پرش به محتوا

بصره: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
خط ۷۰: خط ۷۰:
تکوین بصره به صورت نوین آن، به هنگام تسلط انگلیسیان بر عراق (از [[سال ۱۳۳۳ هجری قمری|۱۳۳۳]]/۱۹۱۴ ه.ق) و قیمومت آنان بر آنجا ([[سال ۱۲۹۹ هجری شمسی|۱۲۹۹]]-[[سال ۱۳۱۱ هجری شمسی|۱۳۱۱]] ه.ش/۱۹۲۰-۱۹۳۲ م) بود. با تأسیس دولت عراق، بصره مرکز «لوا»یی (=استانی) شامل قضا(=شهرستان)‌های ابوالخَصیب و قُرنَه گردید. جمعیت شهر و حومه‌های مَعقل و عشار در [[سال ۱۳۳۴ هجری شمسی|۱۳۳۴ ه.ش]] به ۲۰۰۰۰۰ تن می‌رسید. بصره بر اثر بهبود امنیت و راه‌های ارتباطی، مهمترین بندر و انبار کالای خلیج فارس و دروازه با اهمیت عراق به حارج شد. کاوش‌های شرکت نفت عراق به کشف حوزه نفتی مهمی در نزدیکی زبیر در [[سال ۱۳۲۷ هجری شمسی|۱۳۲۷ش.]] ۱۹۴۸ و به دنبال آن کشفیات دیگری در این «لوا» (استان)(بویژه در الرمیله) انجامید. در [[سال ۱۳۳۰ هجری شمسی|۱۳۳۰ ه.ش]]/۱۹۵۱ م صادرات نفت از طریق خطوط لوله به فاو شروع شد. در [[سال ۱۳۳۱ هجری شمسی|۱۳۳۱ش]]/۱۹۵۲ ساختمان پالایشگاه کوچکی در مُفتیه به پایان رسید.
تکوین بصره به صورت نوین آن، به هنگام تسلط انگلیسیان بر عراق (از [[سال ۱۳۳۳ هجری قمری|۱۳۳۳]]/۱۹۱۴ ه.ق) و قیمومت آنان بر آنجا ([[سال ۱۲۹۹ هجری شمسی|۱۲۹۹]]-[[سال ۱۳۱۱ هجری شمسی|۱۳۱۱]] ه.ش/۱۹۲۰-۱۹۳۲ م) بود. با تأسیس دولت عراق، بصره مرکز «لوا»یی (=استانی) شامل قضا(=شهرستان)‌های ابوالخَصیب و قُرنَه گردید. جمعیت شهر و حومه‌های مَعقل و عشار در [[سال ۱۳۳۴ هجری شمسی|۱۳۳۴ ه.ش]] به ۲۰۰۰۰۰ تن می‌رسید. بصره بر اثر بهبود امنیت و راه‌های ارتباطی، مهمترین بندر و انبار کالای خلیج فارس و دروازه با اهمیت عراق به حارج شد. کاوش‌های شرکت نفت عراق به کشف حوزه نفتی مهمی در نزدیکی زبیر در [[سال ۱۳۲۷ هجری شمسی|۱۳۲۷ش.]] ۱۹۴۸ و به دنبال آن کشفیات دیگری در این «لوا» (استان)(بویژه در الرمیله) انجامید. در [[سال ۱۳۳۰ هجری شمسی|۱۳۳۰ ه.ش]]/۱۹۵۱ م صادرات نفت از طریق خطوط لوله به فاو شروع شد. در [[سال ۱۳۳۱ هجری شمسی|۱۳۳۱ش]]/۱۹۵۲ ساختمان پالایشگاه کوچکی در مُفتیه به پایان رسید.


===جمعیت و مراکز فرهنگی و اقتصادی ===
===جمعیت و مراکز فرهنگی و اقتصادی===
جمعیت بصره از ۱/۵ میلیون تن در [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ ه.ش]] به کمتر از ۹۰۰ هزار تن در سال‌های جنگ در دهه ۱۹۸۰م کاهش یافت. این شهر در جنگ خلیج فارس زیر بمباران شدید قرار داشت و باز هم از جمعیت آن کاسته شد. در ۲۰۰۴م جمعیت بصره ۱۴۷۷۲۰۰تن برآورده شد.
جمعیت بصره از ۱/۵ میلیون تن در [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ ه.ش]] به کمتر از ۹۰۰ هزار تن در سال‌های جنگ در دهه ۱۹۸۰م کاهش یافت. این شهر در جنگ خلیج فارس زیر بمباران شدید قرار داشت و باز هم از جمعیت آن کاسته شد. در ۲۰۰۴م جمعیت بصره ۱۴۷۷۲۰۰تن برآورده شد.


