حق والدین: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نویسه‌های عربی
Rezai.mosavi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Rezai.mosavi (بحث | مشارکتها) (اصلاح نویسه‌های عربی) |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
رعایت حق والدین از دستورات مهمّ الهی قلمداد شده<ref>سپاه پاسداران، معارف قرآن، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۷۸.</ref> و پس از حق خدا، آن را بزرگترین حق بر گردن فرزند دانسته‌اند.<ref>رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۱۸۶؛ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۲۵۹..</ref><br> | رعایت حق والدین از دستورات مهمّ الهی قلمداد شده<ref>سپاه پاسداران، معارف قرآن، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۷۸.</ref> و پس از حق خدا، آن را بزرگترین حق بر گردن فرزند دانسته‌اند.<ref>رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۱۸۶؛ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۲۵۹..</ref><br> | ||
نیکی و [[احسان به والدین]] که از جمله حقوق پدر و مادر شمرده می‌شود،<ref>ابوالسعود، تفسیر ابی السعود، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۱۹۸.</ref> چندین بار در [[قرآن]] مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>«وَصَّینَا الاْنسانَ بِوالِدَیهِ حُسناً/ إحساناً»؛ سوره عنکبوت، آیه ۸؛ سوره اَحقاف، آیه ۱۵.</ref> تکرار این سفارش، آن هم بلافاصله پس از امر به [[عبادت|عبادت خدا]] و نهی از [[شرک|شرک ورزیدن]] به او<ref>سوره بقره، آیه ۸۳؛ سوره نساء، آیه ۳۶؛ سوره اَنعام، آیه ۱۵۱؛ سوره اِسراء، آیه ۲۳.</ref> و نیز هم‌ردیفی فرمان به سپاسگزاری از پدر و مادر و [[شکر|شکرگزاری]] از خدا،<ref>«اشْکُرْ لی و لِوالِدَیکَ»؛ سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> از اهمیت ویژه این آموزه اخلاقی و دینی حکایت دارد.<br> | نیکی و [[احسان به والدین]] که از جمله حقوق پدر و مادر شمرده می‌شود،<ref>ابوالسعود، تفسیر ابی السعود، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۱۹۸.</ref> چندین بار در [[قرآن]] مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>«وَصَّینَا الاْنسانَ بِوالِدَیهِ حُسناً/ إحساناً»؛ سوره عنکبوت، آیه ۸؛ سوره اَحقاف، آیه ۱۵.</ref> تکرار این سفارش، آن هم بلافاصله پس از امر به [[عبادت|عبادت خدا]] و نهی از [[شرک|شرک ورزیدن]] به او<ref>سوره بقره، آیه ۸۳؛ سوره نساء، آیه ۳۶؛ سوره اَنعام، آیه ۱۵۱؛ سوره اِسراء، آیه ۲۳.</ref> و نیز هم‌ردیفی فرمان به سپاسگزاری از پدر و مادر و [[شکر|شکرگزاری]] از خدا،<ref>«اشْکُرْ لی و لِوالِدَیکَ»؛ سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> از اهمیت ویژه این آموزه اخلاقی و دینی حکایت دارد.<br> | ||
[[مجتهد|فقیهان]] نیز رعایت حقوق والدین را بر فرزندان [[واجب]] شمرده‌اند.<ref>گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۵؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ج۳، ص۸۵.</ref> | در [[حدیث|احادیث معصومان]] نیز بر جایگاه ویژه والدین تأکید شده و در جوامع حدیثی [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] بخش مستقلی بدان اختصاص یافته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۷ـ۱۶۳؛ مجلسی، ج ۷۱، ص ۲۲ـ۸۶؛ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۶۸ـ۷۱؛ مسلم‌بن حجاج، ج ۸، ص ۲ـ۶.