ترکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

شیعیان امامی مذهب به شرق ترکیه و مهاجران به [[استانبول]] و سایر نقاط مربوط می‌شوند و به لحاظ تاریخی مربوط به دوران آق قویونلو و قراقویونلو در قرن نهم هجری هستند که در حد فاصل اردهان تا حکاری به دلیل همسایگی با دولت [[صفویان|صفوی]] و رفت و آمد آنان به [[اردبیل]] به تشیع امامی گرویدند. همچنین در تمام ادواری که دولت [[ایران]] بر بخش‌هایی از [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] تسلط داشت؛ تبلیغات مذهبی شیعه میان مردم این نواحی منتشر می‌گشت. آثار آن تبلیغات امروزه در [[قارْص |قارص]] و [[ایغدیر]] و [[اغری]] دیده می‌شود. طی این سالها شیعیان فشار مضاعفی را تحمل کرده و در [[تقیه]] و انزوا به سر می‌بردند؛ بسیاری از شیعیان این نواحی با ارسال روحانیون به [[نجف]]؛ مبلغان مورد نیاز خود را تأمین می‌کردند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۷-۶۴۹.</ref>

پیش از آنکه مردم ترکیه [[اسلام]] بپذیرند، پیرو نظام اعتقادی «شَمَنیسم»{{یاد|مجموعه‌ای از اعتقادات و رویه‌هایی  است که در جوامع غیر متمدن رواج دارند و شامل توانایی تشخیص، درمان و گاهی ایجاد بیماری‌هایی هستند که از ارتباط با ارواح یا تحت سلطه قرار گرفتن توسط آنها، پدید می‌آیند. {{مدرک}} }} بوده و برخی نیز پیرو ادیانی چون [[زرتشت]]، [[بودیسم]]، [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] بودند. به همین جهت، هرگز تا پیش از پذیرش دین اسلام، اتحاد و اتفاق لازم از طریق پذیرش دین واحد و مشترک را به دست نیاوردند. پس از آنکه ترکان شکل تسنن اسلام را پذیرفتند، در زمان خواجه علی، نوه [[صفی الدین اردبیلی]] با مذهب [[تشیع]] آشنا شدند.

شیعیان [[جعفریه|جعفری]] ترکیه در گذشته، تقریباً دارای هویتی ناپیدا بودند و به دلیل اشتراک در مذهب، گویش یا به تعبیری قومیت با شهروندان آذری ایران، به رغم اینکه جزء اقوام ترک محسوب می‌گردند، «عجم» خوانده می‌شدند.<ref>فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.</ref>

شیعیان جعفری که تعداد آنها نزدیک به یک و نیم میلیون نفر است، در نزدیکی مرزهای ایران سکونت دارند و برخی از آنها مهاجرانی هستند که از ایران به ترکیه رفته‌اند. پراکندگی جمعیت شیعیان جعفری ترکیه را می‌توان به صورت زیر ذکر کرد:

#'''شرق و شمال شرقی ترکیه:''' در مرز ایران، [[ارمنستان]] و [[نخجوان]]، شهرها و روستاهای این منطقه؛ مانند شهرهای [[ایغدیر]]، [[قارص]]، توزلوجا، آرالیک، تاشیلی چای، آکیاکا و آرپاچای بیشتر شیعه‌نشین هستند.

#'''مرکز ترکیه:''' بیشترین تجمع شیعیان جعفری در مرکز ترکیه در پایتخت این کشور، آنکارا و سایر شهرهای بزرگ است.