خط ۸۷: خط ۸۷:


==تاریخ بصره==
==تاریخ بصره==
بصره در آغاز دوره اسلامی و جنگ‌های فتوح در زمان خلافت عمر بن خطاب بنا شد. برخی موقعیت آن را با وهشتاباذ اردشیر (در منابع عربی:خزیبه) از شهرهای ایران باستان و یا شهر تِرِدُن یا تردم از شهرهای بابل که در برخی منابع عربی به تدمر تصحیف شده است، منطبق دانسته‌اند. گریزدی بصره را همان شهر رام اردشیر دانسته است.
بصره در آغاز دوره اسلامی و [[فتوحات مسلمانان|جنگ‌های فتوح]] در زمان خلافت عمر بن خطاب بنا شد. برخی موقعیت آن را با وهشتاباذ اردشیر (در منابع عربی:خزیبه) از شهرهای ایران باستان و یا شهر تِرِدُن یا تردم از شهرهای بابل که در برخی منابع عربی به تدمر تصحیف شده است، منطبق دانسته‌اند. گریزدی بصره را همان شهر رام اردشیر دانسته است.


===در زمان ساسانیان===
===در زمان ساسانیان===
خط ۱۰۷: خط ۱۰۷:
*عتبه بن غزوان: نخستین والی بصره ۶ ماه بر آنجا حکومت کرد.
*عتبه بن غزوان: نخستین والی بصره ۶ ماه بر آنجا حکومت کرد.
*[[مغیرة بن شعبة|مغیره بن شعبه]]: از سوی عمر ولایت یافت و دو سال بر این منصب بود. در زمان وی شورشهایی از سوی دهقانان تازه مسلمان ایرانی از جمله دهقانان میسان که از اسلام روی گردانده بودند و قصد حمله به بصره را داشتند، صورت گرفت.
*[[مغیرة بن شعبة|مغیره بن شعبه]]: از سوی عمر ولایت یافت و دو سال بر این منصب بود. در زمان وی شورشهایی از سوی دهقانان تازه مسلمان ایرانی از جمله دهقانان میسان که از اسلام روی گردانده بودند و قصد حمله به بصره را داشتند، صورت گرفت.
*[[ابوموسی اشعری]] : در [[سال ۱۶ هجری قمری|۱۶]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق والی بصره شد. او مسجد و درالاماره را که از نی بود، با خشت و گل ساخت. در این زمان بصره به صورت پایگاه و مرکز تجمع و ساماندهی سپاهایان درآمده بود و حملات مسلمانان به شهرهای غربی و مرکزی ایران بیشتر از این شهر فرماندهی میشد. از این رو بصره در تصرف نواحی شرق دجله و فرات و شهرهای نهاوند، دشت میشان، ابرقباذ، استخر، [[فارس]]، [[اصفهان]]، [[قم]]، [[کاشان]]، [[خراسان]] و [[سیستان]] نقشی بسیار مؤثر داشت.
*[[ابوموسی اشعری]]: در [[سال ۱۶ هجری قمری|۱۶]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق والی بصره شد. او مسجد و درالاماره را که از نی بود، با خشت و گل ساخت. در این زمان بصره به صورت پایگاه و مرکز تجمع و ساماندهی سپاهایان درآمده بود و حملات مسلمانان به شهرهای غربی و مرکزی ایران بیشتر از این شهر فرماندهی میشد. از این رو بصره در تصرف نواحی شرق دجله و فرات و شهرهای نهاوند، دشت میشان، ابرقباذ، استخر، [[فارس]]، [[اصفهان]]، [[قم]]، [[کاشان]]، [[خراسان]] و [[سیستان]] نقشی بسیار مؤثر داشت.
*[[عثمان بن حنیف]]: در [[سال ۳۶ هجری قمری|۳۶ق]] با خلافت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]]، بر ولایت بصره گمارده شد. اما طولی نکشید که بصره به صحنه نخستین جنگ داخلی یعنی [[جنگ جمل]] بدل شد و به روایتی در جنگ هزاران تن از اصحاب امام و از اهالی بصره کشته شد.
