امام مهدی عجل الله تعالی فرجه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ جعبه اطلاعات امام شیعه | {{جعبه اطلاعات امام شیعه | ||
| عنوان = امام مهدی(عج) | | عنوان = امام مهدی(عج) | ||
| نام = محمد بن حسن | | نام = محمد بن حسن | ||
خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| طول عمر = | | طول عمر = | ||
}} | }} | ||
'''محمد بن حسن عسکری(ع)''' مشهور به '''امام مهدی(عج)'''، '''امام زمان''' و '''حجت بن الحسن''' (متولد [[سال ۲۵۵ هجری قمری|۲۵۵ق]])، دوازدهمین و آخرین امام [[امامیه|شیعه دوازدهامامی]] است. دوره [[امامت]] او پس از شهادت پدرش [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام حسن عسکری(ع)]] در [[سال ۲۶۰ هجری قمری|سال ۲۶۰ق]] آغاز شد. [[شیعه|شیعیان]] معتقدند، او همان [[مهدی|مهدی موعود]] است که پس از دوره طولانی [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]]، [[ظهور امام زمان|ظهور]] خواهد کرد.<br>بر اساس منابع شیعه، [[بنیعباس|حکومت عباسی]] در دوره امامت امام حسن عسکری(ع) درصدد یافتن فرزند وی بهعنوان مهدی و جانشین پدر بود؛ ازاینرو، تولد امام زمان(عج) مخفی نگه داشته شد و جز چند تن از [[فهرست اصحاب امام حسن عسکری(ع)|یاران خاص امام یازدهم شیعیان]] کسی او را ندید. به این دلیل پس از شهادت امام عسکری(ع)، برخی از شیعیان دچار تردید شده و فرقههایی در جامعه شیعه پدید آمد و گروهی از شیعیان، از [[جعفر پسر امام هادی|جعفر کذاب]]، عموی امام زمان(عج)، پیروی کردند. در این شرایط [[توقیعات امام مهدی(عج)|توقیعات امام زمان]] که عموماً خطاب به شیعیان نوشته میشد و توسط [[نیابت خاصه|نائبان خاص]] او به اطلاع مردم میرسید، موجب تثبیت دوباره [[شیعه|تشیع]] گردید؛ تا جایی که در قرن چهارم قمری از میان فرقههایی که پس از امام یازدهم از شیعه منشعب شده بودند، تنها شیعه دوازدهامامی باقی مانده بود.<br>امام زمان(عج) پس از شهادت پدرش، در [[غیبت صغرا]] به سر برد و در این مدت به واسطه [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] با شیعیان ارتباط داشت. از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]]، ارتباط مردم با امام زمان(عج) از راه نائبان خاص نیز پایان یافت و دوره [[غیبت کبرا]] آغاز شد. عالمان شیعه درباره دلایل و جزئیات عمر طولانی امام زمان، تبیینهایی ارائه نمودهاند و در [[حدیث|احادیث معصومان]]، غیبت او به خورشید پشت ابر تشبیه شده است.<br> | '''محمد بن حسن عسکری(ع)''' مشهور به '''امام مهدی(عج)'''، '''امام زمان''' و '''حجت بن الحسن''' (متولد [[سال ۲۵۵ هجری قمری|۲۵۵ق]])، دوازدهمین و آخرین امام [[امامیه|شیعه دوازدهامامی]] است. دوره [[امامت]] او پس از شهادت پدرش [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام حسن عسکری(ع)]] در [[سال ۲۶۰ هجری قمری|سال ۲۶۰ق]] آغاز شد. [[شیعه|شیعیان]] معتقدند، او همان [[مهدی|مهدی موعود]] است که پس از دوره طولانی [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]]، [[ظهور امام زمان|ظهور]] خواهد کرد.<br>بر اساس منابع شیعه، [[بنیعباس|حکومت عباسی]] در دوره امامت امام حسن عسکری(ع) درصدد یافتن فرزند وی بهعنوان مهدی و جانشین پدر بود؛ ازاینرو، [[تولد مهدی موعود|تولد امام زمان(عج)]] مخفی نگه داشته شد و جز چند تن از [[فهرست اصحاب امام حسن عسکری(ع)|یاران خاص امام یازدهم شیعیان]] کسی او را ندید. به این دلیل پس از شهادت امام عسکری(ع)، برخی از شیعیان دچار تردید شده و فرقههایی در جامعه شیعه پدید آمد و گروهی از شیعیان، از [[جعفر پسر امام هادی|جعفر کذاب]]، عموی امام زمان(عج)، پیروی کردند. در این شرایط [[توقیعات امام مهدی(عج)|توقیعات امام زمان]] که عموماً خطاب به شیعیان نوشته میشد و توسط [[نیابت خاصه|نائبان خاص]] او به اطلاع مردم میرسید، موجب تثبیت دوباره [[شیعه|تشیع]] گردید؛ تا جایی که در قرن چهارم قمری از میان فرقههایی که پس از امام یازدهم از شیعه منشعب شده بودند، تنها شیعه دوازدهامامی باقی مانده بود.<br>امام زمان(عج) پس از شهادت پدرش، در [[غیبت صغرا]] به سر برد و در این مدت به واسطه [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] با شیعیان ارتباط داشت. از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]]، ارتباط مردم با امام زمان(عج) از راه نائبان خاص نیز پایان یافت و دوره [[غیبت کبرا]] آغاز شد. عالمان شیعه درباره دلایل و جزئیات عمر طولانی امام زمان، تبیینهایی ارائه نمودهاند و در [[حدیث|احادیث معصومان]]، غیبت او به خورشید پشت ابر تشبیه شده است.<br> | ||
به اعتقاد شیعیان، امام مهدی(عج) زنده است و روزی ظهور خواهد کرد و به همراه یارانش حکومتی جهانی برپا میسازد و دنیا را که پر از ظلم و ستم شده، آکنده از عدل و داد مینماید. در روایات اسلامی، بر [[انتظار فرج]] تأکید زیادی شده و شیعیان این روایات را بهمعنای انتظار ظهور امام زمان(عج) میدانند.<br> | به اعتقاد شیعیان، امام مهدی(عج) زنده است و روزی ظهور خواهد کرد و به همراه یارانش حکومتی جهانی برپا میسازد و دنیا را که پر از ظلم و ستم شده، آکنده از عدل و داد مینماید. در روایات اسلامی، بر [[انتظار فرج]] تأکید زیادی شده و شیعیان این روایات را بهمعنای انتظار ظهور امام زمان(عج) میدانند.<br> | ||
مفسران شیعه بر اساس روایات، پارهای از [[آیه|آیات قرآن]] را اشاره به امام زمان(عج) دانستهاند. احادیث بسیاری نیز درباره امام زمان، زندگی و [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]] و حکومت او نقل شده است. گفته شده بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبانها و موضوعات مختلف درباره امام مهدی نوشته شده است.<br> | مفسران شیعه بر اساس روایات، پارهای از [[آیه|آیات قرآن]] را اشاره به امام زمان(عج) دانستهاند. احادیث بسیاری نیز درباره امام زمان، زندگی و [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]] و حکومت او نقل شده است. گفته شده بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبانها و موضوعات مختلف درباره امام مهدی نوشته شده است.<br> | ||
خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
در احادیث شیعه، برای امام دوازدهم نامهایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با لقب مهدی شناخته میشود.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> بر اساس احادیثی متعدد، او همنام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] است.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> در برخی احادیث و منابع مکتوب شیعه مانند [[الکافی (کتاب)|الکافی]] و [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمالالدین]]، نام او با حروف جدا و بهصورت «م ح م د» آمده است.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۹-۲۹۱.</ref> این جدانویسی به سبب احادیث است که بردن نامِ او را ممنوع کردهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۵.</ref> | در احادیث شیعه، برای امام دوازدهم نامهایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با لقب مهدی شناخته میشود.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> بر اساس احادیثی متعدد، او همنام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] است.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> در برخی احادیث و منابع مکتوب شیعه مانند [[الکافی (کتاب)|الکافی]] و [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمالالدین]]، نام او با حروف جدا و بهصورت «م ح م د» آمده است.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۹-۲۹۱.</ref> این جدانویسی به سبب احادیث است که بردن نامِ او را ممنوع کردهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۵.</ref> | ||
[[پرونده:دعای سلامتی امام زمان.jpg|بندانگشتی|چپ|[[دعای اللهم کن لولیک|دعای سلامتی امام زمان(عج)]]]] | [[پرونده:دعای سلامتی امام زمان.jpg|بندانگشتی|چپ|[[دعای اللهم کن لولیک|دعای سلامتی امام زمان(عج)]]]] | ||
* '''نهی از نام بردن''' | *'''نهی از نام بردن''' | ||
{{اصلی|تسمیة المهدی}} | {{اصلی|تسمیة المهدی}} | ||
احادیث فراوانی در منابع شیعه، بردن نام اصلی امام دوازدهم را منع کرده و [[حرام]] دانستهاند.<ref>طبسی، تا ظهور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴.</ref> دو نظریه مشهور درباره این روایات وجود دارد: نظریه نخست از آنِ کسانی مثل [[سید مرتضی]]، [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و چند عالم دیگر است که این حرمت را مخصوص زمان [[تقیه]] میدانند و در مقابل، [[میرداماد]] و [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] این حرامبودن را در تمام دوران قبل از [[ظهور امام زمان|ظهور]] جاری دانستهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۱.</ref> [[محمدتقی مجلسی|مجلسی اول]] در کتاب [[لوامع صاحبقرانی (کتاب)|لوامع صاحبقرانی]] در شرح [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لا یحضره الفقیه]] از [[شیخ بهائی|شیخ بهایی]] نقل کرده که او بردن نام اصلی را جایز میدانست ولی این کار را در عصر [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] (به سبب شناسایی امام و دسترسی دشمنان بر او) حرام دانسته و در نهایت براین باور است که چون در احادیث از تصریح به نام حضرت تا پیش از ظهور نهی شده است؛ ممکن است ممنوعیت بردن اسم(م ح م د) در عصر [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] هم باشد ولی در عصر غیبت صغری حرمتش بیشتر باشد. <ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۵۹. | احادیث فراوانی در منابع شیعه، بردن نام اصلی امام دوازدهم را منع کرده و [[حرام]] دانستهاند.<ref>طبسی، تا ظهور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴.</ref> دو نظریه مشهور درباره این روایات وجود دارد: نظریه نخست از آنِ کسانی مثل [[سید مرتضی]]، [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و چند عالم دیگر است که این حرمت را مخصوص زمان [[تقیه]] میدانند و در مقابل، [[میرداماد]] و [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] این حرامبودن را در تمام دوران قبل از [[ظهور امام زمان|ظهور]] جاری دانستهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۱.</ref> [[محمدتقی مجلسی|مجلسی اول]] در کتاب [[لوامع صاحبقرانی (کتاب)|لوامع صاحبقرانی]] در شرح [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لا یحضره الفقیه]] از [[شیخ بهائی|شیخ بهایی]] نقل کرده که او بردن نام اصلی را جایز میدانست ولی این کار را در عصر [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] (به سبب شناسایی امام و دسترسی دشمنان بر او) حرام دانسته و در نهایت براین باور است که چون در احادیث از تصریح به نام حضرت تا پیش از ظهور نهی شده است؛ ممکن است ممنوعیت بردن اسم(م ح م د) در عصر [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] هم باشد ولی در عصر غیبت صغری حرمتش بیشتر باشد. <ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۵۹. | ||
خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
