سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

سلیم بن قیس هلالی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۲

۳٬۵۰۹ بایت حذف‌شده ، ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۳

جز

←‏ولادت و نسب

دیداریویکی‌متن

Mkhaghanif

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۴٬۲۸۱

ویرایش

@@ خط ۲۷: / خط ۲۷: @@
 '''سُلَیْم بن قِیْس هِلالی'''، از اصحاب خاصّ چهار [[امامان شیعه|امام(ع)]] نخست [[شیعه]] که محضر [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] را هم درک کرده است. او از قدیم‌ترین علمای شیعه و بزرگان اصحاب ائمه(ع) و مورد [[ثقه|وثوق]] آنان بوده و نزد ایشان از محبوبیت خاصّی برخوردار بوده است. کتابی نیز به او منسوب است ([[کتاب سلیم بن قیس هلالی]]) که در آن از [[برتری اهل‌بیت(ع)|فضایل اهل بیت]] و حوادث پس از رحلت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] سخن گفته است. بسیاری از عالمان شیعه در مدح و ثنای او سخن گفته‌اند. با این حال دیدگاه‌های متفاوتی نیز درباره شخصیت سُلَیم وجود دارد، به گونه‌ای که برخی از محققان وجود تاریخی چنین شخصیتی را انکار کرده‌اند.
-== ولادت و نسب ==
+== اهمیت و جایگاه سلیم بن قیس ==
-نام او سلیم، پدرش قیس و کنیه‌اش ابا صادق است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> سلیم از طایفه بنی هلال بن عامر است که گویند از فرزندان [[حضرت اسماعیل|حضرت اسماعیل]] بن [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]] خلیل الله(ع) بوده و در نواحی [[حجاز]] سکنی داشته و بعدها به [[شام]] و [[عراق]] آمده‌اند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref>
+سلیم بن قیس هلالی که بیشتر با کتابی به نام کتاب سلیم شناخته می‌شود، از شخصیت‌هایی است که بود و نبود او در تاریخ محل گفت‌و‌گو قرار گرفته است. برخی او را از اصحاب امامان نخستین شیعه می‌دانند، و کتاب او را نیز کتابی معتبر و قدیمی‌ترین کتاب شیعه می‌دانند؛ و در نقطه مقابل پژوهش‌گران چندی منکر وجود چنین شخصیتی در تاریخ هستند. کسانی که وجود تاریخی سلیم را می‌پذیرند می‌توانند در مباحث متعددی مثل [[غصب خلافت]] و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] به روایات کتاب سلیم استناد کنند.
-ولادت سلیم دو سال قبل از هجرت در منطقه [[کوفه]] بوده و او هنگام وفات پیامبر(ص) دوازده سال داشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.</ref>
+سلیم بن قیس به عنوان یک مؤلف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در اکثر مطالب کتابش شخصا حضور داشته و یا از کسانی که شخصا حضور داشته‌اند نقل کرده است و در نقل خود جز موثّقین به کسی اعتماد نکرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷ - ۲۹.</ref> از سلیم روایات چندی به جز آنچه در کتابش آمده، روایت شده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، جلد ۹، ص۲۳۶؛ نعمانی، الغیبه،۱۳۹۷ق، ص۹۵.</ref>
-سلیم در زمان حیات پیامبر(ص) و نیز بعد از آن حضرت در زمان حکومت [[ابوبکر]] در [[مدینه]] نبوده، و در جریانات [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] و [[شهادت]] [[حضرت زهرا(س)]] شخصا حضور نداشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref>
+=== موافقان ===
+[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]: ''او از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.''<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref>
-== زندگانی سلیم ==
+[[شیخ طوسی|شیخ طوسی]]: ''او از صحابی حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) بود''.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref>
-=== دوران نوجوانی و جوانی ===
-او در سنین نوجوانی که در حدود پانزده سال داشته در اوائل حکومت [[عمر بن خطاب|عمر]] و قبل از [[سال ۱۶ هجری قمری|سال شانزدهم هجرت]] وارد مدینه شده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۸.</ref>
-در سن ۲۵ سالگی به سفر [[حج]] رفت و [[خطبه|خطابه]] [[ابوذر]] را در کنار خانه خدا شنید و آن را نوشت. سپس به مدینه باز گشت و در مدینه بود تا زمانی که ابوذر را در [[سال ۳۴ هجری]] به [[ربذه]] تبعید کردند. او به عنوان [[عیادت بیمار|عیادت]] ابوذر، به ربذه رفت و در آنجا مطالبی از ابوذر پرسید و جواب‌های او را در کتابش ثبت کرد.<ref>[http://www.imamalinet.net/fa/Mostabser/View/3027/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%86-%D9%82%DB%8C%D8%B3-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84%DB%8C- «اصل و نسب سلیم»]، وبگاه امام علی(ع).</ref>
+[[عبدالله مامقانی|عبدالله مامقانی]]: ''او از اصحاب حضرت علی(ع) و از علمای مشهور عامه و خاصه است''.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص۵۳.</ref>
-=== سلیم در زمان عثمان ===
+علی بن احمدالعقیقی: ''او از اصحاب خاص حضرت امیرالمومنین(ع) بود''.