*[[عثمان بن حنیف]]: در [[سال ۳۶ هجری قمری|۳۶ق]] با خلافت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]]، بر ولایت بصره گمارده شد. اما طولی نکشید که بصره به صحنه نخستین جنگ داخلی یعنی [[جنگ جمل]] بدل شد و به روایتی در جنگ هزاران تن از اصحاب امام و از اهالی بصره کشته شد.
*[[حمران بن ابان]]:در [[سال ۴۱ هجری قمری|۴۱ق]] به روزگار [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، حمران بن ابان بر بصره دست یافت. اما از سپاه بُسر بن ابی اَرطاة شکست خورد.
*[[حمران بن ابان]]:در [[سال ۴۱ هجری قمری|۴۱ق]] به روزگار [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، حمران بن ابان بر بصره دست یافت. اما از سپاه بُسر بن ابی اَرطاة شکست خورد.
*[[بسر بن ارطاة|بسر بن ابی ارطاة]]: معاویه بسر بن ابی ارطاة را با سپاهی روانه بصره کرد. بسر ۶ ماه بر بصره حکومت کرد.
*[[بسر بن ارطاة|بسر بن ابی ارطاة]]: معاویه بسر بن ابی ارطاة را با سپاهی روانه بصره کرد. بسر ۶ ماه بر بصره حکومت کرد.
*عبدالله بن عامر
*عبدالله بن عامر
*[[زیاد بن ابیه]]: در این دوره با گسترش دامنه فتوحات، بسیاری از سپاهیان بصره به همراه خانواده‌های خود به دیگر شهرها مهاجرت کردند و تا حد زیادی از جمعیت بصره کاسته شد. گفته‌اند در آغاز خلافت معاویه، زیاد ۴۰ هزار تن از قبایل مختلف ساکن در بصره را با خانواده هاشان به خراسان کوچاند و اشماری از ازدیان آنجا را نیز روانه مصر کرد. بعدها در زمان عبدالملک نیز شمار زیادی از افراد قبیله عبدقیس از بصره به جزیره کوچیدند. با این حال از روایت بلاذری برمی‌آید که بصره در اوایل سده ۲ق شهری بزرگ بوده است.
*[[زیاد بن ابیه]]: در این دوره با گسترش دامنه [[فتوحات مسلمانان|فتوحات]]، بسیاری از سپاهیان بصره به همراه خانواده‌های خود به دیگر شهرها مهاجرت کردند و تا حد زیادی از جمعیت بصره کاسته شد. گفته‌اند در آغاز خلافت معاویه، زیاد ۴۰ هزار تن از قبایل مختلف ساکن در بصره را با خانواده هاشان به خراسان کوچاند و اشماری از ازدیان آنجا را نیز روانه مصر کرد. بعدها در زمان عبدالملک نیز شمار زیادی از افراد قبیله عبدقیس از بصره به جزیره کوچیدند. با این حال از روایت بلاذری برمی‌آید که بصره در اوایل سده ۲ق شهری بزرگ بوده است.
*عبیدالله بن زیاد:در زمان حکومت عبیدالله بن زیاد ([[سال ۵۸ هجری قمری|۵۸ق]]) خوارج باز در بصره آشوب به راه‌انداختند. عبدالله هم سیاست پدر را دنبال کرد و هر کس را که بر مذهب [[خوارج]] یافت، به قتل رساند و یا زندانی کرد. او ج این شورش‌ها در [[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱ق]] بود که عبیدالله بسیاری از خوارج، از جمله ابوبلال مرداس بن ادیه را دستگیر کرد و به قتل رساند.
*عبیدالله بن زیاد:در زمان حکومت عبیدالله بن زیاد ([[سال ۵۸ هجری قمری|۵۸ق]]) خوارج باز در بصره آشوب به راه‌انداختند. عبدالله هم سیاست پدر را دنبال کرد و هر کس را که بر مذهب [[خوارج]] یافت، به قتل رساند و یا زندانی کرد. او ج این شورش‌ها در [[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱ق]] بود که عبیدالله بسیاری از خوارج، از جمله ابوبلال مرداس بن ادیه را دستگیر کرد و به قتل رساند.