مورخان اتفاقنظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش امام عسکری(ع) در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۴، ح۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> که هماکنون [[حرم عسکریین|حرم امام هادی(ع) و امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵.</ref> | مورخان اتفاقنظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش امام عسکری(ع) در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۴، ح۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> که هماکنون [[حرم عسکریین|حرم امام هادی(ع) و امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵.</ref> | ||
بنابر منابع تاریخی، [[امام هادی علیهالسلام|امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سالها پیش از تولد امام زمان(عج)، به سامرا، مرکز [[بنیعباس|خلافت عباسی]] خوانده شدند<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱؛ موسوعة العتبات، ج۱۲، ص۸۰.</ref> و تا پایان عمر در همانجا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۷-۵۳۸؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ ابنخلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابنطولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref> [[مسعودی]] زمان این سفر را سال ۲۳۶ق<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۹.</ref> و [[نوبختی]] سال ۲۳۳ق<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۲.</ref> گفتهاند. | بنابر منابع تاریخی، [[امام هادی علیهالسلام|امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سالها پیش از [[تولد مهدی موعود|تولد امام زمان(عج)]]، به سامرا، مرکز [[بنیعباس|خلافت عباسی]] خوانده شدند<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱؛ موسوعة العتبات، ج۱۲، ص۸۰.</ref> و تا پایان عمر در همانجا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۷-۵۳۸؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ ابنخلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابنطولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref> [[مسعودی]] زمان این سفر را سال ۲۳۶ق<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۹.</ref> و [[نوبختی]] سال ۲۳۳ق<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۲.</ref> گفتهاند. | ||
به گفته [[شیخ مفید]]، امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید خلیفه عباسی، و به سبب آنکه مذهب شیعه به اعتقاد به او شناخته شده بود و مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت و او را درزمان حیاتش آشکار نساخت و پس از وفاتش عموم مردم او را نمیشناختند.<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه(ع)، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۷؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> بنابر روایاتی که شیخ طوسی و شیخ مفید نقل کردهاند، [[حکیمه دختر امام جواد(ع)]] و دو تن از کنیزان امام حسن عسکری، شاهد ولادت امام زمان بودهاند.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۴، ح۲۱۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۳۰، ح۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷۵، ح۲.</ref> بنابر گفته شیخ مفید، برخی از شیعیان خاص و مورد اعتماد امام حسن عسکری(ع) نیز امام زمان(عج) را در کودکی دیدهاند؛ از جمله [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]] و پسرش [[محمد بن عثمان عمری|محمد بن عثمان]].<ref>مفید، الفصول العشرة، (کتابخانه اهل بیت، ص۸۰.</ref> | به گفته [[شیخ مفید]]، امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید خلیفه عباسی، و به سبب آنکه مذهب شیعه به اعتقاد به او شناخته شده بود و مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت و او را درزمان حیاتش آشکار نساخت و پس از وفاتش عموم مردم او را نمیشناختند.<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه(ع)، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۷؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> بنابر روایاتی که شیخ طوسی و شیخ مفید نقل کردهاند، [[حکیمه دختر امام جواد(ع)]] و دو تن از کنیزان امام حسن عسکری، شاهد ولادت امام زمان بودهاند.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۴، ح۲۱۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۳۰، ح۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷۵، ح۲.</ref> بنابر گفته شیخ مفید، برخی از شیعیان خاص و مورد اعتماد امام حسن عسکری(ع) نیز امام زمان(عج) را در کودکی دیدهاند؛ از جمله [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]] و پسرش [[محمد بن عثمان عمری|محمد بن عثمان]].<ref>مفید، الفصول العشرة، (کتابخانه اهل بیت، ص۸۰.</ref> | ||
خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
==محل زندگی== | ==محل زندگی== | ||
* '''محل تولد و زندگی پیش از غیبت''' | *'''محل تولد و زندگی پیش از غیبت''' | ||
امام مهدی(عج) از هنگام تولد تا آغاز [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در زادگاهش [[سامرا]] زندگی میکرد. در این دوران [[سرداب مقدس|سردابِ]] خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارشهایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ۱۳۹۵ش، ص۴۰۷.</ref> جاسم حسین معتقد است او در سالهای پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم [[حج]] شرکت کرد و سپس در [[مدینه]] مخفی شد.<ref>حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۴.</ref> این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref> | امام مهدی(عج) از هنگام تولد تا آغاز [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در زادگاهش [[سامرا]] زندگی میکرد. در این دوران [[سرداب مقدس|سردابِ]] خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارشهایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ۱۳۹۵ش، ص۴۰۷.</ref> جاسم حسین معتقد است او در سالهای پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم [[حج]] شرکت کرد و سپس در [[مدینه]] مخفی شد.<ref>حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۴.</ref> این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref> | ||
