پرش به محتوا

عراق: تفاوت میان نسخه‌ها

عراق (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۵۹

۵۹ بایت اضافه‌شده ،  ۱۴ فوریه
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۵۶: خط ۱۵۶:


===پیش از اسلام===
===پیش از اسلام===
[[پرونده:باغ های بابل.jpg|بندانگشتی|200px|مرکز|باغ‌های معلق بابل]]
[[پرونده:باغ های بابل.jpg|بندانگشتی|200px|باغ‌های معلق بابل]]
سرزمین عراق یا بین النهرین از حدود شش هزار سال قبل، تمدن‌های کهنی را در خود جای داده است.<ref>[http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=004&id=1#23 عتبات عالیات عراق؛ اصغر قائدان].</ref> سومریان، اکدی‌ها، آشوری‌ها، اموری‌ها و کلدانی‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنا نهادند. از پادشاهان نامدار این دوره حمورابی است. قانون او نخستین قانون مدون و مکتوب جهان محسوب می‌شود. پایتخت او شهر بابل بود که آبادترین شهر دنیای باستان به شمار می‌رفت.<ref>علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ۱۳۹۱ش، ص۶۱.</ref>
سرزمین عراق یا بین النهرین از حدود شش هزار سال قبل، تمدن‌های کهنی را در خود جای داده است.<ref>[http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=004&id=1#23 عتبات عالیات عراق؛ اصغر قائدان].</ref> سومریان، اکدی‌ها، آشوری‌ها، اموری‌ها و کلدانی‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنا نهادند. از پادشاهان نامدار این دوره حمورابی است. قانون او نخستین قانون مدون و مکتوب جهان محسوب می‌شود. پایتخت او شهر بابل بود که آبادترین شهر دنیای باستان به شمار می‌رفت.<ref>علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ۱۳۹۱ش، ص۶۱.</ref>


خط ۲۸۰: خط ۲۸۰:


{| class="toccolours" cellpadding="1" cellspacing="0" style="dir: rtl; float: left; clear: left; margin: 1em 1em 0 0; text-align:center; border: 1px solid #888;"
{| class="toccolours" cellpadding="1" cellspacing="0" style="dir: rtl; float: left; clear: left; margin: 1em 1em 0 0; text-align:center; border: 1px solid #888;"
|colspan="2"|
| colspan="2" |
'''<span style="font-size: 150%; line-height: 150%">[[امامان]] معاصر با خلفای عباسی</span>'''<br />
'''<span style="font-size: 150%; line-height: 150%">[[امامان]] معاصر با خلفای عباسی</span>'''<br />
|-
|-
| colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#326541"|'''[[امامان شیعه]] معاصر با خلفای [[بنی عباس]]'''
| colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#326541" |'''[[امامان شیعه]] معاصر با خلفای [[بنی عباس]]'''
|-
|-
|style="font-size: 88%;"|
| style="font-size: 88%;" |
'''امام شیعه'''
'''امام شیعه'''
-----------
-----------
[[امام صادق(ع)]] <br/>
[[امام صادق(ع)]] <br />
[[امام کاظم(ع)]] <br/>
[[امام کاظم(ع)]] <br />
[[امام رضا(ع)]] <br/>
[[امام رضا(ع)]] <br />
[[امام جواد(ع)]] <br/>
[[امام جواد(ع)]] <br />
[[امام هادی(ع)]] <br/>
[[امام هادی(ع)]] <br />
[[امام عسکری(ع)]] <br/>
[[امام عسکری(ع)]] <br />


| style="font-size: 88%;"|
| style="font-size: 88%;" |
'''خلیفه عباسی'''
'''خلیفه عباسی'''
-----------
-----------
[[سفاح]]، منصور<br/>
[[سفاح]]، منصور<br />
[[منصور دوانیقی|منصور]]، [[هارون الرشید|هارون]]<br/>
[[منصور دوانیقی|منصور]]، [[هارون الرشید|هارون]]<br />
[[هارون الرشید|هارون]]، مامون<br/>
[[هارون الرشید|هارون]]، مامون<br />
[[مأمون|مامون]]<br/>
[[مأمون|مامون]]<br />
معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین، معتز<br/>
معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین، معتز<br />
معتز، مهتدی، معتمد<br/>
معتز، مهتدی، معتمد<br />
|-
|-
|}
|}
خط ۳۱۳: خط ۳۱۳:
===حکومت‌های شیعی===
===حکومت‌های شیعی===
{{اصلی|آل بویه| ایلخانان|صفویه}}
{{اصلی|آل بویه| ایلخانان|صفویه}}
# '''آل بویه''': حکومت شیعی آل بویه از ۳۲۸ تا ۴۴۶ق در ایران و عراق بر حکومت عباسی تسلط یافت. این حکومت نخست در ایران تأسیس شد و سپس توسط احمد بن بویه به عراق هم کشیده شد. قدرتمندترین حاکم این دولت عضدالدوله بود. پس از او به دلیل اختلافات امرای آل بویه، زمینه‌های سقوط این حکومت شیعی فراهم شد و سرانجام سلطان محمود غزنوی به آن پایان داد. آنان با داشتن وزرایی شیعی چون ابن‌عمید، [[صاحب بن عباد]]، مهلبی و [[ابن‌سینا]] به گسترش تشیع کمک کردند. رسمی کردن مراسم سوگواری در روز عاشورا، نوشتن برخی شعائر شیعه بر سردر [[مسجد|مساجد]] [[بغداد]]، زیارت قبور ائمه اطهار، ساختن مساجد و تأسیس ساختمان‌هایی در [[کربلا]] و [[نجف]] برای زائران، از جمله خدمات آل بویه بوده است.
#'''آل بویه''': حکومت شیعی آل بویه از ۳۲۸ تا ۴۴۶ق در ایران و عراق بر حکومت عباسی تسلط یافت. این حکومت نخست در ایران تأسیس شد و سپس توسط احمد بن بویه به عراق هم کشیده شد. قدرتمندترین حاکم این دولت عضدالدوله بود. پس از او به دلیل اختلافات امرای آل بویه، زمینه‌های سقوط این حکومت شیعی فراهم شد و سرانجام سلطان محمود غزنوی به آن پایان داد. آنان با داشتن وزرایی شیعی چون ابن‌عمید، [[صاحب بن عباد]]، مهلبی و [[ابن‌سینا]] به گسترش تشیع کمک کردند. رسمی کردن مراسم سوگواری در روز عاشورا، نوشتن برخی شعائر شیعه بر سردر [[مسجد|مساجد]] [[بغداد]]، زیارت قبور ائمه اطهار، ساختن مساجد و تأسیس ساختمان‌هایی در [[کربلا]] و [[نجف]] برای زائران، از جمله خدمات آل بویه بوده است.
# '''ایلخانان''': ایلخانان مغول از دولت‏‌های شیعی حاکم در ایران هستند که در قرن هشتم و نهم بر عراق حکومت می‌کردند. برخی از دولتمردان ایلخانی در حرم امام علی(ع) دفن شده‏‌اند.
#'''ایلخانان''': ایلخانان مغول از دولت‏‌های شیعی حاکم در ایران هستند که در قرن هشتم و نهم بر عراق حکومت می‌کردند. برخی از دولتمردان ایلخانی در حرم امام علی(ع) دفن شده‏‌اند.
# '''صفویان''': صفویان، از سلسه‌های حکومتی شیعی‌ در ایران بودند که پایه‌های اصلی دولت خود را بر اساس مذهب تشیع بنا نهادند. بارزترین اقدام این دولت، رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در حوزه فرهنگی ایران آن روز بود. انتقال آب فرات به شهر [[نجف]] و عمده‌ترین بازسازی حرم کاظمین به دستور [[شاه اسماعیل صفوی|شاه اسماعیل]] از مهمترین خدمات آنان در عراق بود.{{مدرک}}
#'''صفویان''': صفویان، از سلسه‌های حکومتی شیعی‌ در ایران بودند که پایه‌های اصلی دولت خود را بر اساس مذهب تشیع بنا نهادند. بارزترین اقدام این دولت، رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در حوزه فرهنگی ایران آن روز بود. انتقال آب فرات به شهر [[نجف]] و عمده‌ترین بازسازی حرم کاظمین به دستور [[شاه اسماعیل صفوی|شاه اسماعیل]] از مهمترین خدمات آنان در عراق بود.{{مدرک}}


