تجرد نفس: تفاوت میان نسخه‌ها

===اقسام مجرد: مثالی و عقلی===

مجرد به دو نوع تقسیم شده است:

تجرد نفس انسان را مورد اتفاق همه فیلسوفان مسلمان دانسته‌اند؛ اما در جزئیات آن مانند اینکه تجرد نفس، عقلی است یا مثالی، اختلاف نظر وجود دارد.<ref>عبودیت، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۱۴؛ یوسفی، رابطه نفس و بدن، ۱۳۹۷ش، ص۱۲۹.</ref> [[فلسفه مشاء|فیلسوفان مشائی]] و [[فلسفه اشراق|اشراقی]] معتقدند که نفس انسان، از ابتدای پیدایش و در بقا ذاتاً مجرد عقلی است؛<ref>عبودیت، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۱۴ و ۱۱۵؛ یوسفی، رابطه نفس و بدن، ۱۳۹۷ش، ص۱۲۹.</ref> از نظر [[ابن سینا|ابن‌سینا]]، نفس انسانی (نفس ناطقه) مجرد و روحانی و غیر از این بدن محسوس است. از دیدگاه وی، بدن ابزار تحصیل معارف و تکامل نفس به شمار می‌رود.<ref>ابن‌سینا، احوال النفس، ۲۰۰۷م، ص۱۸۳.</ref>

افلاطون را نخستین کسی شمرده‌اند که به تجرد نفس باور داشت.<ref>داووی، «آراء یونانیان درباره جان و روان»، ص۴۳۹؛‌ یوسفی، رابطه نفس و بدن از دیگاه ملاصدرا و کتاب و نفس، ۱۳۹۷ش، ص۵۰و۵۱.</ref> گفته شده افلاطون به صورت مستقل از تجرد نفس بحث نکرده است؛ اولین بار، اَفْلوطین (۲۰۵- ۲۷۰م‌)، فیلسوف یونانی و بنیانگذار مکتب نوافلاطونی، تمایز نفس و بدن و تجرد آن را به صراحت بیان کرد و دلایل عقلی و تجربی برای آن ارائه کرد.<ref>برخواه، «تجرد نفس»، ص۵۶۹.</ref> بعضی از دلایل فیلسوفان مسلمان را برگرفته از فلوطین دانسته‌اند.<ref>برخواه، «تجرد نفس»، ص۵۶۹.</ref>

برای اثبات تجرد نفس دلایل عقلی<ref>برای نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، المباحث المشرقیه، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۴۵-۳۷۲؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۲۶۰-۳۰۲؛ ایجی-جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۷، ص۲۴۷-۲۵۰؛ آشتیانی، لوامع الحقائق فی اصول العقائد، ۱۳۹۰ش، ص۴۴۰-۴۴۴؛ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۰-۲۳۰.</ref> و نقلی<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۷؛ سبحانی، اصالت روح از نظر قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۴۳-۴۶؛ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۹-۳۴۵.</ref> متعددی ارائه شده است. از نظر ملاصدرا، شرع و [[عقل]] در تجرد نفس هماهنگ بوده و هر دو به تجرد آن اذعان دارند<ref>ملاصدرا، الحکمة‌ المتعالیه، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۳۰۳.</ref>  

===دلایل عقلی===

'''دلیل اول: وحدت هویت''': هویت انسان از ابتدای تولد تا پایان عمر بدون تغییر باقی است؛ اما بدن همواره در حال دگرگونی است به گونه‌ای که گفته شده هر هفت سال یا ده سال یک بار همه اجزای بدن تغییر می‌کند. بنابراین هویت انسان، همان بدن نیست؛ بلکه امر مجردی است که نفس نام دارد.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۴۲؛ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۲۲۳.</ref>

'''دلیل سوم: ادراک کلیات''': این برهان از این قرار است:

