امت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اُمَّت'''، واژه‌ای عربی به معنای [[قوم]]، [[قبیله]]، [[عشیره]]، گروه‌های نژادی و نیز ملت یا جامعه‌ای مذهبی که تحت لوای هدایت یک پیامبر قرار دارد.<ref>نک: ترکی، ۳۰</ref> این واژه در [[قرآن کریم]] ۶۵ بار به صورت مفرد یا جمع آمده است.ابعاد مختلف مفهوم امت در فرهنگ اسلامی در ذیل عناوینی همچون امت اسلامی، جانشین [[امتهای پیشین]]، مصون بودن امت از خطا و وحدت و اختلاف امت، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

==معنای امت==

معنای اصطلاحی امت، جماعتی از مردم است که خداوند برای آنان پیامبری مبعوث کرده، و آنان به او ایمان آورده، و از این رو، با خداوند پیمان بسته، و با او ارتباط یافته‌اند.<ref>ماسینیون، ص۹۷-۱۰۳</ref>

طبعاً در این کاربرد مقصود از امت گروه بزرگی از مردم است که دارای زبان یکسان یا [[دین]] واحد و یا سرزمین جغرافیایی یکسانی هستند.

قرآن کریم واژه امت را برای تمام جنبندگان زمین و نیز در خصوص پرندگان بکاربرده است و آنها را تشبیه به امت‌های انسانی کرده و حتی برایشان حشر در [[قیامت]] را ادعا کرده است. در [[آیه ۳۸ سوره انعام]] آمده است: وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ «هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.»

در اینجا ابعاد مختلف مفهوم امت در فرهنگ اسلامی در چند عنوان مورد بررسی قرار می‌گیرد:

===امت اسلام، جانشین امت های پیشین===

پیامبرِ امت آخرین، همانند انبیای گذشته و انبیای [[بنی اسرائیل]] نیست که فقط به سوی قومشان مبعوث می‌شدند، بلکه او برای همه مردم فرستاده شده بود.<ref>اعراف /۷/۱۵۷؛ سبأ /۳۴/۲۸؛ نیز نک: باقلانی، التمهید، ۱۴۷- ۱۴۸؛ ابویعلی، ۱۵۸</ref>

امت برگزیده حامل وحی الهی در زمین، و تمثل و نماینده [[اراده الهی]] است. بنابراین، مقام جانشینی خداوند بر زمین در اصل از آن امت برگزیده است. امت از همان آغاز براساس آیات قرآنی چنین دریافتی داشت که بنابر [[سنت الهی]] خلافت و جانشینی خداوند بر زمین، هم اینک وارث زمین شده است.<ref>انبیاء /۲۱/۱۰۵</ref> از آنجا که رسالت نبوی، رسالتی جهانی بود، امت پیامبر(ص) می‌بایست امر «‌دعوت‌» را سامان می‌داد و جهانی می‌کرد.

از این رو، دیری نپایید امت دعوت را به بیرون از [[جزیرة العرب]] گسترش دادند و پیام [[پیامبر اکرم(ص)]] را به دیگر امتها رساندند.<ref>برای نمونه، نک: همو، تاریخ، ج۳، ص۵۲۳بب</ref>

[[شافعی]]، امت یا جماعت اسلامی را به عنوان جماعت حافظ قرآن و جماعت برگزیده خداوند، جماعتی می‌داند که بر خطا و برخلاف [[سنت]] پیامبر(ص) اجماع نمی‌کنند. [[اجماع]] تمامی امت، نماینده اراده الهی است.<ref>ص ۴۰۳، ۴۷۳-۴۷۶؛ برای حدیث «‌لا تجتمع امتی علی ضلاله »، نک: ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۰۳؛ نیز نک: مسائل الامامه، ۵۲</ref> از همین رو، در [[فقه]]، بحث اجماع به عنوان یکی از منابع فقه به میان آمده است.