-در [[سال ۲۳ قمری]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]] به حکومت رسید. در این زمان، سلیم از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علی(ع) به شمار می‌رفت و پنهانی به برنامه خود در ثبت حدیث و تاریخ ادامه می‌داد، در حالی که ممنوعیت‌های قبلی همچنان ادامه داشت و شدّت یافته بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref>
-در زمان عثمان، سلیم همچنان ارتباط قوی با ابوذر و [[مقداد]] داشت در حالی که سالها بین او و [[سلمان]] جدایی افتاده بود، چه آنکه از [[سال ۱۶ هجری]] سلمان به [[مدائن]] رفته و در آنجا از دنیا رفته بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref>
+[[علامه حلی|علامه حلی]]: ''او در فن خود مجتهد بود''.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref>
-در این سال‌ها، سلیم به همراه ابوذر در سفر حجّ حاضر شد و خطابه او در کنار [[کعبه]] را ثبت کرد و همراه او به مدینه بازگشت. همچنین در [[سال ۳۴ هجری]] که ابوذر به ربذه تبعید شد، سلیم در آنجا به دیدن او رفت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref>
+میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]]: ''اواز یاران اهل بیت(ع) و از کسانی بود که به ائمه عشق می‌ورزیدند. از اصحاب خاص امیرمومنان(ع) بود، نزد ائمه بی‌نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دین خود محکم و استوار بود''.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص۶۶.</ref>
-=== سلیم در زمان امیر المؤمنین(ع) ===
+[[علامه امینی]]: ''او یکی از تابعین کبیر و کسی است که شیعه و غیر شیعه به او و کتابش استناد می‌کنند. او مورد اعتماد بزرگانی چون حکانی است.''<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
-در [[سال ۳۵ هجری]] امیر المؤمنین(ع) خلافت را که به دست گرفت، سلیم همچنان که با قلم به یاری حقّ مشغول بود، جهاد خود را با شمشیر تکمیل نمود و شخصا در میدانهای جنگ حضور یافت و در صف اوّل مبارزین به عنوان «[[شرطة الخمیس]]» که فدائیان امیرالمؤمنین(ع) بودند به جنگ و جهاد پرداخت، و در همان حال آنچه در میدان‌های جنگ دید در کتابش ثبت نمود.<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۴، ص۲۷۲؛ هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
-=== سلیم در جنگ جمل ===
+=== مخالفان ===
-سلیم بن قیس بهمراه علی(ع) از مدینه به [[بصره]] آمد و از اوّل تا آخر [[جنگ جمل]] به عنوان یکی از پنج هزار فدائی امیرالمؤمنین(ع) در صفّ اوّل میدان جنگ شمشیر زد. او در کتابش تعداد افراد لشکر در جنگ جمل، و خصوصیات افراد و کیفیت جنگ و آنچه بعد از آن در بصره اتفاق افتاد و حتّی خطابه امیر المؤمنین(ع) بعد از جنگ را ثبت کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
+در فصلنامه مطالعات اسلامی (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی) مقاله‌ای با عنوان «''پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی''» به قلم عبدالمهدی جلالی درج شده است. نویسنده در این مقاله، با گردآوری منابع بسیار و انجام تحقیقات میدانی، کوشیده است با نگاهی تاریخی و نقّادانه، وجود شخصی به نام سلیم بن قیس را زیر سؤال برده و ثابت کند که نام وی ساختگی است.{{سخ}}
+نقدی بر این مقاله توسط علی الهی خراسانی نگاشته شده است.<ref>[http://www.riqh.ac.ir/n3653-e31909-p106.html نقدی بر مقاله «پژوهشی درباره سُلَیم بن قیس هلالی»]، پژوهشگاه قرآن و حدیث.</ref>
-=== سلیم در جنگ صفین ===
+[[هاشم معروف الحسنی]] در کتاب الموضوعات، روایتی در مذمت [[خلفاى سه‌گانه|خلفا]] را با استناد به اینکه چون از مرویات سلیم بن قیس است رد کرده و او را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف حسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
