صفات ذاتی خدا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''صفات ذات و صفات فعل''' از تقسیم‌بندی‌های [[صفات خدا]] در [[کلام اسلامی]] است. در اصطلاح رایج، هرگاه برای انتزاع و فهم یک صفت از [[خداوند]] تنها لحاظ ذات او کافی باشد، آن صفت، صفت ذات خواهد بود و هرگاه برای این انتزاع لحاظ دو طرف -ذات پروردگار و مخلوق او- لازم باشد، آن صفت صفت فعل خواهد بود. برای نمونه، حیات، قدرت و علم از صفات ذات و خالق و رازق از صفات فعل هستند.

== تعریف ==

[[صفات خداوند]] از جهتی به صفات ذاتی و صفات فعلی تقسیم شده‌اند. در تبیین چیستی صفات ذاتی و فعلی دو اصطلاح وجود دارد:

صفات ذاتیه، صفاتی هستند که در توصیف ذات الهی به آنها، تنها تصور ذات کافی بوده و هر یک از آن صفات با توجه به نوعی از کمال، از [[ذات الهی]] انتزاع می‌شوند مانند [[حیات خداوند|حیات]]، [[علم خدا|علم]]، [[قدرت خدا|قدرت]] و [[اراده الهی|اراده]]. صفات فعلیه، صفاتی هستند که از رابطه [[خدا]] با مخلوقات انتزاع می‌شوند همچون خالقیت و رازقیت.<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۷۴؛ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۵.</ref> گفته شده این اصطلاح  در کتب [[فلسفه]] و [[کلام]] رایج‌تر است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۶.</ref>

براساس دیدگاه حکما و متکلمان [[امامیه]]، صفات ذات عین ذات<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۰ و ۲۹۷ و۳۰۴.</ref> و همچون ذات،  نامحدود و مطلق و ازلی هستند<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۴۶ و ۲۹۷.</ref> و همان‌گونه که کسی به شناخت کنه و حقیقت ذات راه ندارد، معرفت به کنه صفات ذات نیز امکان ندارد؛<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۰ و ۲۹۳.</ref> ولی راه برای معرفت صفات فعل خدا باز است و در [[قرآن]] نیز بدان سفارش شده است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳ و ۲۹۷.</ref>

مراد از عینیت صفات ذات با ذات الهی این است که [[صفات خدا]]، هرچند به لحاظ لفظ و مفهوم با یکدیگر و ذات متغایرند، اما از جهت مصداق، همه آنها عین هم و عین ذات هستند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۳۰۵.</ref>

===اصطلاح قدیمی===

هر صفتی که بتوان خداوند را به مقابل و ضد آن وصف کرد، صفت فعل است، و هر صفتی را که نتوان خداوند را به مقابل و ضد آن وصف کرد، صفت ذات است. بنابراین قدرت، علم و حیات از صفات ذاتی الهی‌اند، چون خداوند به مقابل و ضد آن‌ها وصف نمی‌شود، زیرا مقابل آن‌ها نقص وجودی است. همچنین صفاتی مانند اراده، رضا و غضب، حب و بغض از صفات فعل خواهند بود، زیرا وصف خداوند به مقابل آن محال نیست. مثلاً گفته می‌شود خداوند ظلم به بندگان خود را اراده نکرده است. بر این اساس، عدل از صفات ذات الهی خواهد بود، ولی بنابر اصطلاح نخست از صفات فعل است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳ و ۲۹۴؛ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۵.</ref> این اصطلاح محدث [[کلینی]] در کتاب [[اصول کافی]] بوده<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref> و او بر این اساس [[حدیث|روایاتی]] که «[[اراده الهی|اراده]]» را از صفات فعل دانسته‌اند، تبیین کرده است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۶.</ref>[[سید شریف گرگانی]] نیز در کتاب تعریفات همین اصطلاح را آورده است. <ref> جرجانی، التعریفات، ۱۴۱۲ق، ص۹۵.</ref>

صفات ذات را به دو گونهٔ حقیقی و اضافی تقسیم کرده‌اند. صفات ذاتی حقیقی آن است که حقیقتاً ذات به آن وصف می‌گردد مانند علم و قدرت، و صفت اضافی آن است که از صفات حقیقی انتزاع می‌شود؛ ولی خود حقیقتاً از صفات ذات نیست، مانند صفت عالمیت و قادریت، که از در نظر گرفتن نسبت علم و قدرت با ذات انتزاع شده‌اند و ورای ذات و صفت علم و قدرت، حقیقتی ندارند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۵.</ref>

صفت ذاتی حقیقی را به حقیقی محض و حقیقی ذات الاضافه تقسیم نموده‌اند. حقیقی محض آن است که به چیزی جز ذات خداوند تعلق ندارد، مانند صفت حیات، و حقیقی ذات الاضافه آن است که به غیر ذات متعلق می‌شود مانند علم و قدرت.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی(۱)، نشرهاجر، ص۱۰۶.</ref>

== پانویس ==

* جرجانی، میر سید شریف، التعریفات‏، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۴۱۲ق.

* [[جوادی آملی]]، عبدالله، توحید در قرآن: تفسیر موضوعی قرآن کریم، تحقیق و تنظیم حیدرعلی ایوبی، قم، اسراء، چاپ هشتم، ۱۳۹۵ش.

* ربانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی(۱)، قم، نشرهاجر.

* [[کلینی]]، محمد بن یعقوب‏، [[الکافی]]، تهران، [[دار الکتب الاسلامیة]]، ۱۴۰۷ق.

* [[مصباح یزدی]]، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ هفدهم، ۱۳۸۴ش.

[[رده:مقاله‌های بدون اولویت]]