حوزه علمیه خراسان: تفاوت میان نسخه‌ها

  | وبگاه        =  

}}

'''حوزه علمیه خراسان''' یا '''حوزه علمیه مشهد'''، مجموعۀ دست‌اندرکاران، مدارس دینی و مراجع مذهبی در [[خراسان]] ایران که آموزش، تربیت و پرورش [[طلاب]] علوم دینی [[شیعه]] و برخی وظایف مذهبی دیگر را بر عهده دارند.

==تاریخچه==

====در قرن نهم====

در [[قرن نهم]] و اوایل [[قرن دهم]]، در دوره جانشینان [[تیمور گورکانی|امیر تیمور]]، آرامش و امنیت نسبی به [[خراسان]] بازگشت و [[مشهد]] مرکزیت یافت و مدارسی به همت برخی از سلاطین و امیران و دیگر بزرگان تیموری در این شهر بنا شد و فعالیت‌های علمی بار دیگر رونق گرفت. در این دوره ضمن گسترش و بازسازی شهر و توسعه بناهای متعلق به حرم، مدارسی چون [[مدرسه پریزاد|پریزاد]] و [[مدرسه دودر|دودر]] و [[مدرسه شاهرخیه|شاهرخیه]] (بالاسر) در مشهد ساخته شد. براساس منابعِ در دسترس، اطلاعی در زمینه حضور عالمان شیعی در این مدارس در این مقطع زمانی نداریم. با این حال براساس برخی گزارشها، در این دوره پاره‌ای از محافل علمی و جلسات درسی [[شیعه]] در منازل عالمان تشکیل میشده است. از جمله در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم خاندانی از [[سادات رضوی]] در مشهد ساکن بوده که [[نقابت سادات]] این شهر را هم برعهده داشته است.سمیعی‌زاده، [https://rasekhoon.net/article/show/1406751 حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد در یک نگاه]، راسخون. از این خاندان دست کم دو تن را می‌شناسیم که خود عالم بوده‌اند و منزل آنان محل نزول و تدریس دانشمندانی بوده است که به مشهد وارد می‌شدند؛

# یکی از آنان [[سید محمد بن پادشاه رضوی]] مشهدی است که [[متکلم]]، [[عارف]] و [[فقیه]] مشهور این عصر، [[ابن ابی جمهور احسائی]] که وارث فقه علمای [[نجف]] و مکتب حِکمی ـ عرفانی [[سید حیدر آملی]] بوده<ref>ر.ک:آقابزرگ طهرانی، طبقات: احیاء، ص۲۱۴</ref> او را به علم و [[تقوا]] ستوده است.<ref>ر.ک:مجلسی، ج ۱۰۵، ص۴</ref>

====تاسیس مدارس علمی====

[[صفویان]] برای تقویت مذهب [[شیعه]] و تربیت عالمان و مبلّغان شیعی، علاوه بر تعمیر مدارس پیشین به ساخت مدارس جدید در مشهد همت گماردند. روند تأسیس این مدارس به صورت جدّی و پیوسته از نیمه دوم [[قرن یازدهم]]، یعنی از زمان سلطنت [[شاه عباس دوم]]، آغاز شد و تا پایان حکومت [[صفویه]] کمابیش استمرار یافت.از جمله در دوران سلطنت او در ۱۰۵۷ق [[مدرسه خیرات خان]]<ref>ر.ک:اعتمادالسلطنه، ج ۲، ص۵۴۸</ref> و در ۱۰۵۹ق [[مدرسه میرزا جعفر]]<ref>اعتمادالسلطنه، ج۲، ص۵۳۵ـ۵۳۸</ref> و سپس [[مدرسه فاضل خان]] یا فاضلیه در ۱۰۷۵ق ساخته شد.<ref>اعتمادالسلطنه، ج ۲، ص۵۳۸ـ۵۳۹</ref> [[مدرسه عباسقلی خان]] هم درست در سال مرگ وی یعنی ۱۰۷۷ق تأسیس شد.<ref>اعتمادالسلطنه، ج۲، ص۵۴۷ـ۵۴۸</ref>در زمان سلطنت جانشین وی یعنی [[شاه سلیمان]] هم در ۱۰۸۳ق [[مدرسه ملامحمد باقر]] مشهور به سمیعیه به همت مولی محمد سمیع و تجویز و تشویق [[ملا محمدباقر سبزواری]]، نویسنده [[کفایةالاحکام]]، احداث شد،<ref>اعتمادالسلطنه، ج۲، ص۵۴۰</ref> در ۱۰۸۶ق [[مدرسه نواب]] یا صالحیه بنا شد.<ref>اعتمادالسلطنه، ج ۲، ص۵۴۰ـ۵۴۱</ref> در مجموع در دوره صفویه تا ۱۱۰۰ق، در مشهد ده مدرسه مهم احداث گردید.<ref>ر.ک:امیرشیبانی، ص۲۷</ref> بدین ترتیب، روند احداث مدارس در این عهد و اختصاص موقوفات ارزشمند فراوان به آنها از سوی دولتمردان صفوی، مشهد را در آن عهد یکی از فرهنگی‌ترین شهرهای ایران کرده بود.