* '''محل زندگی در دوران غیبت''' | *'''محل زندگی در دوران غیبت''' | ||
برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان(عج) در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]] اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکانهایی مانند [[ذیطوی|ذی طوی]]<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]،<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> و طیبه ([[مدینه]])<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. برخی منابع بر اساس داستانی، [[جزیره خضراء]] را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کردهاند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.<ref>برای نمونه: عاملی، جعفر مرتضی، جزیره خضراء در ترازوی نقد، ترجمه محمد سپهری؛ کلباسی، مجتبی، بررسی افسانه جزیره خضراء؛ نظری، غلامرضا، جزیره خضراء تحریفی در تاریخ شیعه.</ref> | برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان(عج) در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]] اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکانهایی مانند [[ذیطوی|ذی طوی]]<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]،<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> و طیبه ([[مدینه]])<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. برخی منابع بر اساس داستانی، [[جزیره خضراء]] را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کردهاند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.<ref>برای نمونه: عاملی، جعفر مرتضی، جزیره خضراء در ترازوی نقد، ترجمه محمد سپهری؛ کلباسی، مجتبی، بررسی افسانه جزیره خضراء؛ نظری، غلامرضا، جزیره خضراء تحریفی در تاریخ شیعه.</ref> | ||
* '''محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)''' | *'''محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)''' | ||
درباره محل ظهور امام زمان(عج) اطلاع دقیقی در دست نیست؛ وی بر پایه روایتی، در منطقه [[ذیطوی]] ظهور میکند، سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] میرود، به [[حجرالاسود]] تکیه میدهد و پرچم خود را به اهتزاز درمیآورد.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود]] و [[مقام ابراهیم]] با او [[بیعت]] میکنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقهای در غرب [[عربستان سعودی|شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام مهدی(عج)|قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، نشر جهان، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته میشود. | درباره محل ظهور امام زمان(عج) اطلاع دقیقی در دست نیست؛ وی بر پایه روایتی، در منطقه [[ذیطوی]] ظهور میکند، سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] میرود، به [[حجرالاسود]] تکیه میدهد و پرچم خود را به اهتزاز درمیآورد.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود]] و [[مقام ابراهیم]] با او [[بیعت]] میکنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقهای در غرب [[عربستان سعودی|شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام مهدی(عج)|قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، نشر جهان، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته میشود. | ||
برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابنمشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۴؛ مفید، الإرشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> پس از قیام ذکر کردهاند. | برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابنمشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۴؛ مفید، الإرشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> پس از قیام ذکر کردهاند. | ||
=== مکانهای منسوب به امام زمان(عج) === | ===مکانهای منسوب به امام زمان(عج)=== | ||
[[پرونده:مسجد جمکران گنبد و گلدسته.jpg|بندانگشتی|مسجد جمکران در قم]] | [[پرونده:مسجد جمکران گنبد و گلدسته.jpg|بندانگشتی|مسجد جمکران در قم]] | ||
مکانهایی به امام مهدی(عج) منسوب شده و گفته شده است که شیعیان در دوران غیبت کبری برای ارتباط با وی در این مکانها حاضر میشوند: | مکانهایی به امام مهدی(عج) منسوب شده و گفته شده است که شیعیان در دوران غیبت کبری برای ارتباط با وی در این مکانها حاضر میشوند: | ||
* [[سرداب مقدس|سرداب غیبت]]: محل عبادت [[امام هادی علیهالسلام|امام هادی(ع)]]، [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام عسکری(ع)]] و امام زمان(عج). | *[[سرداب مقدس|سرداب غیبت]]: محل عبادت [[امام هادی علیهالسلام|امام هادی(ع)]]، [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام عسکری(ع)]] و امام زمان(عج). | ||
* [[مسجد جمکران]]: در نزدیکی [[جمکران (روستا)|روستای جمکران]] در [[قم]]، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان(عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است. | *[[مسجد جمکران]]: در نزدیکی [[جمکران (روستا)|روستای جمکران]] در [[قم]]، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان(عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است. | ||
