شهادت امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

گروهی از [[خوارج]] پس از [[حج|مراسم حج]] جمع شده و از شرایط [[مسلمان|مسلمانان]] گلایه داشتند. در نهایت سه نفر عهد بستند که [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]]، [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] و [[عمرو بن عاص سهمی|عمرو بن عاص]] را بکشند. [[ابن‌ملجم مرادی|ابن ملجم]] تعهد کرد که علی(ع) را بکشد. امام علی(ع) در [[شب ضربت‌خوردن امام علی(ع)|شب ۱۹ رمضان]] میهمان دخترش [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام کلثوم]] بود و روایات نشان از وضعیت خاص روحی آن حضرت در آن شب دارد. علی(ع) پیش از [[طلوع فجر|اذان صبح]] به مسجد رفت. افراد خوابیده در مسجد از جمله ابن‌ملجم را برای [[نماز]] بیدار کرد و در [[محراب]] به [[نماز]] ایستاد. ابن ملجم در زمان [[سجده]] یا بلند شدن از سجده ضربه‌ای با شمشیر به سر امام زد. امام را به خانه بردند و طبیب ماهری به نام أثیر بن عمرو امام را معاینه کرد. اثیر از [[تابعین|تابعان]] بود و پس از فهم اینکه ضربه به مغز رسیده، به امام گفت که [[وصیت]] کند؛ زیرا زمان زیادی زنده نخواهد ماند.‏ امام پیش از [[شهادت]] دفعات طولانی از هوش می‌رفت. نماز خود را نشسته خواند و وصیت‌هایی خطاب به فرزندانش داشت.

 

[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در [[رمضان]] سال [[سال ۴۰ هجری قمری|۴۰ هجری]] به [[شهادت]] رسید.<ref>ابن کثیر‏، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۳۰.</ref> شهادت امام در زمانی بود که مشکلات فراوانی وجود داشت؛ سپاهیان اطاعت کامل از امام نداشتند و در همراهی او سستی به خرج می‌دادند. در مقابل، سپاه شام به فرماندهی [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] قوت بسیار یافته بود.<ref>ابن کثیر‏، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۲۳.</ref> در این دوران، معاویه با آگاهی از اوضاع، به نواحی مختلف [[حکومت امام علی(ع)]] حمله کرده و پیروان و شیعیان علی(ع) را قتل و غارت می‌کرد.<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۴-۵۳.</ref>

امام علی(ع) در حال آماده ساختن سپاهی برای حرکت به سمت شام و جنگ با معاویه بود که مورد ضربت [[ابن‌ملجم مرادی|ابن‌ملجم]] قرار گرفت.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۰.</ref> شهادت امام علی(ع) گسستی میان سپاه کوفه فراهم آورد به نحوی که [[نوف بکالی]] از [[فهرست اصحاب امام علی(ع)|یاران علی(ع)]] نقل می‌کند که سپاهیان در حال آماده شدن برای حرکت به سمت شام بودند که علی(ع) مورد ضربت ابن‌ملجم قرار گرفت و سپاهیان به [[کوفه]] بازگشتند. نوف اوضاع آن دوره سپاه امام علی(ع) را به گله‌ای تشبیه کرده که چوپان خود را از دست داده و گرگ‌ها از هر سو آن‌ها را می‌ربایند.‏<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۴.</ref>

