تلاوت قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تلاوت قرآن به معنای خواندن قرآن از روی مصحف است.<ref>بیهقی، تاج المصادر، ذیل واژه تلاوة.</ref> به‌گفته عبدالباقی در معجم المفهرس واژه «تلاوت» تنها یک‌بار در قرآن به‌کار رفته است اما مشتقات آن بیش از ۵۰ بار در قرآن استعمال شده است.<ref>عبدالباقی، معجم المفهرس، ذیل واژه تلا.</ref> برای خواندن قرآن، آثاری در روایات و آیات بیان شده است؛ از جمله اطمینان دل، دوری از وحشت، بصیرت، تقویت حافظه، تقرب به خدا و افزایش ایمان.<ref>رادمرد، «مراتب و آثار انس با قرآن در آیات و روایات»، ص۳۵–۳۸.</ref> همچنین در حدیثی آمده است: تلاوت قرآن از روی مصحف، سبب تخفیف گناهان والدین می‌شود هر چند که آن‌ها کافر باشند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref>

در قرآن برای خواندن [[قرآن]] کلمات قرائت و تلاوت در قرآن به‌کار رفته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره مزمّل، آیه۲۰، سوره عنکبوت، آیه ۴۵، سوره اعراف، آیه۲۰۴.</ref> برخی از لغت‌شناسان، واژه‌های قرائت و تلاوت را مترادف می‌دانند.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه التِلاوة و تَلا یَتلو.</ref> برخی دیگر بر این باورند که واژه تلاوت اخصّ از قرائت است؛ به این معنا که هر تلاوتی قطعاً قرائت است اما هر قرائتی لزوما تلاوت نیست. از نظر آنها فقط قرائتی تلاوت است که با علم و عمل قاری همراه باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ قرآن کریم، ذیل واژه تلاوة؛ ابن‌سیده، المحکم و المحیط الأعظم، ذیل واژه التلاوة و تَلا یَتلو.</ref> از این‌رو به گفته برخی از نویسندگان، در قرآن هرگاه صرف خواندن الفاظ قرآن منظور باشد از «قرائت» و هر گاه علاوه بر خواندن الفاظ قرآن، خواندن آن برای مردم، تدبر در آیات یا تبلیغ و نشر قرآن و… منظور باشد از «تلاوت» استفاده شده است.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۸و۷۹.</ref> در غیر این صورت قرائت با قیدی همراه خواهد بود مانند آیه «و قرانا فرقناه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا» و قرآن را نازل کردیم قطعه قطعه نازل کردیم که آن را بر مردم با آهستگی و تانّی و درنگ بخوانی.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۵۷۴.</ref>

همچنین به‌گفته [[راغب اصفهانی]]، قرائت معنایی عام دارد اما تِلاوت فقط برای خواندن کتاب‌های آسمانی به کار می‌رود.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۹.</ref> البته ابن‌منظور گفته است که برخی کاربرد تلاوت را نیز عام می‌دانند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه تَلا یَتلو.</ref>

مطابق [[آیه ۱۲۱ سوره بقره]] خداوند تلاوت قرآن را دارای مراتبی معرفی کرده که بالاترین آن «حق تلاوت» است.<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ صحیفه سجادیه، دعای ۴۷.</ref>البته در معنای حق تلاوت نظرات مختلفی وجود دارد:<ref>نگاه کنید به دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> عده‌ای آن را خواندن همراه با [[خضوع]] و [[خشوع]] و پرهیز از تغییر و [[تحریف‌ناپذیری قرآن|تحریف]] آیات می‌دانند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱.</ref> عده‌ای دیگر حق تلاوت را درنگ کردن به هنگام خواندن آیات بهشتی و جهنمّی به‌جهت طلب [[بهشت]] از خدا و پناه بردن به او از شرّ [[جهنم]] بیان کرده‌اند. بعضی نیز حق تلاوت را خواندن قرآن با [[ترتیل]] یعنی رعایت الفاظ قرآن و فهم و تدبر در معانی آن و عمل به آن دانسته‌اند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱؛ دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> «ترتیل» را اشاره به نوعی از خواندن قرآن است که همراه با تأنّی و تدبّر و اجرای قواعد تجویدی، وقف و ابتدا است و با اجرای آن تلاوت حقیقی قرآن محقق می‌شود.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۸و۷۹.</ref>  