====حکومت‌های محلی شیعی====
====حکومت‌های محلی شیعی====
{| class="toccolours" cellpadding="1" cellspacing="0" style="dir: rtl; float: left; clear: left; margin: 1em 1em 0 0; text-align:center; border: 1px solid #888;"
{| class="toccolours" cellpadding="1" cellspacing="0" style="dir: rtl; float: left; clear: left; margin: 1em 1em 0 0; text-align:center; border: 1px solid #888;"
|colspan="2"|
| colspan="2" |
'''<span style="font-size: 150%; line-height: 150%">[[مزیدیان]]</span>'''<br />
'''<span style="font-size: 150%; line-height: 150%">[[مزیدیان]]</span>'''<br />
|-
|-
|colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"|'''حاکمان بنی مزید'''
| colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199" |'''حاکمان بنی مزید'''
|-
|-
|style="font-size: 88%;"|
| style="font-size: 88%;" |
'''حاکم'''
'''حاکم'''
-----------
-----------
سناءالدوله علی بن مزید <br/>
سناءالدوله علی بن مزید <br />
نورالدوله دبیس اول <br/>
نورالدوله دبیس اول <br />
بهاءالدله منصور بن دبیس <br/>
بهاءالدله منصور بن دبیس <br />
سیف الدوله صدقة بن منصور <br/>
سیف الدوله صدقة بن منصور <br />
نورالدوله دبیس بن صدقة <br/>
نورالدوله دبیس بن صدقة <br />
سیف الدوله صدقة بن دبیس <br/>
سیف الدوله صدقة بن دبیس <br />
محمد بن دبیس <br/>
محمد بن دبیس <br />
علی بن دبیس <br/>
علی بن دبیس <br />


| style="font-size: 88%;"|
| style="font-size: 88%;" |
'''دوره سلطنت'''
'''دوره سلطنت'''
-----------
-----------
[[۳۵۰]]-[[۴۰۸]]<br/>
[[۳۵۰]]-[[۴۰۸]]<br />
[[۴۰۸]]-[[۴۷۴]]<br/>
[[۴۰۸]]-[[۴۷۴]]<br />
[[۴۷۴]]-[[۴۷۹]]<br/>
[[۴۷۴]]-[[۴۷۹]]<br />
[[۴۷۹]]-[[۵۰۱]]<br/>
[[۴۷۹]]-[[۵۰۱]]<br />
[[۵۰۱]]-[[۵۲۹]]<br/>
[[۵۰۱]]-[[۵۲۹]]<br />
[[۵۲۹]]-[[۵۳۲]]<br/>
[[۵۲۹]]-[[۵۳۲]]<br />
[[۵۳۲]]-[[۵۴۰]]<br/>
[[۵۳۲]]-[[۵۴۰]]<br />
[[۵۴۰]]-[[۵۴۵]]<br/>
[[۵۴۰]]-[[۵۴۵]]<br />
|-
|-
|}
|}
{{اصلی|حمدانیان|مزیدیان|مشعشعیان}}
{{اصلی|حمدانیان|مزیدیان|مشعشعیان}}
# '''حمدانیان'''، از [[:رده:خاندان‌های شیعی‎‏|خاندان‌های شیعی]] دوازده امامی حاکم بر موصل و حلب، در قرن سوم و چهارم قمری بودند<ref>ابوفراس حمدانی، دیوان، ۱۴۲۰ق، ص۳۳۷، ۳۵۱ـ۳۵۲.</ref>. مؤسس حکومت حمدانیان در موصل، [[ابوالهیجاء عبداللّه بن حمدان]] بود.<ref>ابن‌اثیر، ج۷، ص۵۳۸.</ref> وی در ۲۸۳ق دیوار پیرامون شهر نجف را بازسازی کرد و قبه‌ای بزرگ بر روی قبر امام علی(ع) ساخت. حفاظت از مرزهای قلمرو اسلامی در مقابل تهاجم رومی‌ها و درج اسامی [[پنج تن|پنج تن(ع)]] بر روی برخی سکه‌ها، از دیگر اقدامات دینی او بود.<ref>ابن‌ظافر ازدی، اخبار الدوله الحمدانية، ص۳۷؛ ابن‌حوقل، ص۲۴۰.</ref>
#'''حمدانیان'''، از [[:رده:خاندان‌های شیعی‎‏|خاندان‌های شیعی]] دوازده امامی حاکم بر موصل و حلب، در قرن سوم و چهارم قمری بودند<ref>ابوفراس حمدانی، دیوان، ۱۴۲۰ق، ص۳۳۷، ۳۵۱ـ۳۵۲.</ref>. مؤسس حکومت حمدانیان در موصل، [[ابوالهیجاء عبداللّه بن حمدان]] بود.<ref>ابن‌اثیر، ج۷، ص۵۳۸.</ref> وی در ۲۸۳ق دیوار پیرامون شهر نجف را بازسازی کرد و قبه‌ای بزرگ بر روی قبر امام علی(ع) ساخت. حفاظت از مرزهای قلمرو اسلامی در مقابل تهاجم رومی‌ها و درج اسامی [[پنج تن|پنج تن(ع)]] بر روی برخی سکه‌ها، از دیگر اقدامات دینی او بود.<ref>ابن‌ظافر ازدی، اخبار الدوله الحمدانية، ص۳۷؛ ابن‌حوقل، ص۲۴۰.</ref>
# '''[[بنی مزید|مزیدیان]]'''(حکومت:۳۵۰-۴۵۴ ق)، شاخه‌ای از اعراب [[بنی اسد]] بودند که در قرن‌های نخستین در محلی میان هیت و کوفه استقرار یافتند.<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۵.</ref> علی بن مزید مشهور به سناءالدوله در حکومت [[احمد معزالدوله]] اجازه یافت در زمین‌های میان کوفه و هیت امارتی تحت نظر بویه پدید آورد. با آنکه آنان شهرهای کوفه و بصره را زیر سلطه خود درآوردند، شهر جدید حله را تأسیس کردند و آن را پایتخت خود قرار دادند.<ref>حموی، معجم البلدان(بی نا)، ج۲، ص۳۳۸-۳۳۹؛ خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۳-۳۲۴.</ref> تأسیس [[حوزه علمیه حله]] مهمترین اقدام علمی - فرهنگی مزیدیان در قرن پنجم بود.<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۵.</ref>
#'''[[بنی مزید|مزیدیان]]'''(حکومت:۳۵۰-۴۵۴ ق)، شاخه‌ای از اعراب [[بنی اسد]] بودند که در قرن‌های نخستین در محلی میان هیت و کوفه استقرار یافتند.<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۵.</ref> علی بن مزید مشهور به سناءالدوله در حکومت [[احمد معزالدوله]] اجازه یافت در زمین‌های میان کوفه و هیت امارتی تحت نظر بویه پدید آورد. با آنکه آنان شهرهای کوفه و بصره را زیر سلطه خود درآوردند، شهر جدید حله را تأسیس کردند و آن را پایتخت خود قرار دادند.<ref>حموی، معجم البلدان(بی نا)، ج۲، ص۳۳۸-۳۳۹؛ خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۳-۳۲۴.</ref> تأسیس [[حوزه علمیه حله]] مهمترین اقدام علمی - فرهنگی مزیدیان در قرن پنجم بود.<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۵.</ref>
# '''دولت شیعی شاهینیه'''(حکومت:۳۳۸-۳۸۱ ق): این سلسله در بطایح، منطقه‌ای حد فاصل واسط و بصره پدید آمد. بناینگذار آن عمران بن شاهین بود<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۵۲۵.</ref>. وی با امان خواستن از ابوالقاسم بریدی، به امارت جامده و نواحی بطایح منصوب شد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۷.</ref>
#'''دولت شیعی شاهینیه'''(حکومت:۳۳۸-۳۸۱ ق): این سلسله در بطایح، منطقه‌ای حد فاصل واسط و بصره پدید آمد. بناینگذار آن عمران بن شاهین بود<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۵۲۵.</ref>. وی با امان خواستن از ابوالقاسم بریدی، به امارت جامده و نواحی بطایح منصوب شد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۷.</ref>
# '''دولت شیعی بنی عقیل:''' شاخه‌ای از قبیله عامر بن صعصعه بودند که پیش از اسلام از [[جزیرة العرب]] به عراق کوچ کردند و تابع حمدانیان شدند. زمانی که قدرت بنی حمدان رو به ضعف نهاد، بنی عقیل بر موصل چیره شدند. بعدها دامنه حکومت آنان از بغداد تا حلب گسترش یافت و سرانجام در مقابله با حملات سلجوقیان، رهبری نظامی عراق را به امرای ترک واگذار کردند. پس از اینکه قدرت را از دست دادند، به سوی مراتع پیشین خود در شرق عربستان بازگشتند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۸-۳۶۹.</ref>
#'''دولت شیعی بنی عقیل:''' شاخه‌ای از قبیله عامر بن صعصعه بودند که پیش از اسلام از [[جزیرة العرب]] به عراق کوچ کردند و تابع حمدانیان شدند. زمانی که قدرت بنی حمدان رو به ضعف نهاد، بنی عقیل بر موصل چیره شدند. بعدها دامنه حکومت آنان از بغداد تا حلب گسترش یافت و سرانجام در مقابله با حملات سلجوقیان، رهبری نظامی عراق را به امرای ترک واگذار کردند. پس از اینکه قدرت را از دست دادند، به سوی مراتع پیشین خود در شرق عربستان بازگشتند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۸-۳۶۹.</ref>
# '''بریدیان'''، از جمله خاندان‌های شیعی در عراق بودند که در اوائل قرن چهارم قمری بر جنوب عراق و خوزستان فرمانروایی داشتند. در آغاز ۳۲۰ قمری ابویوسف بریدی عهده‌دار بصره و توابع آن شد.<ref>ابن‌اثیر، ج۸، ۲۴۶.</ref> ابوعبدالله بریدی در ۳۲۹ بر واسط و بغداد تسلط یافت و المتقی عباسی را وادار کرد تا منصب وزارت عباسیان را به او واگذار کند. اما طولی نکشید که وزارت از او پس گرفته شد<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۲.</ref>. در زمان آل بویه، ابوالقاسم بریدی به فرمانروایی بصره برگزیده شد و در ۳۳۵ قمری حکومت واسط و اطراف آن نیز به او واگذار شد. تا سال ۳۴۹ بر بصره حکومت داشت.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۵.</ref>
#'''بریدیان'''، از جمله خاندان‌های شیعی در عراق بودند که در اوائل قرن چهارم قمری بر جنوب عراق و خوزستان فرمانروایی داشتند. در آغاز ۳۲۰ قمری ابویوسف بریدی عهده‌دار بصره و توابع آن شد.<ref>ابن‌اثیر، ج۸، ۲۴۶.</ref> ابوعبدالله بریدی در ۳۲۹ بر واسط و بغداد تسلط یافت و المتقی عباسی را وادار کرد تا منصب وزارت عباسیان را به او واگذار کند. اما طولی نکشید که وزارت از او پس گرفته شد<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۲.</ref>. در زمان آل بویه، ابوالقاسم بریدی به فرمانروایی بصره برگزیده شد و در ۳۳۵ قمری حکومت واسط و اطراف آن نیز به او واگذار شد. تا سال ۳۴۹ بر بصره حکومت داشت.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۵.</ref>
# '''مشعشعیان''': دولت شیعی توسط محمد بن فلاح مشعشعی، از شاگردان ابن‌فهد حلی در جنوب ایران و عراق پایه‌ریزی شد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۱.</ref>
#'''مشعشعیان''': دولت شیعی توسط محمد بن فلاح مشعشعی، از شاگردان ابن‌فهد حلی در جنوب ایران و عراق پایه‌ریزی شد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۱.</ref>


