آیه ۴۲ سوره یوسف: تفاوت میان نسخه‌ها

==فراموشی یوسف یا ساقی؟==

در آیه ۴۲ سوره یوسف آمده است که «فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ»؛ پس شیطان ذکر رب را از یاد او برد؛ مفسران درباره ضمیر این جمله و اینکه چه کسی دچار فراموشی شده است دو گونه نظر داده‌اند: به‌گفته ناصر مکارم شیرازی،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref> بیشتر مفسران فراموشی را به یوسف نسبت داده‌اند<ref>ابن‌سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۳۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹؛ شیخ طوسی، التبيان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۴۴؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۶-۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۸۱؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۰۹.</ref> و گروهی دیگر، شخص فراموش‌کار را ساقی دانسته‌اند.<ref>شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref>

۱. نسبت دادن فراموشی به یوسف: طبرسی در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]]، روایتی نقل کرده که بنابر آن، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] از پناه بردن و طلب کمک کردن برادرش یوسف(ع) از غیر خدا تعجب کرده و در روایت دیگری ذکر کرده که اگر یوسف(ع) آن تقاضا را مطرح نمی‌کرد، زندانش آنقدر طول نمی‌کشید.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹.</ref> سیوطی نیز در الدر المنثور به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]] این روایت را از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است.<ref>سیوطی، تفسیر الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۰.</ref> از نظر مکارم شیرازی، حضرت یوسف(ع) به غیر خداوند متوسل شد و [[ترک اولی]] کرد و به همین خاطر چند سال در زندان ماند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref><BR>بنابر روایت [[علی بن ابراهیم قمی]] و [[محمد بن مسعود عیاشی|عیاشی]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، بعد از اینکه حضرت یوسف از رفیق زندانی‌اش خواست که برای آزادی او نزد پادشاه از او یاد کند، خداوند به یوسف(ع) [[وحی]] کرد و بعد از برشمردن مواردی از لطف‌ها و نعمت‌های خداوند به حضرت یوسف در طول زندگی‌اش، به‌‌دلیل امید بستن به کسی غیر از خداوند، به او گفت که چند سال دیگر باید در زندان بماند و مجازات شود.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۶؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۴۵.</ref> روایت‌های دیگری هم مبنی بر اشتباه حضرت یوسف(ع)، از عیاشی در تفسیرش نقل شده است.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۷-۱۷۸.</ref>

۲. نسبت دادن فراموشی به ساقی: به‌اعتقاد [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، روایاتی که نسبت اشتباه به حضرت یوسف(ع) می‌دهد، مخالف با نص صریح [[قرآن]] است؛<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۳.</ref> چرا که خداوند یوسف(ع) را از [[مخلصین|مخلَصین]] دانسته که شیطان در او راه ندارد؛ علاوه بر اینکه قرینه‌ای در این آیه که دلالت بر دلبسته شدن حضرت یوسف به غیر خدا باشد وجود ندارد؛ چنانکه در [[آیه ۴۵ سوره یوسف|آیه ۴۵ از سوره یوسف]] آمده که آن ساقی (رفیق زندانی) حضرت یوسف(ع) را به یاد آورد که این جمله نشان از فراموشکار بودن ساقی است، نه یوسف(ع).<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref>  <BR>پیش از طباطبایی، [[شریف لاهیجی]] مفسر شیعه قرن یازدهم  نیز نوشته است که انتساب نسیان و فراموشی در آیه، مربوط به ساقی است که [[شیطان]] از یاد او برد که نزد پادشاه از یوسف(ع) سخن بگوید و همین نکته دلیل چند سال تداوم زندانی بودن حضرت یوسف(ع) شد.<ref>شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref> در این صورت «ذکر ربه» در آیه، به‌معنای «ذکر یوسف عند ربه» (یادآوری یوسف در نزد پادشاه) است، نه یاد خدا.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref> سید قطب از مفسران اهل‌سنت نیز با این نظر موافق است.<ref>سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۹۲.</ref>