-در اواسط [[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶ هجری]]، سلیم بهمراه امیرالمؤمنین(ع) از بصره به کوفه آمد و از آنجا در طلیعه لشکر آن حضرت عازم [[صفین]] شد، و تا [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] که جنگ صفین ۱۷ ماه ادامه داشت حاضر در جنگ بود. همچنین در جنگ «[[لیله الهریر|یوم الهریر]]» که شدیدترین و آخرین روز جنگ صفین بود و در یک شبانه روز بیش از هفتاد هزار نفر به قتل رسیدند، سلیم شخصا حضور داشت و حدودا چهل سال از عمر او می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
-او در کتابش، مکاتبات علی(ع) با [[معاویه|معاویه]] را به دقت ثبت کرد و خطابه‌های آن حضرت در جنگ را نوشت. همچنین کیفیت جنگ هریر و داستان [[حکمیت|حکمیت]] و بر نیزه نمودن قرآن‌ها را در کتابش نوشت. در بازگشت از صفّین هم در قضیه راهبی که مسلمان شد و کتابهای [[حضرت عیسی|حضرت عیسی]](ع) را به امیرالمؤمنین(ع) تحویل داد حاضر بود و تمامی جریان را در کتابش نوشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
-او در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] به ملاقات [[امام سجّاد(ع)]] مشرّف شد که در سنّ شیرخوارگی در محضر [[امام علی(ع)]] بود. در همین ایام به [[مدائن]] رفت و در آنجا با [[حذیفة بن یمان|حذیفه]] ملاقات کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
-=== سلیم در جنگ نهروان تا شهادت امیر المؤمنین(ع) ===
+== گزارش زندگی سلیم از سوی موافقان ==
-سلیم در [[جنگ نهروان]] شرکت داشت و مطالبی از آن واقعه را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
+محمدباقر انصاری زنجانی که تحقیق مفصلی‌درباره سلیم انجام داده و آن را در مقدمه کتاب سلیم بن قیس متنشر کرده است گزارشی تفصیلی از زندگی سلیم نگاشته است. بر اساس گزارش و گردآوری انصاری زنجانی سلیم فرزند قیس و کنیه‌اش ابوصادق<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> و از طایفه بنی هلال بن عامر است که از نواحی [[حجاز]] به [[شام]] و [[عراق]] آمده‌اند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref> ولادت سلیم دو سال قبل از هجرت در منطقه [[کوفه]] بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.</ref>
-پس از آن، سلیم در کوفه به همراه امیرالمؤمنین(ع) برای جنگ تازه‌ای با معاویه آماده می‌شد که در [[ماه رمضان]] همان سال شهادت آن حضرت پیش آمد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
-او که از اولیای امیر مؤمنان(ع) بود در سه روز آخر عمر آن حضرت ملتزم حضور بود، و [[وصیت]] نامه امام علی (ع) را به نقل از آن حضرت نوشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
+او در اوائل حکومت [[عمر بن خطاب|عمر]] و قبل از [[سال ۱۶ هجری قمری|سال شانزدهم هجرت]] وارد مدینه شده است<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۸.</ref> و در زمان حیات پیامبر(ص) و نیز بعد از آن حضرت در زمان حکومت [[ابوبکر]] در [[مدینه]] نبوده، و در جریانات [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] و [[شهادت]] [[حضرت زهرا(س)]] شخصا حضور نداشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref> در سن ۲۵ سالگی به سفر [[حج]] رفت و [[خطبه|خطابه]] [[ابوذر]] را در کنار خانه خدا شنید و آن را نوشت. زمانی که ابوذر را در [[سال ۳۴ هجری]] به [[ربذه]] تبعید کردند به عنوان [[عیادت بیمار|عیادت]] ابوذر، به ربذه رفت و در آنجا مطالبی از ابوذر پرسید و جواب‌های او را در کتابش ثبت کرد.<ref>[http://www.imamalinet.net/fa/Mostabser/View/3027/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%86-%D9%82%DB%8C%D8%B3-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84%DB%8C- «اصل و نسب سلیم»]، وبگاه امام علی(ع).</ref> سلیم از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علی(ع) به شمار می‌رفت و پنهانی به برنامه خود در ثبت حدیث و تاریخ ادامه می‌داد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref> و همچنان با ابوذر و [[مقداد]]  ارتباطی قوی داشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref>