==پیشینه تشیع==
==پیشینه تشیع==
خط ۵۱۹: خط ۵۱۹:
==شهرهای مهم شیعی==
==شهرهای مهم شیعی==
{{اصلی|نجف|کربلا|کاظمین|سامرا|کوفه|بغداد|حله}}
{{اصلی|نجف|کربلا|کاظمین|سامرا|کوفه|بغداد|حله}}
* '''نجف:''' از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق است؛ اهمیت نجف بیشتر به سبب وجود حرم امام علی(ع) است. به همین جهت مورد توجه حاکمان در دوره‌های مختلف بوده است. وجود [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه]] بر اهمیت آن افزوده است.
*'''نجف:''' از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق است؛ اهمیت نجف بیشتر به سبب وجود حرم امام علی(ع) است. به همین جهت مورد توجه حاکمان در دوره‌های مختلف بوده است. وجود [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه]] بر اهمیت آن افزوده است.


* '''کربلا:''' از مهمترین شهرهای عراق است. اهمیت کربلا بیش از هر چیز به حرم امام حسین(ع) است. کربلا فراز و فرودهای بسیاری به خود دید و بارها مورد حمله قرار گرفت. حرم عباس بن علی(ع) و سایر شهدای کربلا بر اهمیتش افزوده است.
*'''کربلا:''' از مهمترین شهرهای عراق است. اهمیت کربلا بیش از هر چیز به حرم امام حسین(ع) است. کربلا فراز و فرودهای بسیاری به خود دید و بارها مورد حمله قرار گرفت. حرم عباس بن علی(ع) و سایر شهدای کربلا بر اهمیتش افزوده است.
[[پرونده:نمایی از بین الحرمین.jpg|بندانگشتی|200px|نمایی از بین الحرمین در کربلا]]
[[پرونده:نمایی از بین الحرمین.jpg|بندانگشتی|200px|نمایی از بین الحرمین در کربلا]]


* '''کاظمین:''' از اماکن زیارتی عراق است که در شمال [[بغداد]] قرار دارد و [[حرم کاظمین]] در آن واقع شده است. این منطقه نزد شیعیان پس از شهرهای زیارتی نجف و کربلا اهمیت مذهبی بسیاری دارد.
*'''کاظمین:''' از اماکن زیارتی عراق است که در شمال [[بغداد]] قرار دارد و [[حرم کاظمین]] در آن واقع شده است. این منطقه نزد شیعیان پس از شهرهای زیارتی نجف و کربلا اهمیت مذهبی بسیاری دارد.


* '''سامرا:'''از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق است. علاوه بر [[امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]]، بسیاری از مشاهیر شیعه در سامرا مدفونند. این شهر به مدت نیم قرن مرکز خلافت [[عباسیان]] بود. سامرا، محل تولد [[امام زمان(عج)]] نیز به شمار می‌آید.
*'''سامرا:'''از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق است. علاوه بر [[امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]]، بسیاری از مشاهیر شیعه در سامرا مدفونند. این شهر به مدت نیم قرن مرکز خلافت [[عباسیان]] بود. سامرا، محل تولد [[امام زمان(عج)]] نیز به شمار می‌آید.


* '''کوفه:''' از شهرهای مهم عراق و از نخستین شهرهایی است که توسط مسلمانان تأسیس شد. کوفه در دوران امام علی و امام حسن علیهماالسلام مرکز خلافت اسلامی بود. بسیاری از [[:رده:خاندان‌های شیعی|خاندان‌های علمی شیعه]] از این شهر برخاسته‌اند. وجود برخی اماکن مقدس مانند [[مسجد سهله]] و [[مسجد کوفه]] به اهمیت آن افزوده است.
*'''کوفه:''' از شهرهای مهم عراق و از نخستین شهرهایی است که توسط مسلمانان تأسیس شد. کوفه در دوران امام علی و امام حسن علیهماالسلام مرکز خلافت اسلامی بود. بسیاری از [[:رده:خاندان‌های شیعی|خاندان‌های علمی شیعه]] از این شهر برخاسته‌اند. وجود برخی اماکن مقدس مانند [[مسجد سهله]] و [[مسجد کوفه]] به اهمیت آن افزوده است.


* '''بغداد:''' پایتخت کنونی کشور عراق است. در گذشته بغداد مورد توجه حاکمان و مرکز خلافت بود. در زمان [[هارون الرشید]]، امام هفتم شیعیان مدتی در این شهر زندانی شد. در قرن دوم و سوم هجری، تشیع از کوفه به بغداد منتقل شد و [[کرخ|محلۀ کرخ بغداد]]، در آن دوره شیعه‌نشین بود. منطقه کاظمین در شمال این شهر بخاطر وجود [[حرم کاظمین]] از اماکن مهم زیارتی شیعیان است.
*'''بغداد:''' پایتخت کنونی کشور عراق است. در گذشته بغداد مورد توجه حاکمان و مرکز خلافت بود. در زمان [[هارون الرشید]]، امام هفتم شیعیان مدتی در این شهر زندانی شد. در قرن دوم و سوم هجری، تشیع از کوفه به بغداد منتقل شد و [[کرخ|محلۀ کرخ بغداد]]، در آن دوره شیعه‌نشین بود. منطقه کاظمین در شمال این شهر بخاطر وجود [[حرم کاظمین]] از اماکن مهم زیارتی شیعیان است.
*'''حله:''' این شهر در [[قرن پنجم]] [[هجری قمری]] تبدیل به دارالعلم [[شیعه]] شد و علما و [[فقیه|فقهای]] برجسته شیعه در آن ظهور کردند. در قرن هفتم به جای نجف، پررونق‌ترین [[حوزه علمیه]] و مقرّ بزرگ‌ترین علمای شیعه و محل تدریس آن‌ها بود و خاندان‌ علمی زیادی چون آل بطریق، آل نَما، [[آل طاووس]]، و آل مطهر در این شهر ظهور کردند.
*'''حله:''' این شهر در [[قرن پنجم]] [[هجری قمری]] تبدیل به دارالعلم [[شیعه]] شد و علما و [[فقیه|فقهای]] برجسته شیعه در آن ظهور کردند. در قرن هفتم به جای نجف، پررونق‌ترین [[حوزه علمیه]] و مقرّ بزرگ‌ترین علمای شیعه و محل تدریس آن‌ها بود و خاندان‌ علمی زیادی چون آل بطریق، آل نَما، [[آل طاووس]]، و آل مطهر در این شهر ظهور کردند.