محققان معتقدند با آن‌که بعد از شهادت امام علی(ع) مردم کوفه با [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] بیعت کردند، اما واقعیت کوفه چیزی جز گوناگونی گرایش‌ها، اختلاف نظرها و آشکار شدن کینه‌ها میان مردم نبود. به همین جهت سپاه امام حسن(ع) توانایی مقاومت در برابر سپاه شام را نداشت.<ref>نصیری رضی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۱.</ref> [[جعفر سبحانی|آیت‌الله سبحانی]] عالم و مورخ شیعه معتقد است که شهادت امام علی(ع) ضربه سختی بر پیکره جامعه اسلامی بوده و سبب آغاز قتل و تعرض و آزار شیعیان توسط دشمنان گردید.<ref>سبحانی، الشیعه فی موکب التاریخ، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲.</ref> با شهادت امام و پس از دوره‌ی کوتاه [[حکومت امام حسن(ع)]]، دوران [[بنی‌امیه]] که دشوارترین زمان برای شیعیان بود، آغاز گردید.<ref>نصیری رضی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ۱۳۸۴ش، ص۱۳۵.</ref> اوضاع شیعیان با قدرت گرفتن معاویه به شدت سخت شد؛ [[ابن‌ابی‌الحدید|ابن ابی‌الحدید]] نقل می‌کند که شیعیان هرجا بودند یا به قتل می‌رسیدند، یا دست و پایشان بریده می‌شد، یا اموالشان به غارت می‌رفت و زندانی می‌شدند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۳.</ref>

شیعیان به‌جهت شهادت امام علی(ع) در [[شب بیست و یکم رمضان|شب بیست و یکم ماه رمضان]]، که احتمال دارد [[شب قدر]] باشد،<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۳۸۱.</ref> [[سوگواری|عزاداری]] می‌کنند.<ref>مجیدی خامنه، «شب‌های قدر در ایران»، ص۱۹.</ref> در برخی مناطق ایران در شب بیست و یکم تعزیه‌ای به نام تعزیه قنبر و حضرت علی(ع) اجرا می‌شود.<ref>مجیدی خامنه، «شب‌های قدر در ایران»، ص۲۰.</ref> همچنین برخی از شیعیان در این شب [[نذری|نذورات]]، [[افطاری]] و [[سحری]] توزیع می‌کنند.<ref>مجیدی خامنه، «شب‌های قدر در ایران»، ص۲۱.</ref> تکرار یکصد مرتبه ذکر «اللّهمَّ العَن قَتلَة اَميرَالمُومِنين» یعنی خداوندا قاتلین علی(ع) را لعنت کن، از اعمال شب نوزدهم و بیست و یکم ماه رمضان است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۲۲۶.</ref> [[پرونده:ضربت خوردن امام علی.jpg|بندانگشتی|نقاشی اثر [[علی بحرینی]]]]

{{همچنین ببینید|شب ضربت‌خوردن امام علی(ع)}}

در [[حج|مراسم حج]] به [[سال ۳۹ هجری قمری|سال ۳۹ هجری]] میان کارگزار امام علی(ع) و کارگزار معاویه اختلافی پدید آمد. پس از مراسم حج گروهی از [[خوارج]] در [[مکه]] جمع شدند و گفتند که اینان [[کعبه|حرمت کعبه]] را نگه نداشته‌اند.<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> آنان از شرایط مسلمانان گلایه داشتند و کشته شدگان خود را در [[جنگ نهروان]] یاد کردند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۱۳.</ref> در نهایت سه نفر عهد بستند که علی(ع)، معاویه و [[عمرو بن عاص سهمی|عمرو بن عاص]] را بکشند. [[ابن‌ملجم مرادی|ابن ملجم مرادی]] تعهد کرد که علی(ع) را بکشد.<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۰۷.</ref>

ابن‌ملجم بیستم [[شعبان]] سال [[سال ۴۰ هجری قمری|۴۰ هجری]] وارد کوفه شد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۱۲.</ref> وی در کوفه با [[قطام بنت شجنة بن عدی|قطام]] که زنی بسیار زیبا توصیف شده، آشنا شد.<ref>شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸.</ref> پدر<ref>شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸.</ref> و برادران قطام<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> در نهروان کشته شده بودند. قطام در مقابل خواستگاری ابن‌ملجم، [[مهریه]] خود را هزار درهم، یک کنیز، یک غلام و کشتن علی(ع) قرار داد.<ref>شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص ۱۸ـ ۱۹</ref> ابن‌ملجم شرایط قطام را پذیرفت. با او ازدواج کرد و مدتی در کنار او ماند.<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref>