-=== سلیم در زمان امام حسن مجتبی(ع) ===
+در زمان حکومت امام علی(ع) به عنوان یکی از اعضای «[[شرطة الخمیس]]» فعال بود<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۴، ص۲۷۲؛ هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> در جنگ جمل به همراه علی(ع) از مدینه به [[بصره]] آمد و در جنگ شمشیر زد و در کتابش تعداد افراد لشکر در جنگ جمل، و خصوصیات افراد و کیفیت جنگ و آنچه بعد از آن در بصره اتفاق افتاد و حتّی خطابه امیر المؤمنین(ع) بعد از جنگ را ثبت کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> او هم‌چنین در جنگ صفین  و «[[لیله الهریر|یوم الهریر]]» حاضر بود و به گفته خودش در این زمان حدودا چهل سال از عمر او می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>
-پس از [[شهادت]] [[علی(ع)]]، سلیم از اصحاب وفادار امام مجتبی(ع) بود. هنگامی که معاویه برای صلح وارد کوفه شد سلیم حاضر بود و خطابه آن حضرت در مقابل معاویه را ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref>
-در طول حکومت معاویه، سلیم، فعّالیت علمی خود را ادامه داد و بدعت‌ها و جنایات معاویه و نیز اقدامات او در وضع و تحریف احادیث را به دقّت در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref>
+او در کتابش، مکاتبات علی(ع) با [[معاویه]] را به دقت ثبت کرد و خطابه‌های آن حضرت در جنگ را نوشت. همچنین کیفیت جنگ هریر و داستان [[حکمیت]] و بر نیزه نمودن قرآن‌ها را در کتابش نوشت. در بازگشت از صفّین هم در قضیه راهبی که مسلمان شد و کتابهای [[حضرت عیسی]](ع) را به امیرالمؤمنین(ع) تحویل داد حاضر بود و تمامی جریان را در کتابش نوشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>سلیم هم‌چنین در [[جنگ نهروان]] شرکت داشت و مطالبی از آن واقعه را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
+و نیز در سه روز آخر عمر امام علی(ع) ملتزم حضور بود، و [[وصیت]] نامه امام علی (ع) را به نقل از آن حضرت نوشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
-=== سلیم در زمان امام حسین(ع) ===
+=== پس از دوران امام علی(ع) ===
-پس از شهادت امام حسن(ع)، سلیم از ملتزمین و خواصّ اصحاب حضرت [[سیدالشهداء]] بود و سن او در این هنگام حدود ۵۰ سال بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+پس از [[شهادت]] [[علی(ع)]]، سلیم از اصحاب وفادار امام حسن مجتبی(ع) و سپس امام حسین(ع) بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>. هنگامی که معاویه برای صلح وارد کوفه شد سلیم حاضر بود و خطابه آن حضرت در مقابل معاویه را ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref> در طول حکومت معاویه، سلیم، فعّالیت علمی خود را ادامه داد و حوادث روزگار معاویه و نیز اقدامات او در وضع و تحریف احادیث را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref>