===دلایل نقلی===

آیات متعددی را دال بر تجرد نفس دانسته‌اند از جمله: [[آیه ۱۴ سوره مؤمنون]] «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ‏ خَلْقاً آخَر؛ سپس آن را آفرینش تازه‌‏ای دادیم‏»، <ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۳۰۴؛ آشتیانی، لوامع الحقائق فی اصول العقائد، ۱۳۹۰ش، ص۴۴۴و۴۴۵.</ref> [[آیه ۲۹ سوره حجر]] و [[آیه ۷۲ سوره ص]] «نَفَخْتُ‏ فيهِ مِنْ رُوحی؛ در او از روح خود دمیدم‏»، <ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۳۰۴؛ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۸.</ref> [[آیه ۴۲ سوره زمر]] «اللَّهُ يَتَوَفىَّ الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَ الَّتىِ لَمْ تَمُتْ فىِ مَنَامِهَا؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند، و ارواحی را كه نمرده‌‏اند نیز به هنگام خواب می‌گیرد»، <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۵۱؛ سبحانی، اصالت روح از نظر قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۴۳-۴۵.</ref> [[آیه ۹ سوره سجده]]، <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۵۱.</ref> [[آیه ۱۰ سوره سجده|آیه ۱۰]] و [[آیه ۱۱ سوره سجده|۱۱ سوره سجده]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۲۵۲؛ سبحانی، اصالت روح از نظر قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۴۳-۴۵؛ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۸.</ref> و  [[آیه ۹۳ سوره انعام]].<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۹.</ref> به گفته ملاصدرا همه آیات مربوط به [[معاد]] و احوال انسان‌ها در [[آخرت]] بر تجرد نفس دلالت دارند.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۳۰۵.</ref>

شواهد تجربی همچون [[تجربه‌ نزدیک به مرگ|تجربه‌های نزدیک به مرگ]]، [[ارتباط با ارواح|احضار ارواح]]، خواب‌های مغناطیسی (هیپنوتیزم)، خواب و رؤیا، اعمال مرتاضان و تله‌پاتی (انتقال فکر و اطلاعات از راه دور و بدون ارتباط فیزیکی) از دیگر دلایل تجرد نفس شمرده شده‌اند.<ref>مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۹۱ش،‌ ج۲،‌ ص۱۹۸ و ۱۹۹؛ مکارم شیرازی، معاد و جهان پس از مرگ، ۱۳۸۸ش، ص۱۹۶-۲۲۴؛ دیوانی، حیات جاودانه، ۱۳۸۶ش، ص۳۵.</ref> هر‌چند تلاش‌هایی برای اثبات مادی بودن این پدیده‌ها صورت گرفته، اما گفته شده تفسیر غیرمادی این پدیده‌ها آسان‌تر و قانع‌کننده‌تر است.<ref>دیوانی، حیات جاودانه، ۱۳۸۶ش، ص۳۵.</ref>

گفته شده دو گروه به مادی بودن نفس معتقدند:

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، [[اصحاب حدیث|اهل حدیث]] را نیز جزو منکران تجرد نفس نام برده است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۶۵ و ۳۶۶.</ref>

بیشتر متکلمان مسلمان را معتقد به مادی بودن نفس دانسته‌اند؛ اما در تفسیر آن اختلاف دارند.<ref>نگاه کنید به: علامه حلی، تسليك النفس الى حظيرة القدس، ۱۴۲۶ق، ص۱۲۳؛‌ ایجی-جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۷، ص۲۴۷ و ۲۵۰؛ فیاض لاهیجی، شوارق الالهام، انتشارات مهدوی، ج۲، ص۳۵۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج. ۵۸، ص۹۲.</ref> نقل شده بیشتر متکلمان، نفس را به اجزاء اصلی بدن تفسیر کرده‌اند که از اول تا آخر عمر باقی است و تغییر نمی‌کند.<ref>فیاض لاهیجی، شوارق الالهام، انتشارات مهدوی، ج۲، ص۳۵۹؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۰۵.</ref>

==دلایل انکار تجرد==

منکران تجرد نفس دلایل گوناگونی برای دیدگاه خود ارائه کرده‌اند که برخی از آنها عبارتند از:

در پاسخ به این اشکال گفته شده اگر شعور و ادراک وابسته به مغز و اعصاب است و یا در مواقعی که مغز آسیب می‌بیند، قسمتی از آگاهی‌ها و ادرکات انسان از بین می‌رود، به خاطر این است که بدن و مغز و اعصاب ابزار فعالیت نفس به شمار می‌رود و فعالیت‌های نفس به وسیله آنها صورت می‌گیرد. ازاین‌رو، اگر این ابزار آسیبی ببیند، فعالیت‌های نفس نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.<ref>سبحانی، اصالت روح از نظر قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.</ref>

درباره تجرد نفس و چگونگی آن کتاب‌ها و مقالات متعددی نگارش و منتشر شده است. برخی از کتاب‌ها از این قرار است:

{{پانوشت}}

==پیوند به بیرون==

{{فلسفه اسلامی}}

{{معاد}}