#'''غرب ترکیه:''' در شهرهایی چون ازمیر و تورگوتلو<ref>پرند، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، ۱۳۷۳ش، ص۸۰. </ref>

*'''[[استانبول]]:''' در این شهر نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر شیعه زندگی می‌کنند که عموما در منطقه هالکالی متمرکز هستند. شیعیان این شهر بیشتر مهاجرانی هستند که از شرق ترکیه به خصوص منطقه ایغدیر و قارص به استانبول آمده‌اند. گروه زینبیه نام شمار فراوانی شیعه است که در هالکالی استقرار یافته و به رهبری شیخ صلاح الدین اورگندوز به سر می‌برند. نزدیک به ۶۰% مساجد برای شیعان است. از دیرباز مراسم [[عزاداری]] [[عاشورا]] توسط شیعان آذربایجانی در استانبول برگزار می‌شود و محل آن تکیه خان والده متعلق به ایرانیان مقیم استانبول است. در حال حاضر پس از فزونی شمار مهاجران ایغدیر و قارص مراسم عاشورا در حسینیه‌ها و مساجد برگزار می‌شود و در محله شیعه نشین باق جولار میدان بزرگی به نام (اوک میدان) مراسم عاشورا را در آنجا بر پا می‌کنند. مراسم عزاداری و [[تعزیه خوانی]] شیعیان استانبول در ماه [[محرم]] و [[صفر]] مورد اقبال عمومی بوده و حتی از شبکه‌های خبری پخش می‌شود.

امروزه جعفریان به جز استانبول، قارص و اغدیر در شهرهای آنکارا، ازمیر، بورسا، یالوا، اِزْمیت، گبزه، توگوتلو و برخی شهرهای دیگر پراکنده شده‌اند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۷-۶۴۹.</ref>

در کشور ترکیه میان [[شیعه]] و [[سنی]] نزاعی وجود ندارد، اما شیعیان همواره از سوی حکومتها، به ویژه حکومت عثمانی تحت فشار بوده‌اند تا اینکه به دنبال استقلال جمهوری [[آذربایجان (کشور)|آذربایجان]]، میزان توجه حکومت نسبت به شیعیان جعفری ترکیه، که دارای قومیت آذری هستند، بیشتر شد و سیاست پردازان برای اقلیت، جای ویژه‌ای در معادلات سیاسی ترکیه گشودند.

حکومت ترکیه با توجه به ارتباطات دیرین و رو به گسترش جامعه شیعه جعفری این کشور با [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] [[ایران]] و تأثیرات احتمالی این اقلیت کوچک بر اقلیتی بزرگتر یعنی علویان، توجه خود را به سوی شیعیان جعفری معطوف نمود. لازم به ذکر است که شیعیان ترکیه مسئولیت‌های مهمی در ارکان قدرت ندارند و بیشتر به مشاغل آزاد و غیر دولتی اشتغال دارند.

بیشتر شیعیان ترکیه وضع مالی و اقتصادی مناسبی ندارند. جامعه شیعیان جعفری از نظر اقتصادی نسبتاً فقیر محسوب می‌شوند و جزو طبقات محروم جامعه ترکیه به شمار می‌آیند. منطقه اصلی جعفری نشین ترکیه، یعنی شرق و شمال شرقی آناتولی، از مناطق محروم این کشور به حساب می‌آید.

در آنکارا بیشتر شیعیان، کارمند دولت هستند و در استانبول، ازمیر و بورسا بسیاری از آنان مشاغل تجاری و تولیدی دارند. ولی در هر حال نمی‌توان گفت که شیعیان وضعیت مالی خوبی دارند، بلکه در سطح متوسط و پایین‌تر از آن، زندگی می‌کنند.<ref>فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.</ref>

شیعیان در ترکیه از نظر ظاهری تقریبا حضور بارز و برجسته‌ای ندارند و به عنوان اقلیت نیز فاقد رسمیت لازم هستند. مساجد شیعیان در بیشتر شهرها اکثراً غیر قانونی تلقی می‌شوند. در آنکارا دو مسجد برای بیست هزار شیعه ساکن آن، وجود دارد؛ یکی مسجد «الله اکبر» است که امام جماعت آن شخصی است به نام شیخ حسن از اهالی [[قارص]]. امامت مسجد دوم را هم میر عبدالله بر عهده دارد. لازم به یادآوری است که عبارت «اشهد ان علی ولی الله» نیز در [[اذان]] شیعیان از سوی سازمان دیانت ممنوع شد.<ref>پرند، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، ۱۳۷۳ش، ص۸۰.</ref> یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مساجد شیعه در استانبول، که از نظر تاریخی و معنوی اهمیت بسیاری دارد مسجد «والده خان» است. این مسجد در قرن هفدهم برای آذری‌ها وقف شده است. این مسجد که به مسجد ایرانی‌ها نیز شهرت دارد، کاملاتحت نظارت دولت قرار دارد.

