بخت‌آزمایی: تفاوت میان نسخه‌ها

==پیشینه و اهمیت بخت‌آزمایی==

بخت‌آزمایی عملی است که در آن با نام‌نویسی و یا خرید بلیت برای به‌دست‌آوردن مال، شخص یا اشخاصی به‌وسیله قرعه‌کشی انتخاب می‌شوند.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۴۹.</ref> پدیده بخت‌آزمایی در بسیاری از کشورهای جهان با عنوان لاتاری در حال انجام است.<ref>خبرگزاری مشرق، «صنعت «بخت آزمایی» چگونه فقیرترین افراد جامعه را دست به جیب می‌کند؟».</ref> به گفته برخی خبرگزاری‌ها بخت‌آزمایی از زمان قبل میلاد مسیح در کشور چین وجود داشته است.<ref>خبرگزاری مشرق، «صنعت «بخت آزمایی» چگونه فقیرترین افراد جامعه را دست به جیب می‌کند؟».</ref> [[حسین حلی]] فقیه شیعی در کتاب بحوث فقهی از روی دادن بخت‌آزمایی در [[ولایتعهدی امام رضا(ع)|ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع)]] در قرن دوم هجری و در [[حکومت فاطمیان مصر|حکومت فاطمیان مصر]] در قرن ششم خبر داده است.‌<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> به گفته او بخت‌آزمایی به دو صورت غیر مُعَوَّض و مُعَوَّض اجرا می‌شود. بخت آزمایی غیر معوض آن است که در برخی مراسمات به نام افراد قرعه‌کشی انجام می‌شود و اسم هرکس خارج شد جایزه‌ای به او تعلق می‌گیرد.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> و بخت آزمایی معوض با خرید بلیت بخت‌آزمایی است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۲.</ref>

به گفته پژوهشگران در [[ایران]] نیز قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] این پدیده در قالب بلیت‌های بخت‌آزمایی با عناوینی چون اعانه ملی یا بخت‌آزمایی ملی انجام می‌شده است.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref> گرچه گفته شده هزینه بلیت‌های بخت‌آزمایی در انجام امور اجتماعی مانند ساختن بیمارستان، مدارس و همچنین برخی آثار تاریخی چون آرامگاه سعدی و آرامگاه نادرشاه افشار استفاده شده؛ اما در [[حکومت پهلوی|زمان پهلوی]] به دلیل قماری دانستن آنها با موضع مخالف برخی علما و روحانیون مواجه شد و بعد از انقلاب فروش آنها متوقف گردید.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷ و ۲۴۲.</ref> در دهه هفتاد شمسی شکل جدیدی از بلیت‌های بخت‌آزمایی تحت نظر سازمان بهزیستی با عنوان ارمغان بهزیستی در جهت تامین نیازهای کودکان بی‌سرپرست و سالمندان برای مدت کوتاهی منتشر شد. این بلیت‌ها نیز به دلایلی با واکنش علما مواجه شد.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۴۵.</ref>

به گفته پژوهشگران آنچه سبب توجه و اهمیت مسئله بخت‌آزمایی برای فقیهان است مبنابودن شانس و احتمال در کسب مال یا به تعبیر دیگر احتمال قماری‌بودن این فعالیت است.<ref>نظری علوم، اسفندیارپور، «نسبت‌سنجی فقهی حقوقی بخت‌آزمایی با قمار»، ص۱۴۸.</ref> همچنین برخی روشنفکران چون [[جلال آل‌احمد]] این بلیت‌ها را تقلیدی از فرهنگ غرب دانسته و مخالف آن بوده‌اند.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۴۴و۲۴۷.</ref>

[[پرونده:تصویر متن استفتاء از برخی مراجع در مورد بلیت‌های بخت‌آزمایی.jpg|بندانگشتی|تصویر متن استفتاء از برخی مراجع در مورد بلیت‌های ارمغان بهزیستی]]فقیهان در یافتن حکم شرعیِ فرآیند بخت‌آزمایی به استنباط حکم شرعی خرید و فروش بلیت و حکم استفاده از جایزه‌ای که در قرعه‌کشی به‌دست آمده پرداخته‌اند.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۲.</ref> به گفته پژوهشگران متغیرهای زیر در تعیین این حکم دخیل است:

[[حسین حلی]] فقیه شیعی با رد استدلال به موارد مذکور معتقد است فرآیند بخت‌آزمایی جایز است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۷۳.</ref> به عنوان نمونه او بخت‌آزمایی را مصداقی برای [[ازلام#قمار با ازلام|استسقام به ازلام]] و یا  [[قمار]] نمی‌داند. او معتقد است بلیت‌های بخت‌آزمایی [[آلات قمار|آلت قمار]] نیست. همچنین باور دارد فرآیند بخت‌آزمایی متفاوت با فرآیند استسقام است؛ چرا که در این فرآیند پرداخت پول در مقابل قسمتی از جایزه نیست بلکه در قبال تهیه بلیت و حق شرکت در قرعه کشی است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۷۰-۷۳.</ref> برخی دیگر از فقیهان راه‌هایی برای صحیح‌شدن این کار ارائه داده‌اند از جمله آنها این است که پول باید در مقابل بلیت بدون قصد خرید آن پرداخت شود و در صورت برنده شدن برای حلال‌بودن استفاده از جایزه، اگر موسسه یا شرکت خصوصی است از مالک آن، و اگر دولتی است به عنوان [[مجهول المالک|مجهول‌المالک]] از حاکم شرع اجازه گرفته شود.<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج‌۴، ص۴۸۰.؛ خویی، منهاج الصالحين، ۱۴۱۰ق، ج‌۲، ص۱۲؛ جمعی از مولفان، فرهنگ فقه مطابق مذاهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج‌۲، ص۷۰‌.