== اماکن مقدس==
==اماکن مقدس==
{{اماکن مقدس عراق}}
{{اماکن مقدس عراق}}
[[پرونده:حرم حضرت علی.jpg|بندانگشتی|200px|[[حرم امام علی (ع)]]]]
[[پرونده:حرم حضرت علی.jpg|بندانگشتی|200px|[[حرم امام علی (ع)]]]]
خط ۵۵۵: خط ۵۵۵:
[[پرونده:سید علی حسینی سیستانی.jpg|بندانگشتی|200px|[[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] ساکن در عراق]]
[[پرونده:سید علی حسینی سیستانی.jpg|بندانگشتی|200px|[[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] ساکن در عراق]]
{{اصلی|حوزه علمیه بغداد|حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه حله|حوزه علمیه سامرا|حوزه علمیه کربلا}}
{{اصلی|حوزه علمیه بغداد|حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه حله|حوزه علمیه سامرا|حوزه علمیه کربلا}}
* '''حوزه علمیه بغداد:''' تأسیس حوزه علمیه بغداد به زمان [[امام کاظم(ع)]] برمی‌گردد. حوزه علمیه بغداد با ظهور عالمانی چون [[ابن‌جنید]]، [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] در عصر آل بویه مرجعیت علمی شیعه را عهده‌دار شد. اما با ورود طغرل سلجوقی به بغداد در ۴۴۷ق، حوزه بغداد از رونق افتاد و مرجعیت علمی [[شیعه]] به [[نجف]] منتقل شد.
*'''حوزه علمیه بغداد:''' تأسیس حوزه علمیه بغداد به زمان [[امام کاظم(ع)]] برمی‌گردد. حوزه علمیه بغداد با ظهور عالمانی چون [[ابن‌جنید]]، [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] در عصر آل بویه مرجعیت علمی شیعه را عهده‌دار شد. اما با ورود طغرل سلجوقی به بغداد در ۴۴۷ق، حوزه بغداد از رونق افتاد و مرجعیت علمی [[شیعه]] به [[نجف]] منتقل شد.
* '''حوزه علمیه نجف:''' با حضور شیخ طوسی در حوزه علمیه نجف، این شهر مرکز علمی و فکری جهان تشیع شد. اما در قرن ششم با ظهور محمد بن ادریس حلّی در حله، حوزه علمیه نجف از رونق افتاد و مرکز علمی شیعه به حله انتقال یافت. حضور محقق اردبیلی در حوزه نجف بار دیگر به حوزه نجف رونق بخشید. از دهه چهارم قرن یازدهم، حوزه علمیه نجف همانند دیگر حوزه‌های شیعه درگیر [[اخباریان|اخباری‌گری]] شد. از قرن سیزدهم با آغاز فعالیت [[علامه بحرالعلوم]] در نجف و شاگردان [[وحید بهبهانی]]، حوزه نجف عظمت و شکوه خود را بازیافت و بار دیگر به مرکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.
*'''حوزه علمیه نجف:''' با حضور شیخ طوسی در حوزه علمیه نجف، این شهر مرکز علمی و فکری جهان تشیع شد. اما در قرن ششم با ظهور محمد بن ادریس حلّی در حله، حوزه علمیه نجف از رونق افتاد و مرکز علمی شیعه به حله انتقال یافت. حضور محقق اردبیلی در حوزه نجف بار دیگر به حوزه نجف رونق بخشید. از دهه چهارم قرن یازدهم، حوزه علمیه نجف همانند دیگر حوزه‌های شیعه درگیر [[اخباریان|اخباری‌گری]] شد. از قرن سیزدهم با آغاز فعالیت [[علامه بحرالعلوم]] در نجف و شاگردان [[وحید بهبهانی]]، حوزه نجف عظمت و شکوه خود را بازیافت و بار دیگر به مرکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.
* '''حوزه علمیه حله:''' این حوزه علمیه در شهر حله توسط بنی مزید در قرن پنجم تأسیس شد<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۵.</ref>. این حوزه از اواسط قرن ششم تا پایان قرن هشتم مرجعیت دینی شیعیان را بر عهده گرفت. [[ابن‌ادریس حلی]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و [[ابن‌طاووس]] از بزرگان حوزه علمیه حله به شمار می‌آیند.
*'''حوزه علمیه حله:''' این حوزه علمیه در شهر حله توسط بنی مزید در قرن پنجم تأسیس شد<ref>خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۵.</ref>. این حوزه از اواسط قرن ششم تا پایان قرن هشتم مرجعیت دینی شیعیان را بر عهده گرفت. [[ابن‌ادریس حلی]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و [[ابن‌طاووس]] از بزرگان حوزه علمیه حله به شمار می‌آیند.
* '''حوزه علمیه سامرا:''' در سال ۱۲۹۱ق. [[سید محمد حسن شیرازی]] در سامرا اقامت گزید و در آنجا حوزه علمیه تأسیس کرد. با حضور شاگردان و علمای بزرگ در سامرا، مکتب خاصی در [[فقه]] و [[اصول]] شکل گرفت که به مکتب سامرا شهرت یافت. فتوای [[تحریم تنباکو]] میرزای شیرازی از حوزه علمیه سامرا صادر شد.
*'''حوزه علمیه سامرا:''' در سال ۱۲۹۱ق. [[سید محمد حسن شیرازی]] در سامرا اقامت گزید و در آنجا حوزه علمیه تأسیس کرد. با حضور شاگردان و علمای بزرگ در سامرا، مکتب خاصی در [[فقه]] و [[اصول]] شکل گرفت که به مکتب سامرا شهرت یافت. فتوای [[تحریم تنباکو]] میرزای شیرازی از حوزه علمیه سامرا صادر شد.
* '''حوزه علمیه کربلا:''' از حوزه‌های علمیه شیعه در کشور عراق عالمان دینی، پس از شهادت امام حسین(ع) به مرور در این شهر سکنی گزیدند و مدارس دینی ساخته شدند. پس از سقوط اصفهان به دست محمود افغان با مهاجرت علمای ایران به کربلا، حوزه کربلا محل منازعه بین اخباریان و اصولیان بود. با مهاجرت [[محمد تقی شیرازی]] به کربلا، حوزه این شهر رونق گرفت. او [[تحریم تنباکو|فتوای مشهور خود]] علیه انگلیس را از حوزه علمیه کربلا صادر کرد.
*'''حوزه علمیه کربلا:''' از حوزه‌های علمیه شیعه در کشور عراق عالمان دینی، پس از شهادت امام حسین(ع) به مرور در این شهر سکنی گزیدند و مدارس دینی ساخته شدند. پس از سقوط اصفهان به دست محمود افغان با مهاجرت علمای ایران به کربلا، حوزه کربلا محل منازعه بین اخباریان و اصولیان بود. با مهاجرت [[محمد تقی شیرازی]] به کربلا، حوزه این شهر رونق گرفت. او [[تحریم تنباکو|فتوای مشهور خود]] علیه انگلیس را از حوزه علمیه کربلا صادر کرد.


