پدیدآمدن مذهب‌ها:''' با ازبین‌رفتن [[سنت]] و افزایش شمار [[جعل حدیث|روایات جعلی]] و سلیقه‌ای، به‌مرور مذاهب مختلف و مشرب‌های [[کلام|کلامی]] و [[فقه|فقهی]] متعدد پدیدار شد؛<ref>حسینی، «پیامدهای منع نقل حدیث»، ص۶۸.</ref> چراکه هر اختلاف‌سلیقه‌ای با جعل حدیث همراه شده و موجب جدایی گروهی از افراد از جامعه اسلامی و تأسیس مذهبی جدید می‌شد.<ref> سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی،۱۳۷۸ش، ج١، ص۹۱.</ref> | ||
== تک‌نگاری== | ==تک‌نگاری== | ||
کتاب '''''مَنعُ تدوینِ الحدیث، اسباب و نتائج'''''، نوشته سیدعلی شهرستانی، درباره علل و پیامدهای جلوگیری از نگارش احادیث پیامبر است. به‌گفته مترجم کتاب، نویسنده در این کتاب اثبات می‌کند که شکل‌گیری «مکتب اجتهاد و رأی» ثمره منع حدیث بوده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین حدیث، ۱۳۹۰ش، مقدمه سید هادی حسینی (مترجم)، ص۱۹.</ref> این کتاب را که به زبان عربی تألیف شده، مؤسسه الاَعلمی للمطبوعات در سال ۱۴۱۸ق در بیروت منتشر کرده است. [[مجمع جهانی اهل بیت]] هم ترجمه‌های آن را به انگلیسی و فارسی چاپ کرده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین حدیث، ۱۳۹۰ش، مقدمه سیدهادی حسینی (مترجم)، ص۲۰.</ref> | کتاب '''''مَنعُ تدوینِ الحدیث، اسباب و نتائج'''''، نوشته سیدعلی شهرستانی، درباره علل و پیامدهای جلوگیری از نگارش احادیث پیامبر است. به‌گفته مترجم کتاب، نویسنده در این کتاب اثبات می‌کند که شکل‌گیری «مکتب اجتهاد و رأی» ثمره منع حدیث بوده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین حدیث، ۱۳۹۰ش، مقدمه سید هادی حسینی (مترجم)، ص۱۹.</ref> این کتاب را که به زبان عربی تألیف شده، مؤسسه الاَعلمی للمطبوعات در سال ۱۴۱۸ق در بیروت منتشر کرده است. [[مجمع جهانی اهل بیت]] هم ترجمه‌های آن را به انگلیسی و فارسی چاپ کرده است.<ref>شهرستانی، منع تدوین حدیث، ۱۳۹۰ش، مقدمه سیدهادی حسینی (مترجم)، ص۲۰.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[اسرائیلیات]] | *[[اسرائیلیات]] | ||
* [[جعل حدیث]] | *[[جعل حدیث]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* [http://rch.ac.ir/article/Details?id=7496 مقاله تدوین حدیث در دانشنامه جهان اسلام] | *[http://rch.ac.ir/article/Details?id=7496 مقاله تدوین حدیث در دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://ajsm.atu.ac.ir/article_5453.html عوامل منع کتابت حدیث و پیامدهای آن] | *[http://ajsm.atu.ac.ir/article_5453.html عوامل منع کتابت حدیث و پیامدهای آن] | ||
{{رویدادهای مهم قرن اول هجری}} | {{رویدادهای مهم قرن اول هجری}} | ||
{{عمر بن خطاب}} | {{عمر بن خطاب}} | ||