جنگ‌های پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

'''جنگ‌های پیامبراسلام(ص)''' پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]] به [[مدینه]] با هدف برپایی حکومت اسلامی انجام شده است. به گفته برخی محققان همه این جنگ‌ها به علت نقض پیمان [[شرک|مشرکان]] و یا تحرکات نظامی آنان انجام گرفته است؛ از‌این‌رو ادعای مستشرقان مبنی بر مادی بودن اهداف جنگ‌ها، ناصحیح و مخالف گزارش‌های تاریخی دانسته شده است.  

در کتاب‌های تاریخی به جنگ‌هایی که پیامبر در آنها شرکت داشت، [[غزوه|غَزوه]] و به جنگ‌هایی که در آن شرکت نداشت، [[سریه|سَریّه]] گفته می‌شود. در گزارش‌های تاریخی تقریبا ۸۰ جنگ برای پیامبر ثبت شده که از مجموع آنها نزدیک به ۳۰ مورد به درگیری نظامی و از میان آنها تنها پنج جنگ به درگیری شدید منجر شد. مجموع کشته‌شدگان -از مسلمانان و غیرمسلمانان- در تمامی جنگ‌های پیامبر(ص) را بین ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ نفر دانسته‌اند.  

در [[قرآن]] به برخی جنگ‌ها اشاره شده و نام بعضی ذکر شده است. به گفته [[تفسیر|مفسران]]، با نازل شدن [[آیه ۳۹ سوره حج]] یا [[آیه ۱۹۰ سوره بقره]] برای نخستین‌بار به مسلمانان دستور جنگ صادر شد. به گزارش قرآن، [[خدا|خداوند]] در جنگ‌ها مسلمانان را با گروهی از [[فرشته|فرشتگان]]، ایجاد ترس در دل دشمنان و ایجاد آرامش در قلب [[ایمان|مؤمنان]]، یاری می‌کرد.

پیامبر در جنگ‌ها، اصول نظامی را رعایت می‌کرد و فرماندهی جنگ‌های سرنوشت‌ساز را خود بر عهده داشت. پیامبر در جنگ‌ها حقوق انسانی را رعایت می‌کرد و از کشتن زنان، کودکان و سالمندان برحذر می‌داشت. مشورت کردن با [[صحابه]]، پرهیز از کشتار جمعی و تعیین جانشین در [[مدینه]] از سیره‌های پیامبر در جنگ‌ها دانسته شده است.

پیامبر در مدیریت جنگ، از تاکتیک‌های مختلفی بهره می‌برد و سپاهیان را در پنج بخشِ طلایه، قلب، جناح راست، جناح چپ و پشتیبانی، سازماندهی می‌کرد. بیشتر جنگ‌ها در سرزمین دشمنان انجام می‌شد، تا خسارت‌های جنگی متوجه آنان شود. با قدرت گرفتن حکومت، تأمین منابع و تجهیزات جنگ بر عهده حاکمیت بود و در مواردی، از سلاح‌های کارآمدی چون منجنیق استفاده می‌شد.

هیچ مسلمانی برای شرکت در جنگ، مجبور نمی‌شد؛ چنان‌که از حضور ناتوانان و افراد کمتر از پانزده‌سال سن جلوگیری می‌شد. برخی زنان نیز همانند مردان در جنگ‌ها شرکت می‌کردند و به مداوای مجروحان، رساندن آب به رزمندگان، تهیه غذا، جمع‌آوری و نگهداری تیرها می‌پرداختند. از جمله این زنان می‌توان به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]]، [[ام ایمن]]، [[ام عطیه]] و [[ام عماره]] اشاره کرد.

پیامبر(ص) برای منتشر کردن [[اسلام|دین اسلام]] و برپایی حکومت اسلامی،<ref>معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، سیمای معصومین در اندیشه امام خمینی، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۲.</ref> جنگ‌هایی را در مقابل [[شرک|مشرکان]]، [[یهود|یهودیان]] و رومیان انجام داد؛<ref>قائدان، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، ص۷۵.</ref> چرا که دشمنان پیامبر، مانع از تحقق حکومت اسلامی بودند.<ref>معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، سیمای معصومین در اندیشه امام خمینی، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۲.</ref> مقابله با تجاوز مشرکان و از بین بردن فتنه از دیگر اهداف پیامبر در جنگ‌ها بوده است.<ref>قائدان، مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۲۳.</ref> ازاین‌رو پیامبر پیش از آغاز جنگ، دشمنان را به دین اسلام دعوت می‌کرد و جنگ تنها در صورتی آغاز می‌شد که آنها دعوتش را اجابت نمی‌کردند.<ref>صادقی، «اصول حقوق جنگ در سیره نبوی»، ۱۱۹.</ref> گفته شده از آنجا که پیامبر(ص) در جنگ‌ها، به دنبال اهداف الهی بوده است، در ادبیات دینی، به جای واژه «جنگ»، از تعبیر «[[جهاد|جهاد در راه خدا]]» استفاده شده است.<ref>قائدان، مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۳۵.</ref> به گفته برخی محققان، پیامبر در جنگ‌ها علل، اهداف و اصول جنگ را برای سپاه اسلام بیان می‌کرد و پس از آن سازمان نظامی مقتدری را تشکیل می‌داد.<ref>قائدان، مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۷.</ref>  