{{جدول واکنش‌گرا/شروع}}
{{جدول واکنش‌گرا/شروع}}
خط ۵۸۵: خط ۵۸۵:
{{اصلی|بنی اسد}}
{{اصلی|بنی اسد}}
بنی اسد تیره‌ای از عرب عَدنانی هستند که گروهی از آنان در اطراف کوفه، بصره و شام ساکن شدند<ref>ابن‌عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref>. [[حبیب بن مظاهر]] و [[مسلم بن عوسجه]] از مشهورترین شهدای کربلا، از این قبیله بودند. آنان پیکر [[شهدای کربلا]] را به خاک سپردند.<ref>ابی مخنف، مقتل الحسین(ع)، پاورقی ص۱۳۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۲۲.</ref><ref>علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرة الرجال، ص۱۳۲ .</ref> [[مزیدیان]] شاخه‌ای از قبیله بنی اسد بودند. که در حکومت خود شهر حله را تأسیس کردند<ref>گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۲۶۱.</ref> تأسیس حوزه علمیه حله مهمترین اقدام علمی - فرهنگی آنان بود.
بنی اسد تیره‌ای از عرب عَدنانی هستند که گروهی از آنان در اطراف کوفه، بصره و شام ساکن شدند<ref>ابن‌عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref>. [[حبیب بن مظاهر]] و [[مسلم بن عوسجه]] از مشهورترین شهدای کربلا، از این قبیله بودند. آنان پیکر [[شهدای کربلا]] را به خاک سپردند.<ref>ابی مخنف، مقتل الحسین(ع)، پاورقی ص۱۳۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۲۲.</ref><ref>علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرة الرجال، ص۱۳۲ .</ref> [[مزیدیان]] شاخه‌ای از قبیله بنی اسد بودند. که در حکومت خود شهر حله را تأسیس کردند<ref>گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۲۶۱.</ref> تأسیس حوزه علمیه حله مهمترین اقدام علمی - فرهنگی آنان بود.
* قبیله عبدالقیس
*قبیله عبدالقیس
* قبیله طی<ref>اطلس شیعه ص۱۵۱.</ref>
*قبیله طی<ref>اطلس شیعه ص۱۵۱.</ref>
==احزاب شیعی==
==احزاب شیعی==
{{اصلی|حزب الدعوة الاسلامیة|مجلس اعلای اسلامی عراق}}
{{اصلی|حزب الدعوة الاسلامیة|مجلس اعلای اسلامی عراق}}
خط ۵۹۲: خط ۵۹۲:


*'''مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق'''، از احزب سیاسی عراق است که در [[۲۶ آبان]] [[سال ۱۳۶۱ش]] / ۱۷ نوامبر ۱۹۸۲ با هدف سرنگونی حکومت صدام حسین با حمایت ایران در [[تهران]] تأسیس شد. <ref>جعفری، ص۲۵۷؛ آندرسون و استنزفیلد، ص۲۳۱.</ref> خانواده حکیم به ویژه سید محمد باقر حکیم نقش محوری در تأسیس مجلس اعلا ایفا کرده‌اند.<ref>[http://www.mehrnameh.ir/article/1805/ خاندان حکیم]، خبرگزاری مهر.</ref> در این مجلس، اعضای عرب، کرد، ترکمن و نیز اعضای شیعه و سنی وجود دارند ولی اکثریت اعضای آن را شیعیان عرب تشکیل می‌دهند. حزب الدعوة الاسلامیه، منظمة العمل الاسلامی، حرکة المجاهدین العراقیین، حزب الله کردستان و گروهی از اخوان المسلمین عراق<ref>[http://islamtimes.org/vand2j2f6yt0o.a2y.html تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]، سایت اسلام‌تایمز.</ref>، احزاب و گروه‌های مهم تشکیل‌دهنده مجلس اعلا هستند. [[سید محمود هاشمی شاهرودی]]، محمد باقر حکیم و عبدالعزیز حکیم در گذشته ریاست این حزب را بر عهده داشتند<ref>[http://islamtimes.org/vand2j2f6yt0o.a2y.html تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]، سایت اسلام‌تایمز.</ref> و اکنون رئیس آن عمار حکیم است.<ref>[http://www.mehrnameh.ir/article/1805/ خاندان حکیم]، خبرگزاری مهر.</ref>
*'''مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق'''، از احزب سیاسی عراق است که در [[۲۶ آبان]] [[سال ۱۳۶۱ش]] / ۱۷ نوامبر ۱۹۸۲ با هدف سرنگونی حکومت صدام حسین با حمایت ایران در [[تهران]] تأسیس شد. <ref>جعفری، ص۲۵۷؛ آندرسون و استنزفیلد، ص۲۳۱.</ref> خانواده حکیم به ویژه سید محمد باقر حکیم نقش محوری در تأسیس مجلس اعلا ایفا کرده‌اند.<ref>[http://www.mehrnameh.ir/article/1805/ خاندان حکیم]، خبرگزاری مهر.</ref> در این مجلس، اعضای عرب، کرد، ترکمن و نیز اعضای شیعه و سنی وجود دارند ولی اکثریت اعضای آن را شیعیان عرب تشکیل می‌دهند. حزب الدعوة الاسلامیه، منظمة العمل الاسلامی، حرکة المجاهدین العراقیین، حزب الله کردستان و گروهی از اخوان المسلمین عراق<ref>[http://islamtimes.org/vand2j2f6yt0o.a2y.html تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]، سایت اسلام‌تایمز.</ref>، احزاب و گروه‌های مهم تشکیل‌دهنده مجلس اعلا هستند. [[سید محمود هاشمی شاهرودی]]، محمد باقر حکیم و عبدالعزیز حکیم در گذشته ریاست این حزب را بر عهده داشتند<ref>[http://islamtimes.org/vand2j2f6yt0o.a2y.html تأسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]، سایت اسلام‌تایمز.</ref> و اکنون رئیس آن عمار حکیم است.<ref>[http://www.mehrnameh.ir/article/1805/ خاندان حکیم]، خبرگزاری مهر.</ref>
* '''جنبش صدر'''؛
*'''جنبش صدر'''؛
* '''حزب الدعوة الاسلامیة ولایة الفقیه'''؛
*'''حزب الدعوة الاسلامیة ولایة الفقیه'''؛
* '''اتحاد اسلامی کردهای فیلی عراق'''؛
*'''اتحاد اسلامی کردهای فیلی عراق'''؛