* [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(عج) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کردهاند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابنمشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۴؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> | *[[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(عج) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کردهاند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابنمشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۴؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> | ||
* [[ذیطوی]]: منطقهای در [[مکه]] است که در داخل [[حرم مکی]] قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی میکند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> | *[[ذیطوی]]: منطقهای در [[مکه]] است که در داخل [[حرم مکی]] قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی میکند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> | ||
*[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(عج) را در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر میکند.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوههای تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.<ref>[https://mahdi-pedia.com/%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D9%87-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C/ «کوه رضوی (اماکن مهدوی)»]، مهدی پدیا.</ref> | *[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(عج) را در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر میکند.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوههای تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.<ref>[https://mahdi-pedia.com/%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D9%87-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C/ «کوه رضوی (اماکن مهدوی)»]، مهدی پدیا.</ref> | ||
* [[قبرستان وادیالسلام (نجف)|وادی السلام]]: مقام امام زمان(عج) در این قبرستان، گنبد و بارگاهی دارد که در سال [[سال ۱۳۱۰ هجری قمری|۱۳۱۰ق]] توسط سید محمدخان پادشاه هند ساخته شده است. ساختمان قبلی توسط [[سید محمدمهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] (متوفای [[سال ۱۲۱۲ هجری قمری|۱۲۱۲ق]]) تجدید بنا شده بود.<ref>شوشتری، تحفة العالم، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۱۹.</ref> در محراب مقام حضرت مهدی(عج)، سنگی موجود است که زیارتنامهای بر آن حک شده است. تاریخ کندهکاری این سنگ، نهم شعبان [[سال ۱۲۰۰ هجری قمری|۱۲۰۰ق]] است.<ref>آلمحبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۹۶.</ref> | *[[قبرستان وادیالسلام (نجف)|وادی السلام]]: مقام امام زمان(عج) در این قبرستان، گنبد و بارگاهی دارد که در سال [[سال ۱۳۱۰ هجری قمری|۱۳۱۰ق]] توسط سید محمدخان پادشاه هند ساخته شده است. ساختمان قبلی توسط [[سید محمدمهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] (متوفای [[سال ۱۲۱۲ هجری قمری|۱۲۱۲ق]]) تجدید بنا شده بود.<ref>شوشتری، تحفة العالم، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۱۹.</ref> در محراب مقام حضرت مهدی(عج)، سنگی موجود است که زیارتنامهای بر آن حک شده است. تاریخ کندهکاری این سنگ، نهم شعبان [[سال ۱۲۰۰ هجری قمری|۱۲۰۰ق]] است.<ref>آلمحبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۹۶.</ref> | ||
* [[جزیره خضراء]]: مکانی منسوب به امام زمان(عج) که بنابر برخی روایات، فرزندان امام زمان(عج) در آنجا زندگی میکنند. داستان این جزیره در برخی منابع آمده و دو دیدگاه درباره آن وجود دارد؛ برخی آن را پذیرفته و برخی دیگر افسانه دانستهاند و آثاری در نقد آن نگاشتهاند.<ref>نگاه کنید به: طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳-۵۲.</ref> | *[[جزیره خضراء]]: مکانی منسوب به امام زمان(عج) که بنابر برخی روایات، فرزندان امام زمان(عج) در آنجا زندگی میکنند. داستان این جزیره در برخی منابع آمده و دو دیدگاه درباره آن وجود دارد؛ برخی آن را پذیرفته و برخی دیگر افسانه دانستهاند و آثاری در نقد آن نگاشتهاند.<ref>نگاه کنید به: طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳-۵۲.</ref> | ||
* [[طیبه]]: از مکانهایی که بنابر برخی روایات، محل زندگی امام زمان در دوران غیبت است. گفته شده است مراد از آن مدینه است.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> | *[[طیبه]]: از مکانهایی که بنابر برخی روایات، محل زندگی امام زمان در دوران غیبت است. گفته شده است مراد از آن مدینه است.<ref>طوسی، کتاب الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> | ||
* [[مقام امام زمان (کربلا)|مقام امام زمان در کربلا]]، زیارتگاهی است که در نزدیکی [[حرم امام حسین(ع)]] و در کنار [[نهر علقمه]] واقع شده و منسوب به حضرت مهدی(ع) است و مردم در آن به [[نماز]] و [[دعا]] میپردازند.<ref>قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، مشعر، ص۵۱.</ref> | *[[مقام امام زمان (کربلا)|مقام امام زمان در کربلا]]، زیارتگاهی است که در نزدیکی [[حرم امام حسین(ع)]] و در کنار [[نهر علقمه]] واقع شده و منسوب به حضرت مهدی(ع) است و مردم در آن به [[نماز]] و [[دعا]] میپردازند.<ref>قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، مشعر، ص۵۱.</ref> | ||
==دوران امامت== | ==دوران امامت== | ||
