قصیده کوثریه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قَصیده کوثریه'''، شعری است که سید رضا هندی (۱۲۹۰-۱۳۶۲ق) در [[سال ۱۳۳۵ق]] سروده است.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۶.</ref> به گفته سید احمد، فرزند ارشد سید رضا هندی، پس از سرودن این قصیده، آنچنان تقاضای استنساخ از شعر فراوان بود که از یکی از روزنامه‌های نجف درخواست شد آن را چاپ کند.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۶.</ref> این قصیده در کتب بسیاری از مولفان انعکاس یافته است.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶، ج۷، ص۲۵؛ سماوی، الطلیعة من شعراء الشیعة، ۱۴۲۲،ج۱، ص۳۵۰-۳۵۲؛ رحمانی همدانی، الامام علی بن ابی طالب، ۱۳۷۵، ص۳۷۹؛حسینی طهرانی، مطلع الانوار، ۱۴۳۳، ج۹، ص۱۱۶-۱۲۴؛ رجایی، الادباء من آل ابی طالب، ۱۳۹۲، ج۱، ص۵۵۶</ref>

در کتاب چکامه کوثریه، که توسط موسسه طور چاپ شده است، سه ترجمه منظوم{{یاد|به شعر درآمده <ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه منظوم.</ref>}} به زبان فارسی،<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۴۷-۶۱.</ref> نُه اِستِقبال،{{یاد|سرودن شعری به وزن و قافیۀ شعر شاعر دیگر<ref>عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه تشطیر.</ref>}}<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۶۲-۹۴.</ref> یک تَشطِیر،{{یاد|هریک از مصراع‌های بیت دو قسمت شده و در هر قسمت قافیه‌ای آورده شود<ref>عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه تشطیر.</ref>}}<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۹۵-۱۰۰.</ref> و دو تَخمِیس{{یاد|افزودن سه مصراع به یک بیت، که هر بیت تبدیل به پنج مصراع خواهد شد<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تخمیس.</ref>}}<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۰۱-۱۱۷.</ref> که توسط شاعران و ناظر به این قصیده سروده شده را جمع‌آوری نموده است. قصیده کوثریه را مشهورترین شعر این شاعر و زیباترین آنها از نظر سبک و وزن و محتوا دانسته‌اند.<ref>نشر مجمع جهانی اهل بیت، «مقدمه» در القصیدة الکوثریة، ص۸</ref> به جهت ذکر [[آیه]] اول [[سوره کوثر]] در بیت دوم، این شعر به قصیده کوثریه نام‌گذاری شده است.<ref> خاقانی، «مقدمه» در الکوثریة الخالدة، ۱۴۱۴، ص۱۶.</ref>{{یاد|نام‍گذاری قصائد معمولا بر اساس موضوع آن مانند: قرآنیه، شکوائیة، دماوندية، یا بر اساس حرف رَوِی آن چون تائیة، لامیه، هائيه و ... و یا بر اساس نام شاعر مانند أَزریه صورت می‌گیرد.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۹.</ref>}}  

در سال [[۱۳۳۵ق]] از [[شیخ کاظم أَزْری]] (م [[۱۱۴۳ق]]) شاعر مدیحه‌سرای شیعی عرب،{{یاد|صاحب قصیده معروف هائیه در مدح رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) که به '''قرآن شعر''' معروف شده<ref>مختاری، میراث ماندگار ادب شیعی، 1384، ص225؛ أَزری، الأزریة، 1409، ص23-144.</ref>}} نزد شیخ عبدعلی آل حاج منصور پاشا سخنی به میان آمد، وی از آن که کسی نیست که در آن زمان کار او را کند و جای او را بگیرد، اظهار تأسف کرد. همان‌جا سید رضا هندی تصمیم به سرودن این شعر گرفت و تا پیش از طلوع آفتاب روز بعد این شعر را سرود.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۶.</ref>

سید رضا هندی (م 1362ق) شاعر اهل عراق است.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص10.</ref> نامه‌ وی به [[شیخ رضا اصفهانی]] که هم به نثر و هم به نظم می‌توان خواند، به عنوان نمونه‌ای از قدرت‌نمایی  ادبی او ذکر شده است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶، ج۷، ص۲۷</ref> برخی گفته‌اند خطبا، ادبا، طلاب و نیز کودکان و نوجوانان سروده‌های او را با اینکه چاپ نشده بود، حفظ می‌کردند.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۱۲.</ref> از امتیازات شعر او، آسان، روان و اصیل بودن را ذکر نموده‌اند.<ref>نشر مجمع جهانی اهل بیت، «مقدمه» در القصیدة الکوثریة، ص 8</ref>

قصیده کوثریه از ۵۴ بیت تشکیل شده است<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص29.</ref>{{یاد| بیت ۴۷ قصیده به دو صورت نقل شده و به همین جهت در برخی منابع، قصیده با ۵۵ بیت ذکر شده است.<ref>مطلع الانوار، ۱۴۳۳، ج۹، ص۱۱۶-۱۲۴</ref>}} شاعر، تَغَزُّل{{یاد|قسمت اول قصیده که در آن مضامین غزلی و عشقی است و سپس شاعر بعد از چند بیت به مدح یا موضوع دیگری گریز می‌زند<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تغزل.</ref>}} این قصیده را با وصف دندان محبوب شعر را آغاز کرده و شهد دهان و خال و گونه و موی سر و پلک و چشمان و چهره محبوب را می‌ستاید و او را قسم می‌دهد که به هجران و دوری خاتمه دهد و گفتگوی شاعر با دلدار تا ۲۴ بیت ادامه می‌یابد<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۲۹.</ref> آن‌گاه از بیت ۲۵، با این بیان که من گناه بسیاری کردم اما به الطاف مولایم امید دارم، به موضوع اصلی شعر منتقل می‌شود و با بیانی حماسی و شورانگیز امید خود به عنایات حضرت علی(ع) را به تصویر می‌کشد و سپس آرزو می‌کند که ای کاش فرمان سکوت بدست مولا نبود و قهرمان خیبر رخصت داشت با غرشی، روبهان و کرکسان و شب‌پرگان را براند.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص30.</ref>  