{{جدول واکنش‌گرا/شروع}}
{{جدول واکنش‌گرا/شروع}}
خط ۶۲۵: خط ۶۲۵:
==تأثیر تشیع عراق (کوفه، نجف، حله) بر ایران==
==تأثیر تشیع عراق (کوفه، نجف، حله) بر ایران==
تشیع اصیل در [[کوفه]]، [[بغداد]]، [[نجف]] و [[حله]] در چندین نوبت به صورت گسترده به [[ایران]] انتقال یافت که عبارتند از:
تشیع اصیل در [[کوفه]]، [[بغداد]]، [[نجف]] و [[حله]] در چندین نوبت به صورت گسترده به [[ایران]] انتقال یافت که عبارتند از:
# '''مرحله نخست انتقال [[اشعریون]] به قم''': اشعریون قبیله‌ای یمنی بودند که پس از [[پیامبر]] به قصد مشارکت در فتوحات به عراق آمدند. این گروه در جریان دعوت‌های شیعی در عراق به ویژه شاگردی شماری از ایشان در مکتب امیرمؤمنان(ع) به تشیع گرویدند. در پی فشارهای امویان به شیعیان در عراق، راهی ایران شدند و در قم سکونت گزیدند. این گروه هویت عربی خود را تا چند قرن حفظ کردند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۲.</ref>
#'''مرحله نخست انتقال [[اشعریون]] به قم''': اشعریون قبیله‌ای یمنی بودند که پس از [[پیامبر]] به قصد مشارکت در فتوحات به عراق آمدند. این گروه در جریان دعوت‌های شیعی در عراق به ویژه شاگردی شماری از ایشان در مکتب امیرمؤمنان(ع) به تشیع گرویدند. در پی فشارهای امویان به شیعیان در عراق، راهی ایران شدند و در قم سکونت گزیدند. این گروه هویت عربی خود را تا چند قرن حفظ کردند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۲.</ref>
#'''انتقال تشیع از مکتب بغداد و عراق به ایران''': در دوران [[شیخ طوسی]] و فرزندش ابوعلی بود. شیخ بخش مهمی از عمرش را در بغداد سپری کرد و زمانی که کتابخانه‌اش به آتش کشیده شد به نجف آمد و [[حوزه علمیه نجف]] را پایه‌ریزی کرد. در همان زمان شماری از ایرانیان شیعه از شهرهای قم، ری، ساری، گرگان و... راهی عراق شدند و در مکتب شیخ و اندکی پیش از آن در مکتب [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] شاگردی کردند. بسیاری از شاگردان شیخ طوسی القاب قمی، نیشابوری، جرجانی، آملی، نسفی، مروزی، قزوینی و... دارند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۲.</ref>
#'''انتقال تشیع از مکتب بغداد و عراق به ایران''': در دوران [[شیخ طوسی]] و فرزندش ابوعلی بود. شیخ بخش مهمی از عمرش را در بغداد سپری کرد و زمانی که کتابخانه‌اش به آتش کشیده شد به نجف آمد و [[حوزه علمیه نجف]] را پایه‌ریزی کرد. در همان زمان شماری از ایرانیان شیعه از شهرهای قم، ری، ساری، گرگان و... راهی عراق شدند و در مکتب شیخ و اندکی پیش از آن در مکتب [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] شاگردی کردند. بسیاری از شاگردان شیخ طوسی القاب قمی، نیشابوری، جرجانی، آملی، نسفی، مروزی، قزوینی و... دارند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۲.</ref>
#'''انتقال تشیع مکتب حله به ایران''': مکتب حله توسط [[ابن‌ادریس]]، [[محقق حلی]] و [[علامه حلی]] اداره شد و بر دیگر نقاط جهان اسلام تأثیر گذاشت. شاگردان ایرانی این مکتب بسیار فراوان بودند و در طول دو قرن اندیشه‌های علامه حلی در ایران ترویج می‌شد. علاوه بر رفت و آمد طلاب به [[حله]]، مسافرت علامه حلی به ایران در دوره سلطان [[اولجایتو|محمد خدابنده]] تأثیر زیادی بر رواج تشیع در ایران داشت. این نهضت علمی در زمان [[فخرالمحققین]] ادامه یافت.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۳-۳۸۲.</ref>
#'''انتقال تشیع مکتب حله به ایران''': مکتب حله توسط [[ابن‌ادریس]]، [[محقق حلی]] و [[علامه حلی]] اداره شد و بر دیگر نقاط جهان اسلام تأثیر گذاشت. شاگردان ایرانی این مکتب بسیار فراوان بودند و در طول دو قرن اندیشه‌های علامه حلی در ایران ترویج می‌شد. علاوه بر رفت و آمد طلاب به [[حله]]، مسافرت علامه حلی به ایران در دوره سلطان [[اولجایتو|محمد خدابنده]] تأثیر زیادی بر رواج تشیع در ایران داشت. این نهضت علمی در زمان [[فخرالمحققین]] ادامه یافت.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۳-۳۸۲.</ref>
خط ۶۳۶: خط ۶۳۶:
با به قدرت رسیدن [[حزب بعث عراق]]، اختلافات مرزی گذشته ایران و عراق دوباره مطرح شد. حزب بعث، حدود یک هزار تن از اتباع ایران مقیم عراق را در سال ۱۳۴۹ اخراج کرد و با پناه دادن به افرادی چون تیمور بختیار رئیس پیشین ساواک ایران، بر شدت تنش روابط با تهران افزود. با پیمان نامه الجزایر در ۱۹۷۵ که به امضای طرفین رسید، روابط ایران و عراق بهبود یافت. وقوع [[جنگ ایران و عراق|جنگ ۸ ساله ایران و عراق]] تیره‌ترین دوران روابط دو کشور را رقم زد.<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> اما پس از سقوط حزب بعث، روابط دو کشور رو به بهبودی نهاد و روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور به حالت عادی بازگشت.<ref>[http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=809 روابط سیاسی ایران و عراق بعد از انقلاب اسلامی]، مرکز مطالعات خلیج فارس.</ref> <ref>[http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=127350 ایران با گسترش روابط اقتصادی در پی افزایش نفوذ در عراق]، سایت تابناک.</ref> در جریان هجوم گسترده داعش به شمال عراق، ایران از این کشور حمایت کرد.<ref>[http://www.bultannews.com/fa/news/217772/ تقدیر آیت‌الله سیستانی از حمایت ایران از عراق]، سایت خبری بولتن‌نیوز.</ref><ref>[http://fararu.com/fa/news/10702/ ایران در نبرد علیه جنگجویان از عراق حمایت می‌کند]، سایت خبری فرارو.</ref><ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/429976/ آمریکا از نقش سازنده ایران در عراق حمایت می‌کند]، سایت تابناک.</ref> <ref>اطلاعات بیشتر درباره روابط ایران و عراق در: [http://www.ensani.ir/fa/content/71360/default.aspx روابط ایران و عراق در گذر تاریخ‌]، پرتال جامع علوم انسانی؛ [http://rasekhoon.net/article/show/778164/ اختلافات مرزی ایران و عراق در گذر تاریخ]، سایت راسخون؛ [http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=809 روابط سیاسی ایران و عراق بعد از انقلاب اسلامی]، مرکز مطالعات خلیج فارس.</ref>
با به قدرت رسیدن [[حزب بعث عراق]]، اختلافات مرزی گذشته ایران و عراق دوباره مطرح شد. حزب بعث، حدود یک هزار تن از اتباع ایران مقیم عراق را در سال ۱۳۴۹ اخراج کرد و با پناه دادن به افرادی چون تیمور بختیار رئیس پیشین ساواک ایران، بر شدت تنش روابط با تهران افزود. با پیمان نامه الجزایر در ۱۹۷۵ که به امضای طرفین رسید، روابط ایران و عراق بهبود یافت. وقوع [[جنگ ایران و عراق|جنگ ۸ ساله ایران و عراق]] تیره‌ترین دوران روابط دو کشور را رقم زد.<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> اما پس از سقوط حزب بعث، روابط دو کشور رو به بهبودی نهاد و روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور به حالت عادی بازگشت.<ref>[http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=809 روابط سیاسی ایران و عراق بعد از انقلاب اسلامی]، مرکز مطالعات خلیج فارس.</ref> <ref>[http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=127350 ایران با گسترش روابط اقتصادی در پی افزایش نفوذ در عراق]، سایت تابناک.</ref> در جریان هجوم گسترده داعش به شمال عراق، ایران از این کشور حمایت کرد.<ref>[http://www.bultannews.com/fa/news/217772/ تقدیر آیت‌الله سیستانی از حمایت ایران از عراق]، سایت خبری بولتن‌نیوز.</ref><ref>[http://fararu.com/fa/news/10702/ ایران در نبرد علیه جنگجویان از عراق حمایت می‌کند]، سایت خبری فرارو.</ref><ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/429976/ آمریکا از نقش سازنده ایران در عراق حمایت می‌کند]، سایت تابناک.</ref> <ref>اطلاعات بیشتر درباره روابط ایران و عراق در: [http://www.ensani.ir/fa/content/71360/default.aspx روابط ایران و عراق در گذر تاریخ‌]، پرتال جامع علوم انسانی؛ [http://rasekhoon.net/article/show/778164/ اختلافات مرزی ایران و عراق در گذر تاریخ]، سایت راسخون؛ [http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=809 روابط سیاسی ایران و عراق بعد از انقلاب اسلامی]، مرکز مطالعات خلیج فارس.</ref>


* '''تبعید علما:''' پس از آنکه [[میرزا محمد تقی شیرازی]] [[فتوا|فتوای]] [[جهاد]] علیه اشغالگران انگلیسی صادر کرد، نیروهای انگلیسی آماج حملات مبارزان ایرانی و عراقی قرار گرفتند و افرادی چون [[سید محمد یزدی]]، [[سید علی داماد تبریزی]]، [[شریعت اصفهانی]]، [[میرزا محمد شیرازی]]، [[سید محمد تقی خوانساری]] و صدها ایرانی دیگر به میدان‌های جنگ رفتند. نیروهای انگلیس در ۵ [[شوال]] ۱۳۳۷، میرزا محمد شیرازی فرزند بزرگ [[میرزای شیرازی]]، [[شیخ جواد زنجانی]]، [[محمد تقی خوانساری]] و [[سید عبدالکریم پویان]] را به جزیره هنگام تبعید کردند.<ref>مدرسی، ص۵۲.</ref> هنگامی که آیت الله شیرازی در ۳ ذی الجحه ۱۳۳۸ درگذشت، رهبران انقلاب با مهاجرت به نجف، شریعت اصفهانی را به پیشوایی برگزیدند و موج جدیدی در مبارزه با انگلیس سامان دادند که منجر به تبعید [[شیخ محمد خالصی]] و بسیاری علمای ایرانی به [[قم]] گردید.<ref>دولت آبادی، ج۴ ص۲۹۱.</ref> <ref>فرهمند، ص۱۹۱-۱۹۳.</ref>
*'''تبعید علما:''' پس از آنکه [[میرزا محمد تقی شیرازی]] [[فتوا|فتوای]] [[جهاد]] علیه اشغالگران انگلیسی صادر کرد، نیروهای انگلیسی آماج حملات مبارزان ایرانی و عراقی قرار گرفتند و افرادی چون [[سید محمد یزدی]]، [[سید علی داماد تبریزی]]، [[شریعت اصفهانی]]، [[میرزا محمد شیرازی]]، [[سید محمد تقی خوانساری]] و صدها ایرانی دیگر به میدان‌های جنگ رفتند. نیروهای انگلیس در ۵ [[شوال]] ۱۳۳۷، میرزا محمد شیرازی فرزند بزرگ [[میرزای شیرازی]]، [[شیخ جواد زنجانی]]، [[محمد تقی خوانساری]] و [[سید عبدالکریم پویان]] را به جزیره هنگام تبعید کردند.<ref>مدرسی، ص۵۲.</ref> هنگامی که آیت الله شیرازی در ۳ ذی الجحه ۱۳۳۸ درگذشت، رهبران انقلاب با مهاجرت به نجف، شریعت اصفهانی را به پیشوایی برگزیدند و موج جدیدی در مبارزه با انگلیس سامان دادند که منجر به تبعید [[شیخ محمد خالصی]] و بسیاری علمای ایرانی به [[قم]] گردید.<ref>دولت آبادی، ج۴ ص۲۹۱.</ref> <ref>فرهمند، ص۱۹۱-۱۹۳.</ref>