امامت حضرت مهدی(عج) پس از وفات پدرش [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام عسکری(ع)]] در سال [[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ هجری]] آغاز شد<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> و تا پس از [[ظهور امام زمان|ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت.{{مدرک}} | امامت حضرت مهدی(عج) پس از وفات پدرش [[امام حسن عسکری علیهالسلام|امام عسکری(ع)]] در سال [[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ هجری]] آغاز شد<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> و تا پس از [[ظهور امام زمان|ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت.{{مدرک}} | ||
=== دلایل اثبات امامت === | ===دلایل اثبات امامت=== | ||
[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در فصل «ابواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» [[بحار الانوار (کتاب)|کتاب بحارالانوار]]، ۱۵۳ حدیث از پیامبر و ائمه برای اثبات امامت امام مهدی ذکر کرده است. از جمله [[عبدالله بن عباس|ابنعباس]] از پیامبر(ص) نقل کرده است: «جانشینان و اوصیای من و حجتهای خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرینشان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: [[امام علی علیهالسلام|علی بن ابیطالب]]. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد میکند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۷۱، ح۱۲.</ref> | [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در فصل «ابواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» [[بحار الانوار (کتاب)|کتاب بحارالانوار]]، ۱۵۳ حدیث از پیامبر و ائمه برای اثبات امامت امام مهدی ذکر کرده است. از جمله [[عبدالله بن عباس|ابنعباس]] از پیامبر(ص) نقل کرده است: «جانشینان و اوصیای من و حجتهای خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرینشان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: [[امام علی علیهالسلام|علی بن ابیطالب]]. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد میکند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۷۱، ح۱۲.</ref> | ||
همچنین برای اثبات امامت امام مهدی(ع) به احادیث استمرار امامت، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ کُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَمیکُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما (کافی، ج۱، ص۱۸۰).}} [[حدیث ثقلین]]،<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۳.</ref> [[حدیث دوازده خلیفه]]<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref>حدیث مرگ [[جاهلیت]] و ۳۶ حدیث هممضمون با آن<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> نیز استناد شده است. | همچنین برای اثبات امامت امام مهدی(ع) به احادیث استمرار امامت، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ کُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]]<nowiki>(ع): لَو لَمیکُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما (کافی، ج۱، ص۱۸۰).}} </nowiki>[[حدیث ثقلین]]،<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۳.</ref> [[حدیث دوازده خلیفه]]<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref>حدیث مرگ [[جاهلیت]] و ۳۶ حدیث هممضمون با آن<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> نیز استناد شده است. | ||
===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== | ===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== | ||
[[شیعه|شیعیان]] پس از وفات امام یازدهم بهدلیل ناآشنایی با امام زمان خود، در وضعیت نابسامانی قرار گرفتند و بنابر گزارشها، بسیاری از شیعیان [[عراق]] و [[بین النهرین|بینالنهرین]] سردرگم شدند.<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۹ و ۴۸۷.</ref> برای نمونه، شیعیان فردی را به [[مدینه]] فرستادند تا درباره وجود فرزند امام یازدهم تحقیق کند؛ چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع) توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> همچنین نقل شده است که [[احمد بن سهل بلخی]]، از عالمان دوره [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در جستجوی امام خود، از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به [[عراق]] رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۷۳-۷۴.</ref> | [[شیعه|شیعیان]] پس از وفات امام یازدهم بهدلیل ناآشنایی با امام زمان خود، در وضعیت نابسامانی قرار گرفتند و بنابر گزارشها، بسیاری از شیعیان [[عراق]] و [[بین النهرین|بینالنهرین]] سردرگم شدند.<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۹ و ۴۸۷.</ref> برای نمونه، شیعیان فردی را به [[مدینه]] فرستادند تا درباره وجود فرزند امام یازدهم تحقیق کند؛ چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع) توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> همچنین نقل شده است که [[احمد بن سهل بلخی]]، از عالمان دوره [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در جستجوی امام خود، از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به [[عراق]] رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۷۳-۷۴.</ref> | ||
خط ۱۴۱: | خط ۱۴۱: | ||
{{اصلی|ملاقات با امام زمان}} | {{اصلی|ملاقات با امام زمان}} | ||
روایات فراوانی از دیدار با امام دوازدهم شیعیان در طول حیات وی در منابع شیعه ذکر شده است که برخی از آنها مربوط به پیش از آغاز غیبت کبری بوده و بسیاری از آنها نیز پس از آن روی داده است: | روایات فراوانی از دیدار با امام دوازدهم شیعیان در طول حیات وی در منابع شیعه ذکر شده است که برخی از آنها مربوط به پیش از آغاز غیبت کبری بوده و بسیاری از آنها نیز پس از آن روی داده است: | ||