# برخی از عبارت «فأقروا ما تیسّر منه» در [[آیه ۲۰ سوره مزمل]]، وجوب قرائت قرآن را برداشت کرده‌اند.<ref>[[کاربر:Sm.khadem/صفحه تمرین#cite%20ref-1|↑]] قطب‌الدین راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۰۶و۱۰۷و۱۲۷و۱۳۰؛ فاکر میبدی، «فرایند استنباط وجوب قرائت قرآن از آیهٔ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»، ص۸۱.</ref> اما در اینکه این وجوب با چه مقدار قرائت روزانه محقق می‌شود نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>وحیدیان و دیگران، «مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن»، ص۳۱۴.</ref> برخی تلاوت روزانهٰ ۵۰ آیه (غیر از آنچه در نماز خوانده می‌شود) را واجب می‌دانند.<ref>فاکر میبدی، «فرایند استنباط وجوب قرائت قرآن از آیهٔ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»، ص۸۱.</ref> البته به گفته [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]]، از نظر عده‌ای این وجوب از قبیل [[واجب کفایی|واجبات کفایی]] است.<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، منشورات المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّه، ج۱، ص۱۱۸.</ref>

# عده‌ای قرائت قرآن را تنها در نمازها واجب می‌دانند. آنها در جواب به این اشکال که چه طور ممکن است نماز مستحبی شامل جزئی واجب (قرائت قرآن) باشد؛ گفته‌اند این بیان از قبیل معامله‌ای است که شخص در انجام آن مخیر است اما به محض انعقاد آن، پیروی از مفاد معامله برای او واجب می‌شود.<ref>وحیدیان و دیگران، «مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن»، ص۳۱۶.</ref> فقهایی همچون [[سید ابوالقاسم خویی|خویی]]، [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] و [[علامه حلی|حلّی]] بر این باورند بر اساس آیات و روایات تنها قرائت قرآن در [[نمازهای یومیه]] واجب است.<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸؛ خویی، موسوعة الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۶۲؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۸.</ref> اما [[محمدحسن نجفی]] نویسنده [[جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|کتاب جواهر الکلام]] معتقد است، وجوب قرائت قرآن در نماز از [[سنت]] و روایات استنباط می‌شود نه این آیه.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۲۸۴و۲۸۵.</ref> احادیث مربوط به مقدار تلاوت قرآن را در بابی با عنوان «بَابٌ فِی کَمْ یُقْرَأُ الْقُرْآنُ وَ یُخْتَمُ» [[الکافی (کتاب)|الکافی]] گردآوری شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۷.</ref>  

فقیهان شیعه درباره حکم خواندن قرآن با [[غنا|غَنا]] اختلاف‌نظر دارند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱.</ref> گفته شده بیشتر آنان، غنا را صوت لهوی و به طور کلی حرام می‌دانند و تلاوت قرآن را هم از این حکم استثنا نمی‌کنند. این نظر را به فقیهانی همچون [[ابن‌ادریس حلی|ابن‌ادریس]]، [[محمد بن حسن حلی|فخرالمحققین]]، [[مقدس اردبیلی|احمد بن محمد اردبیلی]]، [[سید محمدجواد عاملی|سید جواد عاملی]]، [[ملا احمد نراقی]] و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] نسبت می‌دهند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱.</ref> همچنین جواز تلاوت قرآن با غنا را به فقهایی همچون [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]]، [[شیخ طوسی]]، [[سید عبدالاعلی سبزواری]]، ملا احمد نراقی در مستند الشیعه و [[محمدهادی تهرانی]] نسبت داده‌اند که غنا را به صورت کلی حرام نمی‌دانند و آن را در صورتی حرام می‌دانند که ملازم با حرامی باشد.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱۶-۱۷</ref> یکی از مستندات کسانی که تغنی در تلاوت را جایز می‌دانند روایت «مَن لَم یَتَغَنَّ بالقُرآن فلیسَ مِنّا؛ هر کس قرآن را با غنا نخواند از ما نیست» است.<ref>ابن‌اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ۱۳۹۹ق، ج۳، ۳۹۱.</ref> البته مخالفان جواز تغنی آن را به صورت «من لم یستغن بالقرآن فلیس منا؛ هر کس خود را از قرآن بی‌نیاز بداند پس از ما نیست» معنا کرده‌اند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱–۳.</ref>  

بر اساس آیات قرآن و روایات [[چهارده معصوم|معصومان(ع)]]، خواندن قرآن آدابی دارد. وضوء گرفتن، روبه قبله بودن، تفکر و تدبر در آیات الهی،<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دارالتفسیر، ج۷، ص۱۲۸.</ref> سکوت و گوش دادن به آیاتی که قاری قرآن می‌خواند،<ref>سوره اعراف، آیه۲۴.</ref> [[استعاذه|اعوذ بالله گفتن]]،<ref>سوره نحل، آیه۹۸.</ref> گفتن بعضی از ذکرها هنگام تلاوت برخی از آیات قرآن و خواندن دعای شروع و ختم قرآن از [[مستحب|مستحبات]] تلاوت قرآن است.<ref>دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> همچنین [[اخلاص]]، دوری از [[ریا]]، [[خشوع]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۴ و ۲۱۰</ref> و عمل به مفاد آیاتی که خوانده می‌شود<ref>نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، خطبة ۱۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۵.</ref> از آدابی است که در [[حدیث|روایات]] به آنها سفارش شده است.<ref>دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref>