[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در شب [[۱۹ رمضان]] برای افطار میهمان دخترش [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام کلثوم]] بود.<ref>حسینی مطلق، شهید تنها، ۱۳۸۶ق، ص۱۱۴</ref> [[رسول جعفریان|جعفریان]] مورخ شیعه نقل می‌کند که روایات فراوانی از طریق [[اهل‌بیت(ع)]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نقل شده که وضعیت خاص روحی امام در شب ضربت‌خوردن را نشان می‌دهد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۱.</ref> بنابر نقل ابن‌اثیر مورخ اهل‌سنت در [[کتاب الکامل]]<ref>ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۳۸۸.</ref> و روایتی از [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج‏۱، ص۲۵۹.</ref> در شب ضربت خوردن هنگامی که امام از خانه بیرون می‌آمد غازها به جلوی او آمدند و وقتی آن‌ها را راندند امام گفت آن‌ها را رها کنید که نوحه می‌کنند. [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] این روایت کافی را ضعیف دانسته است.<ref>مجلسی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۲۲.</ref>

بنابر نقل [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]]، امام علی(ع) به مسجد رفت. خود در مأذنه [[اذان]] گفت.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۱.</ref> افراد خوابیده در مسجد را برای نماز بیدار کرد. ابن‌ملجم که در مسجد و به شکم خوابیده بود را بیدار کرد و از چنین خوابیدنی نهی نمود.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۱.</ref> سپس در [[محراب]] به نماز ایستاد. ابن ملجم در زمان سجده<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۵.</ref> یا بلند شدن امام از سجده<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۱.</ref> ضربه‌ای با شمشیر به سر امام زد.<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۷۸.</ref> براساس برخی نقل‌ها امام هنگام ورود به مسجد مورد حمله قرار گرفت.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۴۵.</ref> ابن‌ملجم را شبیب بن بجره اشجعی<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۵-۲۸</ref> و وَردان<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۴۶.</ref> همراهی می‌کردند. ابن ملجم پس از ضربه گفت: [[لا حکم الا لله|حکم برای خداوند است]] و نه برای تو و یارانت.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج‏۲، ص۶۴۶.</ref> نقلی وجود دارد که پس از ضربت خوردن امام علی(ع)، [[جبرئیل]] به [[خدا|خداوند]] سوگند خورد که پایه‌های هدایت نابود شد و ستاره‌های آسمان و نشانه ‏های تقوا بی‌فروغ شدند.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۲.</ref> این نقل در منابع متقدم وجود ندارد{{مدرک}} و تنها برخی از منابع متاخر<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۲.</ref> آن‌را نقل کرده‌اند.

==از ضربت خوردن تا شهادت==

ابن‌ملجم را پس از ضربه زدن دستگیر کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۱۲.</ref> طبیبان کوفه را برای معاینه امام گرد آوردند و آن‌ها تصمیم گرفتند که طبیب ماهری به نام أثیر بن عمرو امام را معاینه کرد.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۱۹.</ref> اثیر از [[تابعین|تابعان]] بود. وی پس از واکاوی و بررسی زخم امام و فهم اینکه ضربه به مغز رسیده، به امام گفت که [[وصیت]] کند؛ زیرا زمان زیادی زنده نخواهد ماند.‏<ref>مدنی شیرازی، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، ۱۳۸۴ش، ج۷، ص۱۴.</ref>

امام پس از ضربت خوردن تا شهادت دفعات طولانی از هوش می‌رفت.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۸۹.</ref> نماز خود را نشسته خواند و وصیت‌هایی خطاب به فرزندانش داشت.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۲۹۰.</ref> وصیتی مخصوص نیز خطاب به [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]] داشت که در [[نهج البلاغه]] نقل شده است.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص ۴۲۱ - ۴۲۲.</ref> امام در این دوران سخنانی پیرامون [[مرگ]] نیز گفت.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۴۹، ص۲۰۷.</ref> امام علی(ع) در [[۲۱ رمضان]] سال ۴۰ هجری به [[شهادت]] رسید.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۹.</ref> برخی منابع تاریخ‌های دیگری را برای شهادت وی ذکر کرده‌اند.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۴۵.</ref>