در کتاب‌های با موضوع تاریخ اسلام، جنگ‌های پیامبر(ص) به دو دسته غَزْوَه و سَرِیّه تقسیم می‌شود.<ref>سبحانی، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۶.</ref> به جنگ‌هایی که پیامبر(ص) در آن شرکت می‌کرد و فرماندهی آنها را به صورت مستقیم بر عهده داشت، غَزْوَه و به جنگ‌هایی که پیامبر(ص) در آن‌ها شرکت نداشت، بلکه دسته‌ای را با تعیین فرمانده به منطقه‌ای اعزام می‌کرد، سَرِیه می‌گویند.<ref>سبحانی، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۶.</ref> با این حال برخی محققان بر این باورند تعریف ذکر شده برای غزوه و سریه درست نیست؛ بلکه غزوه به جنگ‌های پیامبر گفته می‌شود که به صورت آشکار، با جنگجویان زیاد و با سازماندهی انجام شده است، ولی به جنگ‌های پیامبر که به صورت مخفیانه، با جنگجویان کم و بدون سازماندهی انجام شده باشد، سریه می‌گویند.<ref>قائدان، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، ص۷۹-۸۰.</ref> این دو تعریف در مصداق غزوه‌ها و سریه‌ها اختلاف ندارد، زیرا طبق تعریف اخیر، پیامبر در عملیات‌هایی که با تعداد نفرات اندک انجام می‌شد و هدف از آن علمیات‌ها، ایذائی یا شناسایی بود، شرکت نمی‌کرد.<ref>قائدان، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، ص۸۰.</ref>

در گزارش‌های تاریخی حدود ۸۰ جنگ برای پیامبر ثبت شده است.<ref>صادقی، «اصول حقوق جنگ در سیره نبوی»، ۱۳۷.</ref> از مجموع غزوه‌ها و سریه‌ها، تقریبا ۳۰ مورد به درگیری نظامی انجامید و بقیه جنگ‌ها بدون درگیری بود.<ref>علیخانی، «تحلیل سیاسی جنگ‌های پیامبر اکرم راهبردی برای امروز» ص۷۱.</ref> همچنین در جنگ‌هایی که به درگیری نظامی منجر شد، تنها پنج جنگ مهم بود و درگیری شدیدی در آن رخ داد.<ref>علیخانی، «تحلیل سیاسی جنگ‌های پیامبر اکرم راهبردی برای امروز» ص۷۱.</ref> تاریخ‌پژوهان با استناد به نقل‌های مختلفی تاریخی، مجموع کشته‌شدگان -از [[مسلمان|مسلمانان]] و غیرمسلمانان- در تمامی جنگ‌های پیامبر(ص) را بین ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ نفر<ref>نصیری، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۷۶.</ref> و [[شهادت|شهدای مسلمان]] را ۳۱۷ نفر دانسته‌اند.<ref>قائدان، «مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۱۵.</ref>

در [[سوره|سوره‌هایی از قرآن]]، مانند [[سوره بقره|بقره]]، [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره توبه|توبه]]، [[سوره احزاب|احزاب]]، [[سوره فتح|فتح]]، [[سوره حشر|حشر]]، [[سوره صف|صف]] و [[سوره عادیات|عادیات]]، به برخی جنگ‌های پیامبر اشاره شده است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۸.</ref> با این حال تنها نام سه جنگ [[غزوه بدر|بدر]]،<ref>سوره آل‌عمران، آیه ۱۲۳.</ref> [[غزوه خندق|خندق]]<ref>سوره احزاب، آیه ۲۲.</ref> و [[غزوه حنین|حنین]]<ref>سوره توبه، آیه ۲۵.</ref> به صورت صریح در [[قرآن]] آمده است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۷.</ref> به گفته [[شیخ طوسی]]، مؤلف [[التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر التبیان]]، با نازل شدن [[آیه ۳۹ سوره حج]]، برای نخستین‌بار به مسلمانان دستور جنگ صادر شد.<ref>شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۷، ص۱۲۳.</ref> با این حال به نظر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، مؤلف [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، این دستور با نازل شدن [[آیه ۱۹۰ سوره بقره]] صورت پذیرفته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۰.</ref>

