آیه نفی سبیل: تفاوت میان نسخه‌ها

به عبارت «وَ لَنْ یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا» از آیه ۱۴۱ سوره نساء که هر گونه از سلطه کافران بر مسلمانان نهی کرده آیه نفی سبیل گفته می‌شود.<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۷.</ref> بر پایه روایتی که در [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] نقل شده، این آیه در توبیخ [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن اُبی]] و یارانش نازل شده است. آنان در [[غزوه احد|جنگ اُحُد]] از سپاه مسلمانان کناره‌گیری کردند با این هدف که در صورت پیروزی کفار بر [[مسلمان|مسلمانان]] بگویند ما با آن‌ها نبودیم و در صورت غلبه مسلمانان بگویند ما با شما بودیم.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۵۶-۱۵۷.</ref>

== محتوای آیه ==

آیه نفی سبیل، هرگونه تسلط و استیلای کافران بر مسلمانان را رد کرده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۱۱۶؛ جزایری، ایسر التفاسیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵۵۹؛ شحاته، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۹۵۲.</ref> به گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، این حکم، برای همه دوره‌ها است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۱۱۶.</ref> برخی طبق آیه، نفی سبیل را بیانگر دو جنبه ایجابی و سلبی می‌دانند: جنبه ایجابی آن بیانگر وظیفه جامعه اسلامی و حاکمان آن در حفظ استقلال و از میان برداشتن زمینه‌های وابستگی است و جنبه سلبی آن ناظر به نفی سلطه بیگانگان بر سرنوشت سیاسی اجتماعی مسلمانان است.<ref> مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۵.</ref>  

طبق برداشت از آیه، هرگونه عهدنامه یا تفاهم که راه نفوذ کفار بر مسلمانان را باز کند، [[حرام]] است و مؤمنان باید با آن مقابله نمایند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۹۱؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۳۴۲.</ref>

گزارش نمونه‌هایی از تسلط ظاهری کفار بر مسلمانان، موقتی و به علت کوتاهی است که ریشه در بعضی اعمال مؤمنان دارد<ref>موسوی سبزواری، مواهب الرحمن، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۴۱و۴۳.</ref> و یا به دلیل سنت ابتلا، [[امتحان الهی|آزمایش الهی]] و تأدیب [[مسلمانان]]، برای بازگشت کامل به دین است.<ref> طنطاوی، التفسیر الوسیط، ۱۹۹۷م، ج۳، ص۳۵۵.</ref> همچنین گفته‌اند برتری مؤمنان زمانی به وجود می‌آید که ملتزم به لوازم [[ایمان]] باشند<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۱۱۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۷۵.</ref> و از هم‌نشینی و معاشرت با بیگانگان خیانت‌پیشه<ref>حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۵۲.</ref> و از تفرقه و تنازع پرهیز کنند.<ref> طنطاوی، التفسیر الوسیط، ۱۹۹۷م، ج۳، ص۳۵۵.</ref>

 

در آیات دیگری همچون آیات [[آیه ۵۱ سوره مائده|۵۱]] و [[آیه ۵۲ سوره مائده|۵۲ سوره مائده]] به نپذیرفتن سلطه و سرپرستی کافران اشاره شده است. همچنین [[حدیث اعتلا |حدیث اعتلا]] که در [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|کتاب من لا یحضره الفقیه]] از [[کتب اربعه|کتب اربعه شیعه]] نقل شده<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۳۴.</ref> بر برتری [[اسلام]] و نفی برتری دیگران اشاره دارد.<ref>موسوی بجنوردی، قواعد فقهیه، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۴۹ـ۳۵۸.</ref> برخی با استفاده از این آیه [[شهادت امام حسین(ع)]] را انکار کرده و قائل به عروج امام همانند [[حضرت عیسی(ع)]] شده‌اند. [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] ضمن رد این موضوع، صاحبان این سخن را لعنت کرده و با استدلال‌هایی به آن پاسخ داده‌اند.<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۶۵.</ref>

 

برخی، از برهان عقلی نیز در تأیید آیه نفی سبیل، استفاده کرده‌اند؛ بدین‌گونه که غلبه کافران بر مسلمانان کار قبیحی است و خداوند کار قبیح انجام نمی‌دهد؛ لذا خداوند کفار را بر مسلمانان چیره نخواهد کرد.<ref>ابومسلم اصفهانی، موسوعة تفاسیر المعتزلة، ۲۰۰۹م، ج۳، ص۱۷۶.</ref>

==بازتاب آیه در فقه سیاسی ==

آیه نفی سبیل و قاعده برگرفته از آن، در [[فقه سیاسی]] بازتاب داشته است؛ حکم جهاد با روس توسط علمای شیعه در زمان [[مظفرالدین شاه]]، بعد از استیلا به برخی از مناطق اسلامی،<ref>زنگنه شهرکی، قاعده نفی سبیل در آرای فقهی و مواضع سیاسی صاحب عروه، ص۱۴۸-۱۹۴.</ref> [[فتوای تحریم تنباکو]] توسط [[سید محمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]]<ref>کرمانی، تاریخ بیداری مسلمانان، ۱۳۷۱ش، ص۱۱-۱۴.</ref> و [[مخالفت امام خمینی با کاپیتولاسیون|مخالفت امام خمینی با لایحه کاپیتولاسیون]]<ref>خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۰۹.</ref> از مواردی است که در آنها به این آیه اشاره شده است.