*ملاقات پیش از [[غیبت کبرا|غیبت کبری]]: بنابر گزارشهای تاریخی و روایی، در طول ۶۹ سال [[غیبت صغرا|غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]]، افراد متعددی امام دوازدهم شیعیان را زیارت کردهاند؛ از جمله [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> ابوالادیان، خادم امام حسن عسکری(ع)،<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰.</ref> [[ابو سعید غانم هندی|ابوسعید غانم هندی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۳.</ref> و [[ابوعبدالله بن صالح]]<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۷.</ref> و دهها نفر دیگر.<ref>رجوع کنید به: محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹-۹۷.</ref> | *ملاقات پیش از [[غیبت کبرا|غیبت کبری]]: بنابر گزارشهای تاریخی و روایی، در طول ۶۹ سال [[غیبت صغرا|غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]]، افراد متعددی امام دوازدهم شیعیان را زیارت کردهاند؛ از جمله [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> ابوالادیان، خادم امام حسن عسکری(ع)،<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰.</ref> [[ابو سعید غانم هندی|ابوسعید غانم هندی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۳.</ref> و [[ابوعبدالله بن صالح]]<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۷.</ref> و دهها نفر دیگر.<ref>رجوع کنید به: محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹-۹۷.</ref> | ||
*ملاقات در غیبت کبری: درباره [[ملاقات با امام زمان|دیدن امام زمان]] در دوره غیبت کبری، دو دیدگاه در میان شیعیان وجود دارد: برخی آن را انکار کردهاند و برخی دیگر بر امکان و وقوع آن، شواهد و دلایلی اقامه نمودهاند. انکار در این باره گاه مستند به احادیثی شده است که بر اساس آنها، هر گونه ادعای مشاهده در روزگار غیبت کبری دروغ است.<ref group="یادداشت">این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(عج) به نایب چهارم خویش است: {{عربی| وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ کَذَّابٌ مُفْتَر |ترجمه=و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر که پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] ادّعای مشاهده کند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.}}</ref> همچنین انکار ملاقات با امام زمان در عصر غیبت، در موارد دیگری حاصل تردید در صدق مدعای کسی بوده است که از دیدار خود با امام زمان خبر میداده است. علاوه بر این، برخی دیگر با هدف جلوگیری از سودجویی فرصتطلبان، هر گونه رؤیت را انکار میکنند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۷۹.</ref> | *ملاقات در غیبت کبری: درباره [[ملاقات با امام زمان|دیدن امام زمان]] در دوره غیبت کبری، دو دیدگاه در میان شیعیان وجود دارد: برخی آن را انکار کردهاند و برخی دیگر بر امکان و وقوع آن، شواهد و دلایلی اقامه نمودهاند. انکار در این باره گاه مستند به احادیثی شده است که بر اساس آنها، هر گونه ادعای مشاهده در روزگار غیبت کبری دروغ است.<ref group="یادداشت">این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(عج) به نایب چهارم خویش است: {{عربی| وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ کَذَّابٌ مُفْتَر |ترجمه=و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر که پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] ادّعای مشاهده کند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.}}</ref> همچنین انکار ملاقات با امام زمان در عصر غیبت، در موارد دیگری حاصل تردید در صدق مدعای کسی بوده است که از دیدار خود با امام زمان خبر میداده است. علاوه بر این، برخی دیگر با هدف جلوگیری از سودجویی فرصتطلبان، هر گونه رؤیت را انکار میکنند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۷۹.</ref> | ||
از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(عج) توصیه شده است،<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰ و ۱۸۱. رجوع کنید به: طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۵، ح۷۶.</ref> و دستکم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.<ref group="یادداشت">از امام صادق(ع) نقل شده است:{{عربی| لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰.)|ترجمه=برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.}} همچنین در روایت دیگری از [[امام صادق(ع)]] آمده است:{{عربی|إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۱.) |ترجمه=برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آنها، به اندازهای طولانی میشود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمیشود، جز کسی که متصدی امور او است.}}</ref> عالمان بزرگ شیعه مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] در کتابهای خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کردهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰.</ref> | از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(عج) توصیه شده است،<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰ و ۱۸۱. رجوع کنید به: طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۵، ح۷۶.</ref> و دستکم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.<ref group="یادداشت">از امام صادق(ع) نقل شده است:{{عربی| لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰.)|ترجمه=برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.}} همچنین در روایت دیگری از [[امام صادق(ع)]] آمده است:{{عربی|إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۱.) |ترجمه=برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آنها، به اندازهای طولانی میشود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمیشود، جز کسی که متصدی امور او است.}}</ref> عالمان بزرگ شیعه مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] در کتابهای خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کردهاند.<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰.</ref> | ||