-از [[سال ۴۹ هجری قمری|سال ۴۹ هجری]] که زیاد از طرف معاویه حاکم کوفه شد سلیم توانست با [[تقیه]] کامل، خود را از شر او حفظ کند و حتّی با ایجاد ارتباط مخفیانه، نامه سرّی معاویه را استنساخ کرد و آن را به عنوان یک سند تاریخی مهم ثبت کرد که احدی غیر از سلیم بر آن دست نیافته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+از [[سال ۴۹ هجری قمری|سال ۴۹ هجری]] که زیاد از طرف معاویه حاکم کوفه شد سلیم توانست با [[تقیه]] کامل، خود را از شر او حفظ کند و حتّی با ایجاد ارتباط مخفیانه، نامه سرّی معاویه را استنساخ کرد و آن را به عنوان یک سند تاریخی مهم ثبت کرد که احدی غیر از سلیم بر آن دست نیافته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> در [[سال ۵۰ هجری]] که از سفر معاویه به [[مکه]] و مدینه و اقدامات او بر علیه شیعه تهیه کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> در [[سال ۵۸ هجری]] (دو سال قبل از مرگ معاویه)، [[خطبه امام حسین در منا|خطبه امام حسین(ع) در منا]] را در کتابش نوشت. در این ایام بیش از شصت سال از عمر سلیم می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> در [[سال ۶۱ هجری]] که شهادت امام حسین(ع) اتّفاق افتاد، در صفحات تاریخ مطلبی از احوال سلیم دیده نمیشود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
-در [[سال ۵۰ هجری]] که معاویه به بهانه حج به مدینه آمده بود، سلیم هم از کوفه به مدینه آمد و گزارشی از سفر معاویه به [[مکه|مکه]] و مدینه و اقدامات او بر علیه شیعه تهیه کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+سلیم در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] قمری [[امام سجّاد(ع)]] را که در سنّ شیرخوارگی بود ملاقات کرده بود<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref>و پس از شهادت امام حسین(ع) از اصحاب امام سجّاد(ع) گردید و در همان زمان امام باقر(ع) را هم که در سنین هفت سالگی یا بیشتر بود ملاقات کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
-در [[سال ۵۸ هجری]] (دو سال قبل از مرگ معاویه)، امام حسین(ع) در منا بیش از ۷۰۰ نفر از صحابه و تابعین را جمع کرد و برای آنان خطابه‌ای بر علیه معاویه ایراد کرد. سلیم در آن مجلس حضور داشت و فرمایشات حضرت را بطور کامل در کتابش نوشت. در این ایام بیش از شصت سال از عمر سلیم می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+=== فرار به فارس و دیدار با ابان بن ابی‌ ایاش ===
+در این سال‌ها که در حجاز، جریان [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] و در عراق جریان [[مختار بن ابوعبید ثقفی|مختار]] ادامه داشت، در کتاب سلیم و تاریخچه زندگی او مطلبی دیده نمی‌شود ولی ظاهرا تا زمان حجاج در کوفه بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳.</ref> در [[سال ۷۵ هجری]]، [[حجاج بن یوسف ثقفی]] از طرف [[عبدالملک بن مروان]] حاکم [[عراق]] شد و به علت ارتباطات سلیم با امام علی(ع) در پی دستگیری او برآمد. با ورود حجاج، سلیم بن قیس از عراق فرار کرد و در شهری بنام «نوبندجان» در نزدیکی [[شیراز]] اقامت کرد. او در این زمان هفتاد و هفت سال داشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-در [[سال ۶۱ هجری]] که شهادت امام حسین(ع) اتّفاق افتاد، در صفحات تاریخ مطلبی از احوال سلیم دیده نمیشود. به احتمال قوی او هم از زندانیان [[ابن زیاد]] بوده است که نتوانستند امام(ع) را یاری کنند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+در شهر نوبندجان، سلیم در خانه پدری [[ابان بن ابی عیاش]] اقامت کرد و با ابان با جوانی که ۱۴ سال از عمرش می‌گذشت و آشنا شد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref> سلیم در اواخر [[سال ۷۶ هجری قمری|سال ۷۶ هجری]]، در نوبندجان فارس در سن ۷۸ سالگی درگذشت و ظاهرا در همان شهر به خاک سپرده شد. برخی نیز سال وفات او را در [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ هجری]] می‌دانند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
-=== سلیم در زمان امام زین العابدین و امام باقر(ع) ===
