تفسیر جوامع الجامع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
'''جوامع الجامع'''، از تفسیرهای [[شیعه|شیعی]] [[قرآن کریم]]، اثر [[فضل بن حسن طبرسی]] (قرن ۶ قمری) که دارای حجمی بیشتر از [[الکافی الشافی]] و کم‌تر از [[مجمع البیان]] (دو اثر دیگر همین مؤلف) است. | '''جوامع الجامع'''، از تفسیرهای [[شیعه|شیعی]] [[قرآن|قرآن کریم]]، اثر [[فضل بن حسن طبرسی]] (قرن ۶ قمری) که دارای حجمی بیشتر از [[الکافی الشافی]] و کم‌تر از [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] (دو اثر دیگر همین مؤلف) است. | ||
طبرسی در این تفسیر از تفسیر کشّاف زمخشری و مجمع البیان استفاده کرده است. | طبرسی در این تفسیر از تفسیر کشّاف زمخشری و مجمع البیان استفاده کرده است. | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
جوامع الجامع، کتابی | جوامع الجامع، کتابی [[تفسیر قرآن|تفسیری]] از [[فضل بن حسن طبرسی|امین الاسلام فضل بن حسن بن فضل طبرسی]] است. این تفسیر از [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]] کم‌حجم‌تر و از تفسیر [[الکافی الشافی]] حجیم‌تر است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۵، ص۲۴۸-۲۴۹</ref> طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود [[حسن بن فضل طبرسی|حسن بن فضل]] پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۵، ص۲۴۸-۲۴۹</ref> وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۵، ص۲۴۸-۲۴۹</ref> | ||
در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است؛ ولی [[ | در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است؛ ولی [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] نام آن را «جامع الجوامع» آورده است. [[عبدالله بن عیسی افندی|افندی]] در دو نقل، نام کتاب را «جامع الجوامع» آورده؛ ولی خود تصریح کرده که نام صحیح آن «جوامع الجامع» است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۳</ref> | ||
=== استفاده از دیگر تفاسیر === | === استفاده از دیگر تفاسیر === | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی ملقّب به امین الاسلام، مفسّر، محدّث، فقیه، متکلّم، ادیب، لغوی و ریاضی‌دان و از عالمان بنام شیعی در قرن ششم هجری است. | ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی ملقّب به امین الاسلام، مفسّر، محدّث، فقیه، متکلّم، ادیب، لغوی و ریاضی‌دان و از عالمان بنام شیعی در قرن ششم هجری است. | ||
در آوانگاری شهرت طبرسی اختلاف شده است، برخی او را طَبَرسی خوانده‌اند، به دعوی آنکه نسبت به طبرستان می‌برد. میرزا عبدالله افندی در [[ریاض العلماء]] و [[محمدباقر خوانساری]] در [[روضات الجنات]] بر این اصرار دارند. | در آوانگاری شهرت طبرسی اختلاف شده است، برخی او را طَبَرسی خوانده‌اند، به دعوی آنکه نسبت به طبرستان می‌برد. میرزا عبدالله افندی در [[ریاض العلماء و حیاض الفضلاء (کتاب)|ریاض العلماء]] و [[سید محمدباقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]] در [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات الجنات]] بر این اصرار دارند. | ||
بسیاری نیز گفته‌اند نسبت به طبرستان، طبری یا طبرانی یا طبرستانی خواهد بود و نه طبرسی، بلکه نام دقیق مؤلف [[مجمع البیان]]، طَبْرِسی است که عربی گردانیدهٌ تَفرِشی است و تفرشی منسوب به شهری در نزدیکی [[قم]] و [[اراک |اراک]] است که شیخ ما بدانجا انتساب دارد.{{یاد|درباره آوانگاری شهرت طبرسی برخی به تفصیل سخن گفته‌اند. مقدمه آیت الله [[شهید قاضی طباطبایی |شهید قاضی طباطبایی]] بر جوامع الجامع چاپ رحلی، مقدمه میرزا محمدباقر مازندرانی بر شرح شواهد مجمع البیان تألیف میرزا طاهر قزوینی، كتاب طبرسی و مجمع البیان نوشته دكتر حسین كریمان، و مقدمه دكتر ابوالقاسم گرجی بر جوامع الجامع چاپ دانشگاه تهران را در این زمینه بنگرید}} | بسیاری نیز گفته‌اند نسبت به طبرستان، طبری یا طبرانی یا طبرستانی خواهد بود و نه طبرسی، بلکه نام دقیق مؤلف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]]، طَبْرِسی است که عربی گردانیدهٌ تَفرِشی است و تفرشی منسوب به شهری در نزدیکی [[قم]] و [[اراک |اراک]] است که شیخ ما بدانجا انتساب دارد.{{یاد|درباره آوانگاری شهرت طبرسی برخی به تفصیل سخن گفته‌اند. مقدمه آیت الله [[شهید قاضی طباطبایی |شهید قاضی طباطبایی]] بر جوامع الجامع چاپ رحلی، مقدمه میرزا محمدباقر مازندرانی بر شرح شواهد مجمع البیان تألیف میرزا طاهر قزوینی، كتاب طبرسی و مجمع البیان نوشته دكتر حسین كریمان، و مقدمه دكتر ابوالقاسم گرجی بر جوامع الجامع چاپ دانشگاه تهران را در این زمینه بنگرید}} | ||
== رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع == | == رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع == | ||
تفسیر جوامع الجامع با اینکه از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، [[قاریان | تفسیر جوامع الجامع با اینکه از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، [[قاریان هفت‌گانه|اختلاف قرائات]]، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و... البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید. مثلاً: | ||
* در تفسیر | * در تفسیر [[آیه ۸۱ سوره نساء]]، {{متن قرآن|وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَ‌زُوا مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ ۖ وَاللَّـهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=۸۱}} در معنای واژۀ «تبییت» می‌گوید: این واژه یا از «بیتوته» است؛ زیرا تدبیری است که شبانه صورت می‌پذیرد یا از «بیت» شعر اخذ شده است؛ زیرا شاعر دربارۀ بیت می‌اندیشد و آن را مرتب می‌گرداند. | ||
* در تفسیر | * در تفسیر [[آیه ۸۵ سوره بقره]] به اختلاف قرائت‌ها توجه کرده و گفته است که برخی «أساری» را در [[آیه]] «أسری» و «تفادوهم» را «تفدوهم» قرائت کرده‌اند و با توجه به این اختلاف قرائت‌ها معنای آیه را تبیین کرده است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۴-۹۵</ref> | ||
=== استفاده از اشعار و امثال === | === استفاده از اشعار و امثال === | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
=== تبیین مباحث کلامی === | === تبیین مباحث کلامی === | ||
رویکرد دیگر طبرسی در جوامع الجامع تبیین مباحث کلامی [[شیعه]] است. مثلاً: | رویکرد دیگر طبرسی در جوامع الجامع تبیین مباحث کلامی [[شیعه]] است. مثلاً: | ||
* در تفسیر آیه ۴۳ | * در تفسیر [[آیه ۴۳ سوره توبه]] {{متن قرآن|عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ|سوره=[[سوره توبه|توبه]]|آیه=۴۳}} پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که [[پیامبر اکرم(ص)]] مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هرچند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت [[ترک اولی]] سرزنش کند. | ||
* در تفسیر آیه ۳ | * در تفسیر [[آیه اکمال|آیه ۳ سوره مائده]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَ‌ضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا|سوره=مائده|آیه=۳}} به صراحت اعلام می‌کند که مراد از اتمام نعمت، ولایت [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] است و با استناد به روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] اظهار می‌دارد که این آیه در [[غدیر خم]] و در [[حجة الوداع]] نازل شد و پیامبر در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بلافصل خود | ||
منصوب فرمود.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۵-۹۶</ref> | منصوب فرمود.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۵-۹۶</ref> | ||
== نگاهی به محتوا== | == نگاهی به محتوا== | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
== چاپ‌های تفسیر جوامع الجامع == | == چاپ‌های تفسیر جوامع الجامع == | ||
=== چاپ سنگی === | === چاپ سنگی === | ||
چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای [[قم]] در [[تهران]] انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در [[ماه رجب]] سال ۱۳۷۹ق در [[تبریز]] با مقدمۀ [[سید | چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای [[قم]] در [[تهران]] انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در [[رجب|ماه رجب]] سال ۱۳۷۹ق در [[تبریز]] با مقدمۀ [[سید محمدعلی قاضی طباطبایی|سید محمدعلی قاضی طباطبائی]] صورت پذیرفت که در آن از زندگانی و آثار طبرسی سخن به میان آمده است. پانوشت‌هایی نیز در ذیل صفحات این چاپ موجود است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۸</ref> | ||
=== تصحیح تهران === | === تصحیح تهران === | ||