==ظهور و قیام == | ==ظهور و قیام== | ||
{{اصلی|ظهور امام زمان|علائم ظهور|قیام امام مهدی(عج)}} | {{اصلی|ظهور امام زمان|علائم ظهور|قیام امام مهدی(عج)}} | ||
خط ۱۹۹: | خط ۱۹۹: | ||
درباره امام مهدی(ع) آثار فراوانی به زبانهای مختلف به چاپ رسیده و در کتاب «در جستجوی قائم(عج)» اثر سید مجید پورطباطبایی، ۱۸۵۱ کتاب، جزوه و رساله، مجله، و همچنین مجموعههای ادبی و شعری درباره امام مهدی معرفی شده است.<ref>پورطباطبایی، در جستجوی قائم(عج)، ۱۳۷۰ش، ص۱۳.</ref> در کتاب «کتابنامه حضرت مهدی(عج)» اثر علیاکبر مهدیپور نیز بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبانهای مختلف همچون عربی، فارسی، ترکی، تایلندی، فرانسوی، انگلیسی و روسی معرفی شده است.<ref>[http://mahdilib.ir/index.html?pg=bookreview&id=10524 «مشخصات کتاب»، وبگاه کتابخانه دیجیتال مهدویت.]</ref> برخی از کتب مهم در این باره عبارتند از: | درباره امام مهدی(ع) آثار فراوانی به زبانهای مختلف به چاپ رسیده و در کتاب «در جستجوی قائم(عج)» اثر سید مجید پورطباطبایی، ۱۸۵۱ کتاب، جزوه و رساله، مجله، و همچنین مجموعههای ادبی و شعری درباره امام مهدی معرفی شده است.<ref>پورطباطبایی، در جستجوی قائم(عج)، ۱۳۷۰ش، ص۱۳.</ref> در کتاب «کتابنامه حضرت مهدی(عج)» اثر علیاکبر مهدیپور نیز بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبانهای مختلف همچون عربی، فارسی، ترکی، تایلندی، فرانسوی، انگلیسی و روسی معرفی شده است.<ref>[http://mahdilib.ir/index.html?pg=bookreview&id=10524 «مشخصات کتاب»، وبگاه کتابخانه دیجیتال مهدویت.]</ref> برخی از کتب مهم در این باره عبارتند از: | ||
* [[البیان فی اخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی اخبار صاحب الزمان]] نوشته محمد بن یوسف گنجی شافعی (درگذشت [[سال ۶۵۸ هجری قمری|۶۵۸ق]])، از عالمان شافعی مذهب در قرن هفتم هجری، در ۲۵ باب و بر اساس منابع اهل سنت نگارش شده است. | *[[البیان فی اخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی اخبار صاحب الزمان]] نوشته محمد بن یوسف گنجی شافعی (درگذشت [[سال ۶۵۸ هجری قمری|۶۵۸ق]])، از عالمان شافعی مذهب در قرن هفتم هجری، در ۲۵ باب و بر اساس منابع اهل سنت نگارش شده است. | ||
* [[کفایة المهتدی فی معرفة المهدی (کتاب)|کِفایَةُ المُهْتَدی فی مَعْرِفَةِ المَهْدی]] کتابی به زبان فارسی اثر [[سید محمد میرلوحی موسوی|سید محمد موسوی سبزواری]]، عالم دینی شیعه در سده یازدهم قمری است. | *[[کفایة المهتدی فی معرفة المهدی (کتاب)|کِفایَةُ المُهْتَدی فی مَعْرِفَةِ المَهْدی]] کتابی به زبان فارسی اثر [[سید محمد میرلوحی موسوی|سید محمد موسوی سبزواری]]، عالم دینی شیعه در سده یازدهم قمری است. | ||
* [[نجم ثاقب (کتاب)|نجم ثاقب]] کتابی به زبان فارسی، به قلم [[میرزا حسین نوری]] ([[سال ۱۲۵۴ هجری قمری|۱۲۵۴]]-[[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰ق]])، از محدثان شیعه در قرن چهاردهم قمری که درباره احوال شخصی، اثبات وجود امام دوازدهم، حکایت ملاقاتکنندگان و وظایف شیعیان در برابر او در دوران غیبت نوشته شده است. | *[[نجم ثاقب (کتاب)|نجم ثاقب]] کتابی به زبان فارسی، به قلم [[میرزا حسین نوری]] ([[سال ۱۲۵۴ هجری قمری|۱۲۵۴]]-[[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰ق]])، از محدثان شیعه در قرن چهاردهم قمری که درباره احوال شخصی، اثبات وجود امام دوازدهم، حکایت ملاقاتکنندگان و وظایف شیعیان در برابر او در دوران غیبت نوشته شده است. | ||
* [[منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (کتاب)|مُنتَخبُ الاَثَر فی الامام الثّانی عَشَر(عج)]] کتابی حاوی روایات مرتبط با امام زمان به زبان عربی، اثر [[لطفالله صافی گلپایگانی]] ([[سال ۱۲۹۷ هجری شمسی|۱۲۹۷]]-[[۱۴۰۰ش]]) است. | *[[منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (کتاب)|مُنتَخبُ الاَثَر فی الامام الثّانی عَشَر(عج)]] کتابی حاوی روایات مرتبط با امام زمان به زبان عربی، اثر [[لطفالله صافی گلپایگانی]] ([[سال ۱۲۹۷ هجری شمسی|۱۲۹۷]]-[[۱۴۰۰ش]]) است. | ||
* [[موسوعة الامام المهدی (کتاب)|موسوعة الامام المهدی]] مجموعهای چهار جلدی است که توسط [[سید محمد صدر]] از عالمان شیعه اهل [[عراق]] نوشته شده است. | *[[موسوعة الامام المهدی (کتاب)|موسوعة الامام المهدی]] مجموعهای چهار جلدی است که توسط [[سید محمد صدر]] از عالمان شیعه اهل [[عراق]] نوشته شده است. | ||
* [[دانشنامه امام مهدی (کتاب)|دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ]] مجموعهای ده جلدی است که [[محمد محمدی ریشهری]] با همکاری گروهی از نویسندگان، آن را پدید آوردهاند. | *[[دانشنامه امام مهدی (کتاب)|دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ]] مجموعهای ده جلدی است که [[محمد محمدی ریشهری]] با همکاری گروهی از نویسندگان، آن را پدید آوردهاند. | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
خط ۲۱۰: | خط ۲۱۰: | ||
*[[موعودباوری]] | *[[موعودباوری]] | ||
*[[مقام امام زمان (کربلا)]] | *[[مقام امام زمان (کربلا)]] | ||
* [[انتظار فرج]] | *[[انتظار فرج]] | ||
*[[تولد مهدی موعود]] | |||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشتها}} | {{یادداشتها}} | ||