در مورد مخاطبِ ۲۴ بیت ابتدای قصیده دو نظر وجود دارد. دیدگاه اول آن است که شاعر، همه خوبی را در پیکره علی(ع) خلاصه می‌بیند و از ابتدا با او به گفتگو می‌پردازد و دلیل این ادعا را اجماع بالاتفاق شعرشناسان ذکر می‌کنند.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص30.</ref> اما [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|حسینی طهرانی]]، از عالمان شیعه، ضمن رد این ادعا، ادله‌ای اقامه می‌کند بر این که ۲۴ بیت ابتدایی قصیده در شأن رسول خدا(ص) است. او با اشاره به بیت اول، فاصله‌دار بودن دندان‌های رسول خدا و با اشاره به بیت دوم، نزول آیه اول سوره کوثر در شأن رسول خدا(ص) و با اشاره به بیت ۱۲، که سخن از ایمان آوردن به نبوت ممدوح می‌کند را به عنوان دلیل مدعایش ذکر می‌کند. همچنین سرخ شدن صورت از روی حیا را از حالات رسول خدا(ص) شمرده که در بیت ۱۶ از آن سخن به میان آمده. او پس از این ادله بیان می‌دارد سایر ابیات نیز، تناسب بیشتری با رسول خدا(ص) دارند.<ref>مطلع الانوار، ۱۴۳۳، ج۹، ص۱۲۵.</ref>

قصیده کوثریه در بحر مُتدارِک مُثَمَّن مَخْبُون و بر وزن فَعِلُن فَعِلُن فَعِلُن فَعْلُن است که به بحر قَطْرُ المِیزاب،{{یاد|قطره‌های ناودان؛ تداعی کننده صدای چکه قطره‌های باران از ناودان}} رَکْضُ الخَیْل{{یاد|به معنی دویدن اسب، یادآور موسیقی موزون صدای پای اسب در هنگام دویدن است و با روحیه دلاور و جنگجوی عرب سازگار است.}} یا صَوْتُ النّاقُوس{{یاد|شبیه صدای زنگ کلیساها}} معروف است.{{یاد|روایاتی از امام علی(ع) در تفسیر ناقوس کلیساها وارد شده است. مثلا در روایتی این گونه تفسیر شده است: يَا ابْنَ الدُّنْيَا مَهْلًا مَهْلًا ... تَفْنَى الدُّنْيَا قَرْناً قَرْناً ... قَدْ ضَيَّعْنَا دَاراً تَبْقَى وَ اسْتَوْطَنَّا دَاراً تَفْنَى‏ (اى فرزند دنيا آرام آرام، دنيا قرن به قرن نابود می‌شود. خانه ابدی را ضایع کردیم و خانه خراب شدنی را وطن قرار دادیم...)<ref> شیخ صدوق، أمالی الصدوق، ۱۴۱۸؛ الحافظ البرسي، مشارق الأنوار، ۱۴۲۲، ص ۱۲۷؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳، ج14، ص334</ref> وزن الفاظ این روایات نیز مشابه همین وزن است.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۲۲-۲۴.</ref>}} این وزن بیشتر در اشعار عربی کاربرد دارد.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص۲۱-۲۲.</ref>

پس ای، کعبه آمال من بپذیر *** از مدائح من این مقدار مختصر را که به عنوان قربانی خود به پیشگاه تو هدیه آورده‌ام».<ref>موسوی، حرکة الشعر فی النجف، بی‌تا، ص۲۲۸ و طهرانی، امام شناسی، ج۷، ص ۲۸۵-۲۹۳.</ref>

این قصیده در [[دیوان اشعار سید رضا هندی]] که توسط دار الاضواء بیروت چاپ شده، آمده است<ref> هندی، دیوان السید رضا الهندی، ۱۴۰۹، ص ۲۰-۲۲</ref> [[مجمع جهانی اهل‌بیت|مجمع جهانی اهل بیت(ع)]] در کتابچه‌ای ۲۳ صفحه‌ای این قصیده را به صورت مستقل با نام القصیدة الکوثریة در سال [[۱۴۱۸ق]] به چاپ رسانده است.<ref>هندی، القصیدة الکوثریة، ۱۴۱۸، ص۹-۲۳</ref> همچنین، این قصیده به همراه ترجمه و استقبال‌های آن در چکامه کوثریه در [[سال ۱۳۷۰ هجری شمسی|سال ۱۳۷۰ش]] توسط انتشارات موسسه طور به چاپ رسیده است.<ref>موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه، ص ۲-۳۹</ref>{{یاد|در کتاب چکامه کوثریه از دو نسخه چاپ دوم و سوم قصیده که در کتابخانه آستان قدس با شماره‌های ۱۳۶۰۶ و ۲۷۰۷۶ نگاهداری می‌شود و نیز چاپ مستقل قصیده در قطع جیبی در قم توسط ناشر ناشناس نام برده است<ref>هندی، چکامه کوثریه، ۱۳۷۰ش، ص۲۸</ref>}}  

* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ؟؟

* موسسه طور، «مقدمه»، در چکامه کوثریه (یادواره غدیر خم)، تالیف سیدرضا هندی، بی‌جا، طور، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.