+ابان درباره مدّتی که با سلیم معاشرت داشته چنین می‌گوید: او پیرمردی اهل عبادت بود و چهره‌ای نورانی داشت. بسیار پر تلاش، صاحب نفسی بزرگوار و حزنی طولانی بود. او دور از جماعت بودن را دوست می‌داشت و از اشتهار پرهیز می‌کرد. سلیم هم درباره ابان گفته است: «من با تو معاشرت داشتم و جز آن گونه که دوست می‌داشتم چیزی ندیدم.»<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>[[پرونده:کتاب سلیم بن قیس هلالی.jpg|بندانگشتی|220px|[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]]]]
-پس از شهادت حضرت سیدالشهداء(ع) سلیم از اصحاب امام سجّاد(ع) گردید و در حضور آن حضرت، خدمت امام باقر(ع) را هم که در سنین هفت سالگی یا بیشتر بود درک کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+=== نگارش کتاب سلیم بن قیس ===
-در این سال‌ها که در حجاز، جریان [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] و در عراق جریان [[مختار بن ابوعبید ثقفی|مختار]] ادامه داشت، در کتاب سلیم و تاریخچه زندگی او مطلبی دیده نمی‌شود ولی ظاهرا تا زمان حجاج در کوفه بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳.</ref>
-=== سلیم در زمان حجّاج ===
-در [[سال ۷۵ هجری]]، [[حجاج بن یوسف ثقفی]] از طرف [[عبدالملک بن مروان]] حاکم [[عراق]] شد و وارد [[کوفه]] گردید. از اوّلین کسانی که حجاج سراغشان را گرفت سلیم بن قیس بود، چرا که سابقه او با امیر المؤمنین(ع) روشن بود. به همین جهت با ورود حجاج، سلیم بن قیس از عراق فرار کرد و به سمت [[ایران]] آمد تا در سرزمین فارس در نزدیکی [[شیراز]] به شهری بنام «نوبندجان» رسید. سلیم در این تبعید ناخواسته هفتاد و هفت سالگی عمر خود را می‌گذراند.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-== ارتباط سلیم با ابان بن ابی عیاش در ایران ==
-در شهر نوبندجان، سلیم با جوانی که ۱۴ سال از عمرش می‌گذشت و نامش «أبان» بود ملاقات کرد. البته جنبه آشنایی بین سلیم و ابان مشخص نیست ولی به هر حال سلیم در خانه پدری [[ابان بن ابی عیاش|ابان بن ابی عیاش]] اقامت کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-ابان درباره مدّتی که با سلیم معاشرت داشته چنین می‌گوید: او پیرمردی اهل عبادت بود و چهره‌ای نورانی داشت. بسیار پر تلاش، صاحب نفسی بزرگوار و حزنی طولانی بود. او دور از جماعت بودن را دوست می‌داشت و از اشتهار پرهیز می‌کرد. سلیم هم درباره ابان گفته است: «من با تو معاشرت داشتم و جز آن گونه که دوست می‌داشتم چیزی ندیدم.»<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-== زندگانی علمی سلیم ==
-[[پرونده:کتاب سلیم بن قیس هلالی.jpg|بندانگشتی|220px|[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]]]]
-سلیم بن قیس به عنوان یک مؤلف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در اکثر مطالب کتابش شخصا حضور داشته و یا از کسانی که شخصا حضور داشته‌اند نقل کرده است و در نقل خود جز موثّقین به کسی اعتماد نکرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷ - ۲۹.</ref> از سلیم روایات چندی به جز آنچه در کتابش آمده، روایت شده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، جلد ۹، ص۲۳۶؛ نعمانی، الغیبه،۱۳۹۷ق، ص۹۵.</ref>
-=== کتاب سلیم بن قیس ===
 {{اصلی|کتاب سلیم بن قیس هلالی}}
-این اثر اولین کتاب [[شیعه]] در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) است. کتاب سلیم بن قیس هلالی حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل بیت]]، امام‌شناسی، اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) است. درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به سلیم بن قیس بین علمای شیعه مباحث بسیاری در گرفته است.