</ref> تا جایی که حق‌ناشناسی و نافرمانی از آنان را [[حرام]] و در زمرهٔ [[گناهان کبیره]] برشمرده‌اند،<ref>رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۷۸؛ بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۷۰ـ۷۱.</ref> همانطور که [[مجتهد|فقیهان]] نیز رعایت حقوق والدین را بر فرزندان [[واجب]] شمرده‌اند.<ref>گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۵؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ج۳، ص۸۵.</ref> | ||
این موضوع در برخی کتب ادیان دیگر همچون [[عهد عتیق]] | این موضوع در برخی کتب ادیان دیگر همچون [[عهد عتیق]] هم آمده است.<ref>رجوع کنید به کتاب مقدس، سفر لاویان، ۱۹، آیه ۲ـ۴؛ سفر خروج، ۱۲، آیه ۲۰؛ سفر تثنیه، ۵، آیه ۱۶.</ref> | ||
==علت تأکید بر رعایت حق والدین== | ==علت تأکید بر رعایت حق والدین== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==در احادیث== | ==در احادیث== | ||
خوش‌رفتاری (برّ) با آنان و اطاعت از ایشان را رفتاری عقلانی <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۲.</ref> و حاکی از شناخت صحیح بنده از خدا دانسته <ref>رجوع کنید به مصباح الشریعة، ص۷۰ </ref> | |||
همچنان‌که فرمانبرداری از پدر و مادر از نشانه‌های [[ایمان]]، <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸.</ref> نگاه کردن به آنان [[عبادت]] <ref> همان، ج ۴، ص۲۴۰ </ref> و نیک‌رفتاری با آنان از محبوب‌ترین اعمال نزد [[خدا]] <ref> بخاری، ۱۴۰۱، ص ۶۹ </ref> و رضایت ایشان شرط [[جهاد]] در راه خدا (در غیر موارد [[وجوب |وجوب عینی]]) است <ref> ابن‌حنبل، ج ۳، ص ۷۶؛ نیز رجوع کنید به صنعانی، ج ۸، ص ۴۶۳؛ ابن‌ابی‌شیبه، ج ۶، ص ۹۹؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص ۱۶۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۰.</ref> و رضا و غضب الهی در خشنودی یا ناخشنودی والدین از فرزندانشان است. <ref> ترمذی، ج ۳، ص ۲۰۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص ۴۲۸.</ref> به‌علاوه، در کوتاهی کردن نسبت به رعایت به ایشان هیچ عذری پذیرفته نیست <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۲.</ref> بر این اساس، [[پیامبر اکرم]] نیکی به والدین را از عوامل فضیلت فرد بر دیگران بیان کرده <ref> رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۵۷ </ref> و [[امام باقر|امام باقر علیه‌السلام]] نیز آن را از ویژگی های بارز [[شیعیان]] شمرده است <ref> رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۷۴ </ref> ازاین‌رو، مسلمانان به نیکی در حق والدین و تحمل سختی های آن امر شده‌اند، <ref> رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۱۶۲؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۴، ص ۳۶۱ </ref> حتی اگر والدین آن‌ها [[شرک|مشرک]] باشند <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۷۱ </ref> یا در قید حیات نباشند. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸.</ref> | |||