*'''ایرانیان عراقی:''' مردمانی ایرانی بودند که از دیرباز به عراق مهاجرت کرده بودند. ایرانیان به صورت عمده ساکن شهرهای کربلا، نجف و کاظمین بودند. بخشی از اینان که در زمان حکومت صدام حسین از کشور عراق اخراج شدند،<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> به [[معاودین]] (بازگشت‌داده‌شدگان) معروف شدند. برخی از آنان پس از سرنگونی صدام به عراق بازگشتند.<ref>[http://aftabnews.ir/vdcfjed0.w6d1jagiiw.html عراقی‌های مقیم ایران پای صندوق‌های رای می‌روند]، پایگاه خبری آفتاب.</ref> [[خاندان حکیم]] از خاندان‌های علمی و سیاسی شیعی معروف در عراق معاصر، تبار ایرانی دارند. در قرن یازدهم هجری، جد بزرگ این خاندان به نام سید علی حکیم، پسر سید مراد بن سید شاه اسداللّه، طبیب ویژه شاه ‌عباس اول صفوی بود. سیدعلی به همراه شاه عباس صفوی برای زیارت مرقد امیرمؤمنان(ع) به نجف رفت و با اصرار مردم آنجا برای طبابت در نجف سکونت گزید. از این زمان به سیدعلی حکیم شهرت یافت و فرزندانش نیز به همین نام مشهور شدند.<ref>سراج، ص۲۱-۲۲؛ امینی، ج۱، ص۴۲۱؛ محمدحسین حرزالدین، ج۲، ص۲۸۷ـ۲۸۸.</ref> <ref>[http://lib.eshia.ir/23019/1/6398 خاندان حکیم: دانشنامه جهان اسلام].</ref>
*'''ایرانیان عراقی:''' مردمانی ایرانی بودند که از دیرباز به عراق مهاجرت کرده بودند. ایرانیان به صورت عمده ساکن شهرهای کربلا، نجف و کاظمین بودند. بخشی از اینان که در زمان حکومت صدام حسین از کشور عراق اخراج شدند،<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> به [[معاودین]] (بازگشت‌داده‌شدگان) معروف شدند. برخی از آنان پس از سرنگونی صدام به عراق بازگشتند.<ref>[http://aftabnews.ir/vdcfjed0.w6d1jagiiw.html عراقی‌های مقیم ایران پای صندوق‌های رای می‌روند]، پایگاه خبری آفتاب.</ref> [[خاندان حکیم]] از خاندان‌های علمی و سیاسی شیعی معروف در عراق معاصر، تبار ایرانی دارند. در قرن یازدهم هجری، جد بزرگ این خاندان به نام سید علی حکیم، پسر سید مراد بن سید شاه اسداللّه، طبیب ویژه شاه ‌عباس اول صفوی بود. سیدعلی به همراه شاه عباس صفوی برای زیارت مرقد امیرمؤمنان(ع) به نجف رفت و با اصرار مردم آنجا برای طبابت در نجف سکونت گزید. از این زمان به سیدعلی حکیم شهرت یافت و فرزندانش نیز به همین نام مشهور شدند.<ref>سراج، ص۲۱-۲۲؛ امینی، ج۱، ص۴۲۱؛ محمدحسین حرزالدین، ج۲، ص۲۸۷ـ۲۸۸.</ref> <ref>[http://lib.eshia.ir/23019/1/6398 خاندان حکیم: دانشنامه جهان اسلام].</ref>


* '''اخراج ایرانیان:''' در سال ۱۹۷۱م صدام حسین، ۵۰ هزار ایرانی را با عدم تمدید اقامتشان، از کشور عراق اخراج کرد.<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> در میان اینان تعدادی [[کردهای فیلی عراق|کرد فیلی]] بود. عراق بار دیگر از آوریل ۱۹۸۰، ۴۰ هزار ایرانی را اخراج کرد. در سال ۱۹۸۵ مجموع پناهندگان و اخراج‌شدگان از عراق به ۴۰۰ هزار نفر رسید. در اکتبر سال ۱۹۹۰، مقامات ایران گزارشی درباره مهاجران عراقی انتشار دادند که تعداد آنان را در نیمه آن سال بیش از یک میلیون نفر اعلام می‌کرد.
*'''اخراج ایرانیان:''' در سال ۱۹۷۱م صدام حسین، ۵۰ هزار ایرانی را با عدم تمدید اقامتشان، از کشور عراق اخراج کرد.<ref>[http://rasekhoon.net/article/show/778164/ تاریخچه روابط ایران و عراق]، سایت راسخون.</ref> در میان اینان تعدادی [[کردهای فیلی عراق|کرد فیلی]] بود. عراق بار دیگر از آوریل ۱۹۸۰، ۴۰ هزار ایرانی را اخراج کرد. در سال ۱۹۸۵ مجموع پناهندگان و اخراج‌شدگان از عراق به ۴۰۰ هزار نفر رسید. در اکتبر سال ۱۹۹۰، مقامات ایران گزارشی درباره مهاجران عراقی انتشار دادند که تعداد آنان را در نیمه آن سال بیش از یک میلیون نفر اعلام می‌کرد.


* '''جنگ ایران و عراق:''' در سال [[۱۳۵۹ش]] (۱۹۸۰) جنگ ایران و عراق با حمله غافلگیرانه صدام به مرزهای ایران آغاز شد<ref>تحلیلی‌ بر جنگ‌ تحمیلی‌ رژیم عراق‌ علیه‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران، ج‌ ۱، ص۶۸ـ۷۴؛ درویشی‌، ص۱۲۶ـ۱۴۷؛ پارسا دوست‌، ۱۳۶۹ ش‌، ص۲۵۹ـ ۳۹۵.</ref> و با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت در [[۲۷ تیر]] [[سال ۱۳۶۷ش|۱۳۶۷]] از سوی [[ایران]] پایان یافت.<ref>ولایتی‌، ص۲۷۷ـ ۲۷۸ .</ref> <ref>اطلاعات بیشتر در: [http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5104 دانشنامه جهان اسلام: جنگ ایران و عراق(۱)]،[http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5105 دانشنامه جهان اسلام: جنگ ایران و عراق(۲)] [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=7502 متن قطعنامۀ ۵۹۸].</ref>
*'''جنگ ایران و عراق:''' در سال [[۱۳۵۹ش]] (۱۹۸۰) جنگ ایران و عراق با حمله غافلگیرانه صدام به مرزهای ایران آغاز شد<ref>تحلیلی‌ بر جنگ‌ تحمیلی‌ رژیم عراق‌ علیه‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران، ج‌ ۱، ص۶۸ـ۷۴؛ درویشی‌، ص۱۲۶ـ۱۴۷؛ پارسا دوست‌، ۱۳۶۹ ش‌، ص۲۵۹ـ ۳۹۵.</ref> و با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت در [[۲۷ تیر]] [[سال ۱۳۶۷ش|۱۳۶۷]] از سوی [[ایران]] پایان یافت.<ref>ولایتی‌، ص۲۷۷ـ ۲۷۸ .</ref> <ref>اطلاعات بیشتر در: [http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5104 دانشنامه جهان اسلام: جنگ ایران و عراق(۱)]،[http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5105 دانشنامه جهان اسلام: جنگ ایران و عراق(۲)] [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=7502 متن قطعنامۀ ۵۹۸].</ref>