[[پرونده:مسجد والده خان.jpg|بندانگشتی|307x307px|مسجد والده خان]]

اکنون در استانبول بالغ بر ۲۰ مسجد، در ازمیر ۳ مسجد، در بورسا ۳ مسجد، در آنکارا ۲ مسجد و در دیگر شهرهای شیعه نشین دست کم یک مسجد متعلق به شیعیان وجود دارد. شهر [[ایغدیر]] مرکز [[شیعیان]] ترکیه است و بیشتر مساجدِ شهر متعلق به شیعیان است. البته در بسیاری از این مساجد، تنها فعالیت‌های عادی مانند برگزاری نمازهای یومیه و [[نماز جمعه]] انجام می‌گیرد.<ref>فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۱۳۵-۱۴۴.</ref>

به جز مساجد، برخی مؤسسه‌های وابسته به شیعیان، برای فعالیت‌های فرهنگی؛ مانند [[وقف]] و مراکز انتشاراتی ایجاد شده است. بخشی از این مؤسسه‌ها در استانبول و یک مؤسسه در آنکارا به نام وقف باب علی فعالیت می‌کنند. همچنین مراکز انتشاراتی شیعیان، نیز فعالیت‌هایی در زمینه انتشار کتب اسلامی و شیعی انجام می‌دهند:

*ا'''نجمن تایدر (TAYDER) (انجمن تحقیقات و همیاری اجتماعی):''' این انجمن در سال ۲۰۰۶م، با هدف شناسایی، سازماندهی و آموزش دانشجویان شیعه ترکیه و نیز بسط اندیشۀ انقلاب اسلامی در این کشور تأسیس شد. این انجمن پس از شناسایی و ارتباط‌گیری با دانشجویان شیعه در شهرهای مختلف ترکیه فعالیت‌های خود را در زمینۀ حفظ و تقویت هویت مذهبی آنها و سازماندهی و ایجاد اتحاد بین آنها ادامه داد. دفتر مرکزی انجمن تایدر در شهر استانبول قرار دارد. علاوه بر آن، این انجمن دارای دفا‌تر (خوابگاه‌های دانشجویی) در پانزده شهر ترکیه است. یکی از مهمترین کارهای این انجمن فعالیت‌های رسانه‌ای است. وب سایت خبری تحلیلی [https://rasthaber.com/]، پایگاه خبری اصلی شیعیان ترکیه در اینترنت است که توسط این انجمن راه‌اندازی شده است. این سایت پس از تثبیت جایگاه خود بین مسلمانان و به‌ویژه شیعیان ترک زبان، بخش آذری خود را نیز در دو قسمت اخبار و مقالات آغاز نموده است. سایت (rasthaber) در حال حاضر علاوه بر پیشرو بودن در اطلاع‌رسانی و تحلیل سیاسی اجتماعی در امور منطقه‌ای بین‌المللی بین سایت‌های متعلق به شیعیان ترکیه به پایگاهی برای نویسندگان جوان شیعی و بستری جهت هدایت فکری آنها و تشویق دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به نویسندگی و تحقیقات اجتماعی سیاسی در بستر این سایت تبدیل شده است. این سایت در حال حاضر پربیننده‌ترین سایت شیعی ترکیه به‌شمار می‌آید. همچنین سایت‌های وابسته تخصصی در چهار حوزۀ چندرسانه‌ای، بانوان، کودکان و اندیشه نیز در حال راه اندازی است. مدیریت این انجمن برعهدۀ ضیاء یلماز است.<ref>علوی، سید صادق، ماهنامه زمانه، شماره ۲۹-۳۰.</ref>