*حارث بن عبدالله ازدی:با تسلط عبدالله بن زبیر بر حجاز ([[سال ۶۴ هجری قمری|۶۴ق]]) شهرهای عراق از جمله بصره به تصرف وی درآمد و او حارث بن عبدالله را بر بصره گمارد. تا۷۲ق بصره در دست زبیریان بود. در زمان حکومت وی بصره را هرج و مرج فراگرفت و میان قبایل آنجا اختلاف افتاد. در فاصله سال‌های [[سال ۳۷ هجری قمری|۳۷]]-[[سال ۶۵ هجری قمری|۶۵]] قمری یکی از مشکلات حکومت اموی، حضور خوارج در کوفه و بصره بود که گاه و بی‌گاه بر ضد دستگاه خلافت خروج میکردند. در اوایل حکومت زیاد، گروهی از این حوارج در بصره سر به شورش نهادند و دست به قتل عام زدند. اما به دست زیاد بن ابیه سرکوب شدند. وی در آبادانی بصره بسیار کوشید و چند مسجد در آنجا ساخت و نهر ابله و نهر معقل را حفر کرد.
*حارث بن عبدالله ازدی:با تسلط عبدالله بن زبیر بر حجاز ([[سال ۶۴ هجری قمری|۶۴ق]]) شهرهای عراق از جمله بصره به تصرف وی درآمد و او حارث بن عبدالله را بر بصره گمارد. تا۷۲ق بصره در دست زبیریان بود. در زمان حکومت وی بصره را هرج و مرج فراگرفت و میان قبایل آنجا اختلاف افتاد. در فاصله سال‌های [[سال ۳۷ هجری قمری|۳۷]]-[[سال ۶۵ هجری قمری|۶۵]] قمری یکی از مشکلات حکومت اموی، حضور خوارج در کوفه و بصره بود که گاه و بی‌گاه بر ضد دستگاه خلافت خروج میکردند. در اوایل حکومت زیاد، گروهی از این حوارج در بصره سر به شورش نهادند و دست به قتل عام زدند. اما به دست زیاد بن ابیه سرکوب شدند. وی در آبادانی بصره بسیار کوشید و چند مسجد در آنجا ساخت و نهر ابله و نهر معقل را حفر کرد.
خط ۱۲۰: خط ۱۲۰:
پس از مرگ [[یزید بن معاویه]] میان قبایل پرنفوذ بصره یعنی ازد، تمیم و ربیعه اختلاف افتاد و با قتل مسعود بن عمرو شهر پرآشوب شد و ابن زیاد ناچار به شام گریخت و بصره به دست یاران نافع افتاد. پس از بیعت مردم با عبدالله بن زبیر، امارت بصره تا ۶۷ق بر عهده حارث بن ابی ربیعه بود و در همین سال [[مصعب بن زبیر]] از سوی برادرش عبدالله به امارت [[بصره]] گمارده شد.
پس از مرگ [[یزید بن معاویه]] میان قبایل پرنفوذ بصره یعنی ازد، تمیم و ربیعه اختلاف افتاد و با قتل مسعود بن عمرو شهر پرآشوب شد و ابن زیاد ناچار به شام گریخت و بصره به دست یاران نافع افتاد. پس از بیعت مردم با عبدالله بن زبیر، امارت بصره تا ۶۷ق بر عهده حارث بن ابی ربیعه بود و در همین سال [[مصعب بن زبیر]] از سوی برادرش عبدالله به امارت [[بصره]] گمارده شد.


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/228820/%D8%A8%D8%B5%D8%B1%D9%87 مقاله بصره در دائرة المعارف بزرگ اسلامی]
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228820/%D8%A8%D8%B5%D8%B1%D9%87 مقاله بصره در دائرة المعارف بزرگ اسلامی]
* [http://rch.ac.ir/article/Details/6796 مقاله بصره در دانشنامه جهان اسلام]
*[http://rch.ac.ir/article/Details/6796 مقاله بصره در دانشنامه جهان اسلام]
{{تشیع در عراق}}
{{تشیع در عراق}}
<onlyinclude>{{درجه‌بندی
<onlyinclude>{{درجه‌بندی
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۴۷۰

ویرایش