* طبق آیات ۹ تا ۱۱ سوره انفال، خداوند در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] سپاه اسلام را با گروهی از [[فرشته|فرشتگان]] حمایت کرد و بر قلب دشمنان ترس انداخت و برای مدت کوتاهی مسلمانان را به خواب سبک و آرامش‌بخشى فرو بُرد تا روحشان آرام شود و در نهایت پیروز گردند.<ref>مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۰۳-۱۰۷.</ref>

* بر اساس [[آیه ۱۵۱ سوره آل‌عمران]]، با این که [[شرک|مشرکان]] در [[غزوه احد|جنگ احد]] از اشتباه گروهی از مسلمانان استفاده کرده، پیروز شدند و می‌توانستند با حمله به [[مدینه]] اسلام را ریشه‌کن سازند، اما به دلیل ترسی که خداوند در قلب آنها ایجاد کرد، از این کار منصرف شده، به [[مکه]] بازگشتند.<ref>مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۲۵-۱۲۶، طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۴۳.</ref>

* بنا بر [[آیه ۹ سوره احزاب]] در [[غزوه خندق |جنگ احزاب]]، مشرکان مکه و قبایل اطراف متحد شدند تا با حمله به مدینه، پیامبر(ص) را به قتل برسانند و [[اسلام]] را نابود کنند، اما خداوند با فرستادن سپاه نامرئی، باد و طوفان، [[مسلمان|مسلمانان]] را یاری نمود تا پیروز شوند.<ref>مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۲۱۶-۲۱۸.</ref>

* مطابق [[آیه ۲۶ سوره توبه]] در [[غزوه حنین|جنگ حنین]] به سبب مغرور شدن گروهی از سپاه اسلام، ابتدا مشرکان پیروز شدند، اما ناگهان خداوند سکینه و آرامش را بر قلب [[ایمان|مؤمنان]] نازل کرد تا آنها دوباره آماده نبرد شده، پیروز شوند.<ref>مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۳۸-۳۴۱.</ref>

پیامبر(ص) اصول نظامی را در جنگ مراعات می‌کرد.<ref>مرکز تحقیقات سپاه، جنگ‌های پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰.</ref> او به انضباط نظامیان اهمیت می‌داد و هیچکس اجازه نداشت محل مأموریت خود را ترک کند.<ref>مرکز تحقیقات سپاه، جنگ‌های پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰.</ref> پیامبر فرماندهی جنگ‌های بزرگ و سرنوشت‌ساز (مانند بدر، احد و خندق) را خود بر عهده می‌گرفت.<ref>مرکز تحقیقات سپاه، جنگ‌های پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۷۸ش، ص۱۱۸.</ref> مطابق آنچه در [[نهج البلاغه]] آمده، پیامبر در جنگ‌ها در خط مقدم جنگ بود و مسلمانان در سختی‌های جنگ به پیامبر پناه می‌بردند.<ref>نهج‌البلاغه، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۰.</ref> پیامبر برای به دست آوردن اطلاعات دشمن بسیار اهمیت می‌داد<ref>وتر، فن الحرب الاسلامی فی عهد الرسول(ص)، دار الفکر، ص۱۴۳.</ref> و در سپاه دشمن جاسوسانی را می‌گمارد و از افشا شدن اسرار سپاه مراقبت می‌کرد.<ref>مرکز تحقیقات سپاه، جنگ‌های پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰.</ref> موارد ذیل از دیگر سیره‌های پیامبر در جنگ به‌شمار آمده است:

* '''گذشت و بزرگواری''': در فتح مکه، به سران قریش امان داد، در حالی که آنان پیامبر را از دیارش بیرون کرده و خویشاوندان و یارانش را کشته بودند.<ref>تقی‌زاده اکبری، «روش فرماندهی پیامبر اعظم(ص)»، ص۹.</ref>