امت از طریق سنت و پیروی از آن ارتباط خود را با پیامبر خویش در طول تاریخ نگاه می‌دارد، و سنت در واقع ضامن حضور و استمرار امت (جماعت) در تاریخ است.

علما (در اندیشه اسلام سنی) سخت از نقش خود به عنوان بیانگر سنت نبوی دفاع می‌کردند و خود را واسطه میان پیامبر(ص) و امت در تعلیم شرایع دین می‌پنداشتند.<ref>مالک، حدیث اول؛ ابن بطه، الابانه‍...، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۶</ref>

در اندیشه شیعی و به ویژه [[امامیه]]، امامت امام معصوم به عنوان جانشین نبوت در میان امت مطرح است، چه، در اندیشه شیعی، مفهوم امت کاملاً متفاوت است و در همین راستا نظریه مصون بودن امت از خطا که در اسلام سنی مطرح شده است، جای خود را به نظریه [[عصمت امامان|عصمت امام]] در اندیشه شیعی امامی می‌دهد؛ از این رو، نقش علما در این دو منظومه دینی یکسان نیست و اجماع نیز در فقه شیعی امامی کاملاً با نظیر خود در عالم [[اهل سنت]] متفاوت است.

از نظر اهل سنت، آنچه به وحدت امت آسیب می‌رساند و موجب افتراق می‌گردد، پیروی از [[بدعت]] در برابر [[سنت]] است؛ اما در دیدگاه [[شیعه]]، انحراف از امام معصوم موجب این افتراق می‌شود.<ref>نک: احمد بن حنبل، ج۲، ص۳۳۲، ج۳، ص۱۴۵، ج۴، ص۱۰۲؛ ابن ابی عاصم، شم ۶۳ - ۶۵؛ ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۲۲</ref>

بحث سنّت - بدعت در نظرگاه اهل سنت ارتباطی روشن با مسأله هویت و نقش و جایگاه تاریخی اهل سنت در تاریخ مقدس دارد: منظری که [[اهل سنت]] نسبت به خود در مسیر تاریخ قائل هستند. از دیدگاه ایشان تا پیش از [[قتل عثمان]]، امت بر مسیر سنت حرکت می‌کرد و وحدت آن مانع هرگونه تفرقه بود،<ref>مثلاً نک: ابن وضاح، ۳۲</ref> فتنه از هنگام قتل عثمان آغاز شد و همین امر سبب افتراق گردید و فرقه هایی چون [[خوارج]]، [[رافضه]]، [[قدریه]] و [[مرجئه]] پیدا شدند.

به باور [[دکتر شریعتی]] امت جامعه‌ای است که در هیچ سرزمینی ساکن نیست و براساس هیچ پیوند خونی و خاکی استوار نیست و برمبنای هیچ تشابهی در کار و شکل زندگی و درآمد شکل نیافته است. به اعتقاد او امت عبارت است از جامعه‌ای که افرادش، تحت یک «رهبری» بزرگ و متعالی، مسئولیت پیشرفت و کمال فرد و جامعه را با خون و اعتقاد و حیات خود حس می‌کنند و متعهدند که زندگی به معنای رفتن به‌سوی بی‌نهایت و به‌سوی کمالِ مطلق، دانایی مطلق، ‌خودآگاهی مطلق، کشف و خلقِ مداومِ ارزش‌های متعالی، نماندن در هیچ منزلی و شکلی و قالبی ...و شکوفایی در همه ابعاد گوناگون بشری تلقی کنند.<ref>شریعتی، مجموعه آثار، ۱۳۸۸ش، ج۲۶، ص۳۴۹.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}* قرآن کریم.

* ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸-۱۳۸۴ق /۱۹۵۹-۱۹۶۴م.

==پیوند به بیرون==

{{اصطلاحات قرآنی}}

[[رده:مفاهیم قرآنی]]

[[رده:مقاله‌های بدون اولویت]]