در [[ | در [[سیره رسول اکرم]] نیز این موضوع مشهود است، چنان‌که گفته شده‌است حضرت، مادر رضاعی خود را بسیار بزرگ می‌داشت <ref> رجوع کنید به ابوداوود، ج ۲، ص ۵۰۷ ـ ۵۰۸ </ref> و کسانی را که با پدر و مادر خویش خوش‌رفتاری می‌کردند، تکریم می‌نمود؛ <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۱.</ref> البته در احادیث نیز، همچون قرآن، تأکید شده که وجوب اطاعت از والدین ـ حتی اگر مشرک باشند ـ شامل اموری است که [[معصیت]] خدا نباشد <ref> لاطاعة للمخلوق فی معصیة الخالق؛ رجوع کنید به همان، ج ۱، ص ۴۲۸؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۲، ص ۱۲۴ </ref> و این البته به معنای ساقط شدن حق پدر و مادر نیست. <ref> رجوع کنید به مسلم‌بن حجاج، ج ۳، ص ۸۱؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۹.</ref> | ||
{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[امام صادق (ع)]]: {{حدیث|اِن اَحبَبتَ اَن یَزیدَ اللّهُ فی عُمُرِکَ فَسُرَّ اَبَـوَیکَ. |ترجمه=اگر دوست داری که خداوند عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن.}} |تاریخ بایگانی | منبع = <small> [[وسایل الشیعه]]، ج۱۸، ص۳۷۲ </small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}} | |||
===توجه خاص به حقوق مادر در احادیث=== | ===توجه خاص به حقوق مادر در احادیث=== | ||
در [[احادیث]] بر توجه خاص به مادر تأکید <ref> رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج ۵، ص ۳؛ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۶۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹ـ۱۶۰.</ref> و بیشترین حق از آنِ او دانسته شده <ref> رجوع کنید به حاکم نیشابوری، ج ۴، ص۱۵۰ </ref> تا جایی‌که ادای حق او غیرممکن شمرده شده است. <ref> رجوع کنید به ابن‌ابی‌جمهور، ج ۱، ص ۲۶۹ </ref> همچنین بیان مشهور پیامبر مبنی بر اینکه «[[بهشت]] زیر پای مادر است»، <ref> ابن‌حنبل، ج ۳، ص ۴۲۹؛ نسائی، ج ۶، ص ۱۱؛ نیز رجوع کنید به ابن‌ماجه، ج ۲، ص۹۳۰ </ref> حاکی از حرمت خاص مادر و تأثیر رعایت احوال او در کسب رضای الهی است. حتی، بنابر بعضی روایات، نیکی به مادر به منزله [[کفاره|کفّاره]] گناهان پیشین است. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۲؛ قطب‌راوندی، ص ۱۲۶ </ref> ازاین‌رو، حقوق پدر و مادر و وظایف فرزندان در قبال هریک متفاوت است. | |||
در [[احادیث]] بر توجه خاص به مادر تأکید <ref> رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج ۵، ص ۳؛ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۶۹؛ کلینی، | |||
[[امام سجاد (ع)]] در [[رسالة الحقوق]] سختی هایی را که مادر از آغاز حمل تا رشد فرزند متحمل شده، حق مادر بر فرزند برشمرده و او را به قدرشناسی از زحمات مادر امر کرده است. در مقابل، پدر را اصل فرزند و حقِ هستی و حیات را از او دانسته است. <ref> رجوع کنید به ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۲، ص ۶۲۱ـ۶۲۲؛ نیز رجوع کنید به قبانجی، ج ۱، ص ۵۴۵ـ۵۷۸ </ref> [[نصیرالدین طوسی]] <ref> طوسی، ص ۲۳۹ </ref> ماهیت حقوق مادر را جسمانی‌تر از حقوق پدر شمرده و معتقد است بدین‌سبب، حقوق مادران زودتر از حقوق پدران، که آگاهی بر آن نیازمند تعقل است، مورد توجه فرزندان قرار می‌گیرد و به ادای آن اهتمام می‌ورزند. بر این اساس، وی ادای حقوق پدران را بیشتر با اموری معنوی چون اطاعت کامل از آنان و ذکر خیر و دعا و ثنا بر ایشان و ادای حقوق مادران را با امور مادّی چون بذل مال و فراهم آوردن اسباب آسایش زندگی و نظایر آن بیان کرده است. <ref> قس ابن‌کثیر، ذیل عنکبوت: ۸ </ref> | [[امام سجاد (ع)]] در [[رسالة الحقوق]] سختی هایی را که مادر از آغاز حمل تا رشد فرزند متحمل شده، حق مادر بر فرزند برشمرده و او را به قدرشناسی از زحمات مادر امر کرده است. در مقابل، پدر را اصل فرزند و حقِ هستی و حیات