مؤسسه آل البیت در سال ۱۳۸۰ش در شهر [[استانبول]] در کشور [[ترکیه]] در روز ولادت [[حضرت فاطمه(س)]] و با شرکت علمای دینی و اندیشمندان، اساتید دانشگاه‌های ترکیه و میهمانان داخلی و خارجی افتتاح گردید. احیاء فرهنگ [[اهل بیت(ع)]] و آشنا ساختن مردم ترکیه با این مکتب و حفظ ارزش‌های اسلامی و مذهبی از اهداف این شعبه است.<ref>مؤسسه فرهنگی آل البیت (علیهم السلام) ـ استانبول [http://www.sistani.org/persian/institute/550/ سایت رسمی آیت الله سیستانی.]</ref>

[[پرونده:اردوغان در عزاداری شیعیان ترکیه.jpg|بندانگشتی|حضور اردوغان در [[عزاداری]] شیعیان ترکیه در کنار صلاح الدین اوزگوندوز|359x359پیکسل]]

#[http://www.kerbela.net سایت کربلاترکیه]

#[http://www.zeynebiye.com/ سایت زینبیه]

بنا به دلایل تاریخی، از جمله ظلم شاهان عثمانی علیه علویان و شیعیان، پس از شکل گیری جمهوری ترکیه و آ زادی بسیار اندکی که به آنان داده شد، شیعیان و علویان با رژیم لائیک ترکیه کنار آمدند و از هر گونه درگیر شدن با دولت اجتناب نموده‌اند. به همین دلیل هیچ گروه فعال سیاسی و یا مخالف دولت در میان شیعیان وجود ندارد و بنا به اظهارات مقامات ترکیه، هیچ تهدیدی از ناحیه شیعیان این کشور، متوجه حکومت نیست.

شیعیان ترکیه دارای حزب سیاسی مشخصی نبوده و در انتخابات معمولا از احزاب راست گرای ملی و اسلامی حمایت می‌کنند. بدین ترتیب که بیشتر شیعیان جعفری مناطق شمال شرقی از حزب افراطی ملی به نام حرکت ملی گرا حمایت می‌کنند و در مناطق غربی نیز در ازمیر، بورسا و استانبول معمولا طرفدار احزاب اسلامی و ملی هستند.<ref>فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.</ref>

از شخصیت‌های مهم شیعی می‌توان از افراد زیر یاد کرد:<ref>حکیم پور، شناسنامه فرهنگی ترکیه، ۱۳۷۳، ص۳۴.</ref>

#شیخ صلاح الدین اوزگوندوز: که رئیس جماعت زینبیه استانبول است. وی تحصیل کرده [[نجف]] و [[قم]] است و از طرف حکومت ترکیه همواره به عنوان رهبر جعفری‌های ترکیه مورد خطاب قرار می‌گیرد.[[پرونده:صلاح الدین اوزگوندوز.jpg|صلاح الدین اوزگوندوز|قاب]]

از دیگر شخصیت‌های شیعی می‌توان به عیسی گونش، جعفر صادقی، کاظم شیکتاش، مهدی قائمی، ولی بدر، قربان اولوسوز، پروفسور حسین حاتمی، بلند آی یلدیز، شیخ صفر جوشکون، شیخ توکل ارون، شیخ حمید ارون، شیخ حیدر توران، شیخ صباح الدین یلماز، میکائیل کایلد و شیرعلی بیات اشاره کرد.<ref>فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.</ref>

پس از وقوع [[انقلاب اسلامی ایران]] تحولات بزرگی در ترکیه رخ داد:

#اینکه شیعیان احساس کردند که باید یک بازخوانی در عقائد خود داشته باشند و همزمان با دیگر گروهای مذهبی به اصلاح و سر و سامان دادن به وضع خویش بپردازند.