پیامبر هیچ مسلمانی را برای حاضر شدن در سپاه، مجبور نمی‌کرد<ref>صادقی، «اصول حقوق جنگ در سیره نبوی»، ۱۲۹.</ref> و اگرچه از غیرمسلمانان سلاح می‌خرید، اما از نیروی انسانی آنها کمک نمی‌گرفت.<ref>صادقی، «اصول حقوق جنگ در سیره نبوی»، ۱۲۷.</ref> گفته شده شرط سنی مسلمانان برای شرکت در جنگ، پانزده سال بود<ref>صادقی، «اصول حقوق جنگ در سیره نبوی»، ۱۳۱.</ref> و پیامبر به افرادی که کمتر از پانزده سال داشت، اجازه شرکت در جنگ‌ها را نمی‌داد.<ref>نگاه کنید به: بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۹، ص۳۷.</ref> در صورتی که جنگ، به افراد زیادی نیاز نداشت، پیامبر بسیج عمومی اعلام نمی‌کرد، ولی در مواردی که سپاه اسلام به نیروهای بیشتری نیاز داشت، با اعلام بسیج عمومی، همگان را (به غیر از افراد ناتوان) به جنگ فرا می‌خواند،<ref>قائدان، «مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۱۳.</ref> ولی هیچگاه فردی را برای حضور در جنگ، مجبور نمی‌کرد.<ref>قائدان، «مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۱۵.</ref> همچنین پیامبر از حضور افرادی که توان رزمی در جنگ نداشتند، جلوگیری می‌کرد.<ref>مرکز تحقیقات سپاه، جنگ‌های پیامبر اعظم(ص)، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰.</ref> بر اساس [[پیمان‌نامه بیعة الحرب]]، حفاظت از جان پیامبر، بر عهده مردم [[مدینه]] بود و در جنگ‌های پیامبر در خارج از مدینه، آنها وظیفه‌ای نداشتند.<ref>قائدان، «مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۱۲.</ref> بر این اساس تا پیش از جنگ بدر، تمامی سپاهیان پیامبر، از [[انصار]] بود، اما با آغاز جنگ بدر، [[مهاجران]] با ابراز تمایل به شرکت در جنگ‌ها، در جنگ‌ها حضور یافتند.<ref>قائدان، «مدیریت و رهبری پیامبر اکرم(ص) در عرصه‌های نظامی»، ص۱۲.</ref>  

زنان نیز همانند مردان در جنگ‌های پیامبر حضور داشتند.<ref>جلالی کندری، «حضور نظامی زنان در صدر اسلام»، ص۱۰۸.</ref> مداوای مجروحان، رساندن آب به رزمندگان، تهیه غذا، جمع‌آوری و نگهداری تیرها و سایر سلاح‌ها و انتقال مجروحان و شهدا به شهر از جمله کارهایی بود که بر عهده زنان بود.<ref>جلالی کندری، «حضور نظامی زنان در صدر اسلام»، ص۱۰۸؛ برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴،‌ص۲۴.</ref> برخی از زنان مانند [[کعیبه بنت سعد]] و [[رفیده انصاریه]] نیز چادر اختصاصی داشتند که زخمی‌ها و بیماران در جنگ، به خیمه آنها منتقل می‌شدند تا معالجه شوند.<ref>نگاه کنید به: ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۲۶-۲۲۷؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۹۷؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۳۸؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref>

در [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]] شش زن در سپاه پیامبر حضور داشتند.<ref>ابن‌اثیر،‌اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۳۴.</ref> در جنگ احد، چهارده نفر از زنان در جنگ اُحد شرکت داشتند که مجروحان را مداوا کرده، به سپاهیان، آب و غذا می‌دادند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۰.</ref> از جمله این زنان می‌توان به افرادی چون [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]]، [[عایشه]]، [[ام ایمن]] اشاره کرد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۰.</ref> فاطمه زهرا(س) در جنگ احد با کمک [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] زخم‌های پیامبر را می‌بست.<ref>ابن‌حجاج، صحیح مسلم، دار الإحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۴۱۶.</ref> ام ایمن در جنگ‌های [[غزوه احد|اُحد]] و خیبر حضور داشت.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری،‌ ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۱۸۰.</ref> [[ام عطیه]] در جنگ‌های بسیاری شرکت کرد.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۴۷.</ref> بر اساس گزارشی که از او نقل شده، وی در هفت جنگ شرکت داشته است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری،‌ ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۳۳.</ref> [[ربیع بنت معوذ|ربیع بنت معوّذ]] نیز از زنانی بود که در جنگ‌ها همراه پیامبر بود.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق،  ج۵، ص۱۳۷؛ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> [[ام عماره]] نیز در جنگ‌های مختلفی چون احد، خیبر و [[غزوه حنین|حنین]] شرکت داشت و در کنار مردان می‌جنگید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۳-۳۰۵.</ref> او در جنگ‌های مختلفی زخمی شده بود و در جنگ احد هنگامی که مشرکان به پیامبر هجوم آوردند، با شمشیر از پیامبر دفاع می‌کرد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۳.</ref>