+این اثر اولین کتاب [[شیعه]] در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) است. کتاب سلیم بن قیس هلالی حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل بیت]]، امام‌شناسی، اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) است. درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به سلیم بن قیس بین علمای شیعه مباحث بسیاری در گرفته است. این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص) توسط اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى به فارسی ترجمه شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب : أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
-این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص) توسط اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى به فارسی ترجمه شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب : أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
 == روحیات و اخلاقیات سلیم ==
@@ خط ۱۱۷: / خط ۹۲: @@
 هر گاه سلیم متوجّه یک واقعه مهم در بلاد اسلامی می‌شد، سعی می‌کرد شخصا حاضر شود تا دقیقا آنچه اتفاق می‌افتد ثبت نماید. حضور او در سفر معاویه به مدینه از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
-== وفات ==
-در اواخر [[سال ۷۶ هجری قمری|سال ۷۶ هجری]]، سلیم در شهر نوبندجان فارس در سن ۷۸ سالگی بدرود حیات گفت و ظاهرا در همان شهر به خاک سپرده شد. برخی نیز سال وفات او را در [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ هجری]] می‌دانند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
 == دیدگاه‌ها درباره سلیم ==
 از گذشته تا کنون دیدگاه‌های متفاوتی درباره سلیم بن قیس و کتابش مطرح بوده است.
-=== موافقان ===
-[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]: ''او از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.''<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref>
-[[شیخ طوسی|شیخ طوسی]]: ''او از صحابی حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) بود''.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref>
-[[عبدالله مامقانی|عبدالله مامقانی]]: ''او از اصحاب حضرت علی(ع) و از علمای مشهور عامه و خاصه است''.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص۵۳.</ref>
-علی بن احمدالعقیقی: ''او از اصحاب خاص حضرت امیرالمومنین(ع) بود''.
-[[علامه حلی|علامه حلی]]: ''او در فن خود مجتهد بود''.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref>
-میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]]: ''اواز یاران اهل بیت(ع) و از کسانی بود که به ائمه عشق می‌ورزیدند. از اصحاب خاص امیرمومنان(ع) بود، نزد ائمه بی‌نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دین خود محکم و استوار بود''.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص۶۶.</ref>
-[[علامه امینی]]: ''او یکی از تابعین کبیر و کسی است که شیعه و غیر شیعه به او و کتابش استناد می‌کنند. او مورد اعتماد بزرگانی چون حکانی است.''<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
-=== مخالفان ===
-در فصلنامه مطالعات اسلامی (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی) مقاله‌ای با عنوان «''پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی''» به قلم عبدالمهدی جلالی درج شده است. نویسنده در این مقاله، با گردآوری منابع بسیار و انجام تحقیقات میدانی، کوشیده است با نگاهی تاریخی و نقّادانه، وجود شخصی به نام سلیم بن قیس را زیر سؤال برده و ثابت کند که نام وی ساختگی است.{{سخ}}
-نقدی بر این مقاله توسط علی الهی خراسانی نگاشته شده است.<ref>[http://www.riqh.ac.ir/n3653-e31909-p106.html نقدی بر مقاله «پژوهشی درباره سُلَیم بن قیس هلالی»]، پژوهشگاه قرآن و حدیث.</ref>
-[[هاشم معروف الحسنی]] در کتاب الموضوعات، روایتی در مذمت [[خلفاى سه‌گانه|خلفا]] را با استناد به اینکه چون از مرویات سلیم بن قیس است رد کرده و او را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف حسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
 == پانویس ==