را از او دانسته است. <ref> رجوع کنید به ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۲، ص ۶۲۱ـ۶۲۲؛ نیز رجوع کنید به قبانجی، ج ۱، ص ۵۴۵ـ۵۷۸ </ref> [[نصیرالدین طوسی]] <ref> طوسی، ص ۲۳۹ </ref> ماهیت حقوق مادر را جسمانی‌تر از حقوق پدر شمرده و معتقد است بدین‌سبب، حقوق مادران زودتر از حقوق پدران، که آگاهی بر آن نیازمند تعقل است، مورد توجه فرزندان قرار می‌گیرد و به ادای آن اهتمام می‌ورزند. بر این اساس، وی ادای حقوق پدران را بیشتر با اموری معنوی چون اطاعت کامل از آنان و ذکر خیر و دعا و ثنا بر ایشان و ادای حقوق مادران را با امور مادّی چون بذل مال و فراهم آوردن اسباب آسایش زندگی و نظایر آن بیان کرده است. <ref> قس ابن‌کثیر، ذیل عنکبوت: ۸ </ref> | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۶: | ||
در روایات مصادیق گوناگون حقوق مادی و معنوی والدین ذکر شده است. | در روایات مصادیق گوناگون حقوق مادی و معنوی والدین ذکر شده است. | ||
*در احادیث بر حفظ حیات والدین تأکید شده است، چنان‌که؛ | *در احادیث بر حفظ حیات والدین تأکید شده است، چنان‌که؛ | ||
*به فرزندان توصیه شده است در [[انفاق|انفاقِ]] مال، پدر و مادر را بر دیگران مقدّم دارند <ref> رجوع کنید به همان، ج ۴، ص ۱۳؛ طبرانی، ج ۳، ص ۳۳۲ </ref> و در رفع نیازهای مادّی آنان، حتی اگر مستغنی باشند، اهتمام ورزند. <ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۷.</ref> | |||
*رعایت آداب معاشرت از دیگر حقوق والدین است، مانند اینکه فرزند باید هم‌نشین نیکویی برای آنان باشد، ایشان را به نام نخواند، جلوتر از آنان راه نرود و پیش از ایشان و نیز پشت به آنان ننشیند؛ <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۶، ص ۲۱؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸ـ۱۵۹؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۴، ص ۳۷۲ </ref> و چنانچه او را بخوانند، به سرعت اجابت کند، حتی اگر در [[نماز]] باشد. <ref> راوندی کاشانی، ص ۹۲؛ متقی، ج ۱۶، ص ۴۷۰ </ref> همچنین اگر رفتار و گفتار آن دو برخلاف میل او بود، از روی ترش کردن یا دشنام دادن به آنان و حتی گفتن «اُف»، که کمترین مرتبه ناسپاسی نسبت به والدین است، بپرهیزد، <ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۳۴۹؛ طوسی، التبیان؛ سیوطی، ذیل اسراء: ۲۳ </ref> زیرا اندوهگین کردن ایشان از مصادیق عقوق آنان است؛ <ref> ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، همانجا </ref> | |||
*حفظ حریم خصوصی پدر و مادر؛ <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص ۵۰۳؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، همانجا.</ref> | |||
*رعایت آداب معاشرت از دیگر حقوق والدین است، مانند اینکه فرزند باید هم‌نشین نیکویی برای آنان باشد، ایشان را به نام نخواند، جلوتر از آنان راه نرود و پیش از ایشان و نیز پشت به آنان ننشیند؛ <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۶، ص ۲۱؛ کلینی، | |||
*حفظ حریم خصوصی پدر و مادر؛ <ref> رجوع کنید به کلینی، | |||
*فروتنی کامل در برابر آنان در قول و رفتار؛ <ref> طبری؛ فضل‌بن حسن طبرسی، ذیل اسراء: ۲۴ </ref> | *فروتنی کامل در برابر آنان در قول و رفتار؛ <ref> طبری؛ فضل‌بن حسن طبرسی، ذیل اسراء: ۲۴ </ref> | ||
*سپاسگزاری از ایشان؛ | *سپاسگزاری از ایشان؛ | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۵: | ||