به سفارش پیامبر(ص) قرآن باید با حزن و اندوه خوانده شود تا تأثیر بیشتری بر قلب و روح انسان بگذارد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۴.</ref> همچنین سفارش شده الحانی که در خواندن قرآن مورد استفاده قرار می‌گیرد از الحان عرب باشد و از الحان غیر عرب برای خواندن قرآن بهره‌گیری نشود.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۴.</ref>

مطابق برخی روایات خواندن قرآن از روی مصحف نسبت به خواندن آیات از حفظ، فضیلت بیشری دارد؛ امام صادق(ع) سبب این بیان را بهره‌بردن چشمان از نگاه کردن به متن قرآن بیان کرده است.<ref>خوئی، البیان، دارالزهراء، ص۲۶.</ref> زَرکَشی مفسر اهل‌سنت، با نقد و بررسی روایات مربوطه، معتقد است، ملاک در این باره تدبر و بهره بیشتر شخص و حضور قلب او هنگام تلاوت است؛ پس اگر انسان هنگام حفظ بهره بیشتری ببرد، خواندن او از حفظ دارای فضیلت بیشتری است و الا خواندنش از وری مصحف بهتر است.<ref>زرکشی، البرهان، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref>

# '''تدویر''': خواندن آیات، با تأنّی، به‌طوری که همراه با تدبر در معانی آیات و رعایات تمامی قواعد تجویدی باشد انجام می‌پذیرد.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۱.</ref> این نوع از خواندن از جهت سرعت، بین شیوه تحقیق و حدر، قرار دارد در این نوع قرائت، کسانی که قائل به مدّ منفصل هستند آن را مدّ می‌دهند اما آن را به حدّ طول (دو تا پنج حرکت) نمی‌رسانند. این نوع از قرائت قرآن بین عامّه مردم به «ترتیل» مشهور است.<ref>موسوی بلده، حلیة القرآن سطح۲، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.</ref> به‌گفته علّامی در کتاب پژوهشی در علم تجوید، این نوع خواندن شیوهٔ بسیاری از پیشوایان قرائت بوده است.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۱.</ref>

# '''تحقیق''': بجا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، تمام و کمال آوردن حرکات، اظهار کامل حروف، غنّه‌ها، و.. است. این تلاوت از جهت سرعت، کندترین نوع خواندن قرآن است. به مرور زمان، این نوع از خواندن به «تلاوت مجلسی» مشهور شده است.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۰.</ref> در این تلاوت که به تلاوت تَنْغیمی نیز شناخته می‌شود، از نغمات و الحان موسیقی به‌جهت القای مفاهیم آیات و تأثیر بیشر آن بر مخاطب استفاده نیز می‌شود.<ref>صادقی مزیدی و فرحناک بوشهری، «نگرشی بر ماهیّت تغنّی در تلاوت قرآن»، ص۱۹۷.</ref>

* [https://fa.shafaqna.com/news/1154960  «مهندسی تلاوت قرآن کریم / آهنگ قرائت قرآن و ترجیع در قرائت»]، پایگاه بین‌المللی همکاری‌های شیعه (شفقنا)، تاریخ درج مطلب: ۴خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۸مهر۱۴۰۲ش.

* دولتی، کریم، «تلاوت قرآن»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش.

* رادمرد، محمد، «مراتب و آثار انس با قرآن در آیات و روایات»، در مجله سخن جامعه، شماره۴، ۱۳۹۹ش.

* صادقی مزیدی، مجید و فرحناک بوشهری، حمید، «نگرشی بر ماهیت تغنّی در تلاوت قرآن، در دوفصلنامه مطالعات قرائت قرآن»، شماره۱۲، ۱۳۹۸ش.

* کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، در مجله مطالعات علوم اسلامی انسانی شماره۲۶، ۱۴۰۰ش.

* وحیدیان اردکان، حمید و نقی‌زاده، حسن و رستمی، محمدحسن، «مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزمّل و حکم شرعی آن»، در نشریّه علمی آموزه‌های قرآنی، شماره۳۴، زمستان۱۴۰۰ش.