حدیث کنز مخفی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''''حدیث کَنز مخفی''' عنوانی است برای جمله‌ای پرکاربرد در نگاشته‌های عرفان نظری که فلسفه آفرینش مخلوقات را شناخت خداوند معرفی کرده است. این جمله در منابع عرفانی به عنوان [[حدیث قدسی]] تلقی شده و گفته شده پاسخ [[خدا]] به پرسش [[داوود (پیامبر)|داوود(ع)]] درباره علت خلق مخلوقات است و در این عبارت خدا خود را گنجی پنهان معرفی می‌کند که مخلوقات را برای آن خلق کرده است که او را بشناسند. ''

حدیث‌پژوهان معتقدند این حدیث اعتبار سندی ندارد و تنها آن را عبارتی عرفانی می‌دانند که منافاتی با ارکان شریعت، [[قرآن]] و [[حدیث|احادیث]] ندارد.<ref>آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۶ و ۱۸۳؛ خادم، «حدیث کنز مخفی و سیر تاریخی آن»، ص۱۷؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، ج۹، ص۱۲۸.</ref>  

و آن را از لحاظ سندی و متنی نامعتبر و [[حدیث مضطرب|مضطرب]] ذکر کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، ج۹، ص۱۲۸؛ محسنی، افق اعلی، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۱۲۴؛ رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث «کنز مخفی»»، ص۱۱۸ و ۱۱۹.</ref> محققان علوم حدیث هم‌چنین گفته‌اند شواهد فراوانی وجود دارد که حدیث کنز مخفی، [[حدیث قدسی]] نیست؛ و به شواهدی تکیه کرده‌اند که عبارتند از چالش‌برانگیز بودن الفاظ حدیث کنز، اذعان [[ابن‌عربی]] که منبع آن را عبارت از مکاشفه دانسته است، نیافتن هیچ گونه سند و منبع قابل ملاحظه حدیثی و دیدگاه محدثانی که آن را جعلی دانسته‌اند.<ref>آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۸۳.</ref>

گفته شده حدیث کنز مخفی در [[کتب اربعه]] و [[صحاح سته]] و منابع حدیثی متقدم{{یاد|مانند: مسند احمد بن حنبل، الموطأ ابن مالک، معجم طبرانی (کبیر و صغیر)، نهج‌البلاغه، الامالی سید مرتضی و شیخ طوسی و شیخ مفید.}} یافت نمی‌شود.<ref>آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۴.</ref> و در منابع حدیثی متأخر شیعه نیز{{یاد|مانند: کتاب‌های الوافی فیض کاشانی و وسائل الشیعه شیخ حر عاملی.}} تنها در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] آمده که هیچ گونه سندی برای آن آورده نشده است.<ref>آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۵؛ مشهورات بی‌اعتبار در تاریخ و حدیث، ۱۴۰۰ش، ص۱۳۴.</ref> محققان گفته‌اند در کتاب احادیث قدسی [[شیخ حر عاملی]] به نام [[الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة (کتاب)|الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة]] نیز اثری از این حدیث یا مشابه آن به چشم نمی‌خورد.<ref>آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۵.</ref> از عالمان شیعه هم‌چنین [[سید نورالله حسینی شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]] (درگذشته ۱۰۱۹ق)، [[علی نمازی شاهرودی]] (درگذشته ۱۳۶۴ش) از کسانی هستند که گفته شده این حدیث را [[حدیث موضوع|جعلی]] دانسته‌اند.<ref name=":0" />  

برخی گفته‌اند این حدیث برای نخستین بار در [[مشارق انوار الیقین (کتاب)|کتاب مشارق انوار الیقین]] آمده است.<ref>سیمایی، مشهورات بی‌اعتبار در تاریخ و حدیث، ۱۴۰۰ش، ص۱۳۴.</ref> [[سید عبدالله شبر]]، حدیث کنز را حدیث قدسی می‌داند.<ref>شبر، مصابیح الأنوار فی حل مشکلات الأخبار، قم، ج۲، ص۴۰۵.</ref> او را تنها کسی از محدثان شیعی که این حدیث را قدسی دانسته قلمداد کرده‌اند.<ref>رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۱۷.</ref> [[محمدتقی مجلسی]] را از کسانی دانسته‌اند که با وجود پذیرش خدشه‌های سندی‌ وارد بر این حدیث پیام و محتوای آن را قبول کرده است.<ref>رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۱۹.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]] این جمله را حتی در صورت معتبر بودن یک [[خبر واحد]] دانسته که در مسائل عقیدتی کارساز نیست.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۳۹۴ و ۳۹۵.</ref>

از اهل سنت نیز نخستین کسی که در برابر حسن ظن اهل تصوف به این حدیث ایستاد را [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] دانسته‌اند<ref>رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث «کنز مخفی»، ص۱۱۵.</ref> که این حدیث را نامعتبر دانست.<ref>ابن‌تیمیه، الفتاوی الکبری، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۸۸.</ref> [[جلال‌الدین سیوطی]] (درگذشته ۹۱۱ق)<ref>رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۱۶.</ref> [[بدرالدین زرکشی|بدرالدین زَرکَشی]] (درگذشته ۷۹۴ق) [[شمس‌الدین سخاوی]] (درگذشته ۹۰۲ق) [[ابن‌کنانی]] (درگذشته ۹۶۳ق){{یاد|مولف کتاب «تنزیة الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة» که در موضوع احادیث جعلی نگاشته شده است. ابن کنانی حدیث کنز مخفی را در همین کتاب نامعتبر ذکر می‌کند. (آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۶.)}} از دیگر عالمان اهل‌سنت  هستند که گفته شده این حدیث را [[حدیث موضوع|جعلی]] دانسته‌اند.<ref name=":0">آریان‌فر، و نقی‌زاده، «بررسی و نقد سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۷۶.</ref>

 

برخی حسن ظن به مضمون حدیث کنز را ناشی از تکیه به [[آیه ۵۶ سوره ذاریات]] دانسته‌اند.<ref>رستگار، «پژوهشی در سند و متن حدیث کنز مخفی»، ص۱۲۰.</ref>