==حقوق پس از مرگ والدین== | ==حقوق پس از مرگ والدین== | ||
به فرزندان سفارش شده است پس از [[مرگ]] والدین نیز به ایشان احسان کنند، <ref> رجوع کنید به کلینی، | به فرزندان سفارش شده است پس از [[مرگ]] والدین نیز به ایشان احسان کنند، <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹ و ۱۶۳.</ref> از جمله با اموری چون طلب آمرزش، قرائت [[قرآن]]، پرداخت [[صدقه]]، پرداخت دیون مالی و دیگر تعهدات، [[صله رحم]] با نزدیکان و احترام به دوستان والدین و ارتباط با آنان <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۶، ص ۲۰؛ ابن‌ماجه، ج ۲، ص ۱۲۰۹؛ کلینی؛ فضل‌بن حسن طبرسی، همانجاها </ref> و نیز به جای آوردن [[نماز]]، [[روزه]] و [[حج]] از جانب والدین. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹.</ref> حتی در کتاب های فقهی به‌جای آوردن قضای نماز و روزه پدر بر پسر بزرگ او واجب شده‌است. <ref> برای نمونه رجوع کنید به محقق حلّی، قسم۴، ص۸۲۶ </ref> در صحیفه سجادیه <ref> صحیفه سجادیه، دعای ۲۴ </ref> مجموعه کاملی از وظایف فرزند در قبال والدین در قالب [[دعا]] آمده است. <ref> برای نمونه‌هایی از ادعیه امامان شیعه در حق والدین رجوع کنید به طوسی، مصباح المتهجّد، ص ۹۹، ۱۰۱، ۱۴۶، ۲۶۷، ۳۰۰، ۳۱۳، ۶۱۳، ۷۲۷ </ref> | ||
در احادیث تأکید شده که به جای آوردن حق والدین امری بس دشوار است <ref> رجوع کنید به مسلم‌بن حجاج، ج ۴، ص۲۱۸؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۷، ص ۵۴۷ </ref> و ادای این وظایف، هرچند فرزندان به سبب آن به سختی افتند، زحمات والدین را جبران نخواهد کرد. <ref> الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص ۳۳۴؛ حسن‌بن فضل طبرسی، ص۲۸۰؛ هیثمی، ج۸، ص۱۳۷؛ نوری، ج۱۵، ص۱۸۰ </ref> | در احادیث تأکید شده که به جای آوردن حق والدین امری بس دشوار است <ref> رجوع کنید به مسلم‌بن حجاج، ج ۴، ص۲۱۸؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۷، ص ۵۴۷ </ref> و ادای این وظایف، هرچند فرزندان به سبب آن به سختی افتند، زحمات والدین را جبران نخواهد کرد. <ref> الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص ۳۳۴؛ حسن‌بن فضل طبرسی، ص۲۸۰؛ هیثمی، ج۸، ص۱۳۷؛ نوری، ج۱۵، ص۱۸۰ </ref> | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۲: | ||
*فضل‌اللّه‌بن علی راوندی‌کاشانی، النوادر، چاپ سعیدرضا علی عسکری، قم ۱۳۷۷ش. | *فضل‌اللّه‌بن علی راوندی‌کاشانی، النوادر، چاپ سعیدرضا علی عسکری، قم ۱۳۷۷ش. | ||
*فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق. | *فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق. | ||
*کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، | *کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق. | ||
*گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، تحقیق: علی کریمی جهرمی، ودیگران، قم، دار القرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. | *گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، تحقیق: علی کریمی جهرمی، ودیگران، قم، دار القرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. | ||
*مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب، زیر نظر سید محمود شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق. | *مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب، زیر نظر سید محمود شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق. | ||