امام علی(ع) وصیت کرد اگر در اثر ضربه ابن‌ملجم کشته شد تنها یک ضربه بر او بزنند.<ref>مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۵،ص۲۳۳.</ref> و از [[مثله کردن]] او پرهیز کنند.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۴۲۲.</ref> براساس برخی منابع امام به غذا و آب دادن و رفتار صحیح با ابن‌ملجم دستور داده است.‏<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۷.</ref> پس از شهادت امام علی(ع)، ابن ملجم از امام حسن(ع) خواست او را آزاد کند تا رفته و معاویه را نیز بکشد. اما امام حسن(ع) نپذیرفت.<ref>ابن أبی الدنیا، مقتل امیرالمومنین(ع)، ۱۴۱۱ق، ص۸۶.</ref> و ابن ملجم را قصاص کرد.<ref>خزاز رازی، کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، ۱۴۰۱ق، ص۱۶۲.</ref> در برخی منابع نقل شده که جنازه ابن‌ملجم توسط مردم سوزانده شد.<ref>ابن کثیر‏، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۳۰.</ref> برخی نقل‌ها نیز به مثله‌کردن ابن‌ملجم اشاره داشته‌اند.<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref>

می کند قاتل خود را بیدار<ref>«[https://hawzah.net/fa/Article/View/100854/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D9%86-%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D8%A8 علی آن شیر خدا شاه عرب]»، سایت حوزه نت.</ref>}}|رنگ پس‌زمینه=#d3f2f2|عنوان=[[شهریار]]:}}

 

 

امام علی(ع) توسط امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] و [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر]] غسل داده شد.<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق،  ج۱، ص۱۸۱.</ref> امام حسن(ع) بر جنازه امام [[نماز میت]] خواند.<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref> علی(ع) را شبانه دفن کردند و چند نقطه را برای دفن آن حضرت مهیا کردند تا مکان قبر مخفی بماند.<ref>قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۰.</ref> محل دفن امام علی(ع) برای جلوگیری از [[نبش قبر|نبش قبر شدن]] توسط خوارج<ref>ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref> و دشمنی بنی‌امیه<ref>الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۰.</ref> پنهان بود. تعداد اندکی از [[شیعه|شیعیان]] محل دفن را می‌شناختند تا اینکه [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در زمان [[بنی‌عباس|حکومت بنی‌عباس]] محل قبر را برای همگان آشکار کرد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۳۳۸.</ref> محل دفن امام علی(ع)، در [[نجف|شهر نجف]] که در منابع با نام‌های مختلفی از آن یاد شده<ref>قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.</ref>، مورد اتفاق نظر میان شیعیان است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۴۲، ص۳۳۸.</ref>

*[[مقتل امیرالمؤمنین (کتاب)|مَقْتَلُ الاِمام أمیرُالمؤمنین علی بن ابی‌طالب]] کتابی به زبان عربی نوشته [[ابن ابی‌الدنیا]] (متوفای ۲۸۱ق) از [[حدیث|محدثان]] [[اهل سنت]] است.<ref>ابن ابی‌الدنیا، مقتل امیر المؤمنین(ع)، ۱۳۷۹ ش، ص۱۲ - ۲۳.</ref> در این کتاب اخباری درباره شهادت امام علی(ع) به‌صورت [[حدیث]] نقل شده است. این کتاب را محمود مهدوی دامغانی به فارسی برگردانده است.<ref>ابن ابی‌الدنیا، مقتل امیر المؤمنین(ع)، ۱۳۷۹ ش، ص۲۳.</ref>

* ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، محقق و مصحح: محمدابوالفضل ابراهیم،‏ قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

* ابن ابی‌الدنیا، عبدالله، مقتل امیرالمومنین، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۱ق.

* ابن ابی‌الدنیا، عبدالله، مقتل علی، ترجمه مهدوی دامغانی، مشهد، تاسوعا، ۱۳۷۹ش.

* ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ش.

* ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.

* ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون‏ (دیوان المبتدأ و الخبر)، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

* ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم‏، الامامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

* ابن کثیر‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.