*'''عراقی‌های ایران:''' مردمانی از عراق کنونی متشکل از عرب‌ها و کردها که به صورت مهاجر و گاه پناهده وارد ایران شده‌اند. بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۱، تقریبا ۲۰۳ هزار عراقی در ایران زندگی می‌کنند. اما گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تعداد آنان را ۲۰۴ هزار نفر می‌داند. برخی آمارها جمعیت واقعی عراقی‌های ایران را گاه تا ۵۰۰ هزار نفر تخمین زده‌اند. برخی از این عراقی‌ها تبعه ایران شده‌ و در [[قم]]، [[تهران]]، [[خراسان]]، [[خوزستان]] و... زندگی می‌کنند. برخی نیز با سقوط صدام حسین به کشورشان بازگشتند.<ref>[http://aftabnews.ir/vdcfjed0.w6d1jagiiw.html عراقی‌های مقیم ایران پای صندوق‌های رای می‌روند]، پایگاه خبری آفتاب.</ref>
*'''عراقی‌های ایران:''' مردمانی از عراق کنونی متشکل از عرب‌ها و کردها که به صورت مهاجر و گاه پناهده وارد ایران شده‌اند. بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۱، تقریبا ۲۰۳ هزار عراقی در ایران زندگی می‌کنند. اما گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تعداد آنان را ۲۰۴ هزار نفر می‌داند. برخی آمارها جمعیت واقعی عراقی‌های ایران را گاه تا ۵۰۰ هزار نفر تخمین زده‌اند. برخی از این عراقی‌ها تبعه ایران شده‌ و در [[قم]]، [[تهران]]، [[خراسان]]، [[خوزستان]] و... زندگی می‌کنند. برخی نیز با سقوط صدام حسین به کشورشان بازگشتند.<ref>[http://aftabnews.ir/vdcfjed0.w6d1jagiiw.html عراقی‌های مقیم ایران پای صندوق‌های رای می‌روند]، پایگاه خبری آفتاب.</ref>
خط ۶۴۹: خط ۶۴۹:
[[پرونده:اربعین.jpg|بندانگشتی|200px|راهپیمایی شیعیان در [[اربعین]]]]
[[پرونده:اربعین.jpg|بندانگشتی|200px|راهپیمایی شیعیان در [[اربعین]]]]
{{اصلی|راهپيمایی اربعین}}
{{اصلی|راهپيمایی اربعین}}
* '''اربعین در کربلا''': بزرگترین اجتماع شیعیان جهان در [[اربعین]] در کربلا شکل می‌گیرد. در این ایام بسیاری از شیعیان از کشورهای دیگر در قالب کاروان‌های زیارتی وارد عراق می‌شوند. زائران با پای پیاده از شهرهای مختلف از جمله [[نجف]] راهی کربلا شده و هیئت‌های بسیاری با برپایی ایستگاه‌هایی در طول مسیر نجف تا کربلا از زائرین و عزاداران پذیرایی می‌کنند. قیمه نجفی جزء معروف‌ترین [[نذری (آیین)|نذری‌]]های شیعیان نجف است که در ایام [[محرم الحرام|محرم]] و [[اربعین حسینی|اربعین]] میان عزاداران پخش می‌شود.<ref>[http://www.momtaznews.com/%D9%82%DB%8C%D9%85%D9%87-%D9%86%D8%AC%D9%81%DB%8C%D8%8C-%D9%86%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82/ قیمه نجفی، نذری شیعیان عراق]، سایت ممتازنیوز.</ref> در ۳۰ سال گذشته و به ویژه پس از روی کار آمدن [[صدام حسین]] در سال ۱۹۷۹، شیعیان عراق از اجرای مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) که یک سنت تقریبا هزار ساله بود منع شدند.<ref>[http://www.bashgah.net/fa/content/show/1337 نگاهی به تکثر اجتماعی و سیاسی مردم عراق]، سایت باشگاه.</ref> با سقوط [[حزب بعث عراق]] بار دیگر مراسم عزاداری رونق چشمگیری گرفت. در قانون اساسی جدید، احترام اماکن مقدس عراق مورد توجه قرار گرفت.
*'''اربعین در کربلا''': بزرگترین اجتماع شیعیان جهان در [[اربعین]] در کربلا شکل می‌گیرد. در این ایام بسیاری از شیعیان از کشورهای دیگر در قالب کاروان‌های زیارتی وارد عراق می‌شوند. زائران با پای پیاده از شهرهای مختلف از جمله [[نجف]] راهی کربلا شده و هیئت‌های بسیاری با برپایی ایستگاه‌هایی در طول مسیر نجف تا کربلا از زائرین و عزاداران پذیرایی می‌کنند. قیمه نجفی جزء معروف‌ترین [[نذری (آیین)|نذری‌]]های شیعیان نجف است که در ایام [[محرم الحرام|محرم]] و [[اربعین حسینی|اربعین]] میان عزاداران پخش می‌شود.<ref>[http://www.momtaznews.com/%D9%82%DB%8C%D9%85%D9%87-%D9%86%D8%AC%D9%81%DB%8C%D8%8C-%D9%86%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82/ قیمه نجفی، نذری شیعیان عراق]، سایت ممتازنیوز.</ref> در ۳۰ سال گذشته و به ویژه پس از روی کار آمدن [[صدام حسین]] در سال ۱۹۷۹، شیعیان عراق از اجرای مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) که یک سنت تقریبا هزار ساله بود منع شدند.<ref>[http://www.bashgah.net/fa/content/show/1337 نگاهی به تکثر اجتماعی و سیاسی مردم عراق]، سایت باشگاه.</ref> با سقوط [[حزب بعث عراق]] بار دیگر مراسم عزاداری رونق چشمگیری گرفت. در قانون اساسی جدید، احترام اماکن مقدس عراق مورد توجه قرار گرفت.


{{اصلی|مشعل‌گردانی}}
{{اصلی|مشعل‌گردانی}}
خط ۶۹۹: خط ۶۹۹:


==نگارخانه==
==نگارخانه==
{{وسط‌چین}}
<gallery mode="packed">
<gallery>
پرونده:مسجد کوفه.jpg|[[مسجد کوفه]]
پرونده:مسجد کوفه.jpg|[[مسجد کوفه]]
پرونده:مسجد حنانه 1.jpg|[[مسجد حنانه]]
پرونده:مسجد حنانه 1.jpg|[[مسجد حنانه]]
خط ۷۰۷: خط ۷۰۶:
پرونده:بغداد.jpg|[[بغداد]] پایتخت عراق
پرونده:بغداد.jpg|[[بغداد]] پایتخت عراق
</gallery>
</gallery>
{{پایان}}


{{موقعیت جغرافیایی
{{موقعیت جغرافیایی
خط ۷۲۴: خط ۷۲۲:
*[[عراق عجم]]
*[[عراق عجم]]


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


خط ۸۱۲: خط ۸۱۰:
{{پایان}}
{{پایان}}


== منابع مطالعاتی ==
==منابع مطالعاتی==
{| {{کلاس/صفحات متفرقه}}
{| {{کلاس/صفحات متفرقه}} style="box-shadow: 0 0 0px #999 !important; "
|-
|-
| سید علی موجانی، بازسازی تاریخ فراموش شده عتبات عالیات: عراق، مجمع جهانی اهل بیت، تهران، ۱۳۸۹ش.
|سید علی موجانی، بازسازی تاریخ فراموش شده عتبات عالیات: عراق، مجمع جهانی اهل بیت، تهران، ۱۳۸۹ش.
|-
|-
| احمد علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، نشر معروف، قم، ۱۳۸۹ش.
|احمد علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، نشر معروف، قم، ۱۳۸۹ش.
|-
|-
| شیعیان عراق، علی نادری دوست، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، قم، ۱۳۹۰ش.
|شیعیان عراق، علی نادری دوست، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، قم، ۱۳۹۰ش.
|-
|-
| کتابخانه حج: [http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=004&id=1#23 عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان]
|کتابخانه حج: [http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=004&id=1#23 عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان]
|-
|-
| کتابخانه حج: [http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=002&id=1#21 اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی]
|کتابخانه حج: [http://www.hadj.ir/fa/default.php?part=library&subject=atabat&subject2=002&id=1#21 اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی]
|}
|}


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
{| {{کلاس/صفحات متفرقه}}
{| {{کلاس/صفحات متفرقه}} style="box-shadow: 0 0 0px #999 !important; "
|-
|-
| [http://www.cabinet.iq/ سایت رسمی دولت عراق]
|[http://www.cabinet.iq/ سایت رسمی دولت عراق]
|-
|-
| [http://iieda.gov.ir/?p=1110 ترجمه فارسی قانون اساسی عراق]
|[http://iieda.gov.ir/?p=1110 ترجمه فارسی قانون اساسی عراق]
|-
|-
| [https://iraqbase.com/about_iraq/Content_menu.aspx عراق شناسی]
|[https://iraqbase.com/about_iraq/Content_menu.aspx عراق شناسی]
|-
|-
|}
|}
خط ۸۴۱: خط ۸۳۹:
{{کشورهای آسیا}}
{{کشورهای آسیا}}
{{تشیع در عراق}}
{{تشیع در عراق}}




برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/1222006»