====وضعیت حوزه علمیه مشهد====

در اثر مساعی [[میرزا احمد کفایی]] و تلاش دیگر مقامات علمی و استادان، شمار مجموع طالب علمان این حوزه در سال ۱۳۲۷ش به هفتصد تن رسید.<ref>ر.ک:جعفریان، ص۲۹، پانویس</ref> با بهبود یافتن اوضاع، شمار طلاب علوم دینی در سالهای بعد، هرچند به کندی، رو به ازدیاد نهاد. در اوایل دهه ۱۳۳۰ش درآمد حاصل از موقوفات که صرف هزینه‌های جاری مدارس و طلاب و مدرّسان می‌شد به این قرار بود: [[مدرسه نواب]] ۰۰۰، ۵۰۰ ریال، [[مدرسه میرزا جعفر]] ۶۰،۰۰۰ ریال، [[مدرسه خیرات خان]] ۹۶،۰۰۰ ریال، [[مدرسه عباسقلی خان]] ۰۰۰، ۱۱۷ ریال، [[مدرسه باقریه]] ۰۰۰، ۲۰۴ ریال، [[مدرسه بالاسر]] ۰۰۰، ۱۳ ریال، [[مدرسه دودر]] ۰۰۰،۴۸ ریال، [[مدرسه پریزاد]] ۰۰۰،۱۷ریال، [[مدرسه بهزادیه|مدرسه بهزادیه]]:۰۰۰، ۵ ریال، [[مدرسه سلیمان خان]] ۰۰۰، ۱۹۵ ریال، [[مدرسه ابدال خان]] ۰۰۰، ۱۴۲ریال، و [[مدرسه رضوان]] ۵۰۰، ۱۸ ریال.<ref>ریاضی، ۱۳۳۴ش، ص۶۲ـ۶۴</ref>

====تاسیس مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان====

[[عباس واعظ طبسی]]، از روحانیان فعال سیاسی که در مبارزات پیش از انقلاب در مشهد سهم مؤثری داشت، از سوی [[امام خمینی]] به ریاست حوزه علمیه خراسان به طور عام و حوزه علمیه مشهد به طور خاص گمارده شد. وی در آغاز با تشکیل هیئت بررسی حوزه علمیه خراسان در ۱۳۶۲ش،<ref>«گزارشی از شورای برنامه ریزی مدیریت حوزه علمیه خراسان»، ص۲۱۶</ref> که در سال‌های اخیر به مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان تغییر عنوان داده و از تشکیلات و اختیارات گسترده‌ای برخوردار شده است، مرکب از برخی مدرّسان و کادر اداری، به ساماندهی امور علمی و معیشتی حوزه مشهد همت گمارد.

====نظام آموزشی====

براساس اطلاعات مندرج در جدیدترین خبرنامه روابط عمومی مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان<ref>خبرنامه،ش ۱۱، آبان ۱۳۸۸، ص۶۹ـ۷۲</ref> هم اینک در حوزه علمیه مشهد گذشته از دروس مقدماتی، و علاوه بر ارائه دهها درس رسائل و مکاسب و کفایه، حدود هجده [[درس خارج]] فقه و پانزده درس خارج اصول به توسط استادان ماهر و بعضاً صاحب نظر و مشهور و عمدتآ در [[مدرسه آیت الله خوئی]] و [[مدرسه عالی نواب]] عرضه می‌گردد.

در سالهای اخیر، طلاب حوزه‌های علمیه به رسم دانشگاهیان در مدارج مختلف تحصیلی مدرک دریافت می‌دارند. در حوزه علمیه مشهد این مدارک را که پس از ارزیابی طلاب ارائه می‌شود، مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان صادر می‌کند. مثلا براساس آمار رسمی، این مرکز در ۱۳۸۶ش تعداد ۲۴۲ مدرک رسمی برای طلاب صادر کرده است.<ref>مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان، ص۱۲</ref>