confirmed، templateeditor
۱۲٬۳۱۵
ویرایش
تفسیر فرات کوفی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '{{یادداشت|' به '{{یاد|') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
(تمیزکاری) |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
| زبان = عربی | | زبان = عربی | ||
| مجموعه = ۱ جلد | | مجموعه = ۱ جلد | ||
| موضوع = تفسیر قرآن | | موضوع = [[تفسیر قرآن]] | ||
| سبک = روایی | | سبک = روایی | ||
| ناشر = | | ناشر = وزارت ارشاد | ||
| ناشر فارسی = | | ناشر فارسی = | ||
| محل انتشارات = [[تهران]] | | محل انتشارات = [[تهران]] | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''تفسیر فُرات کوفی''' [[تفسیر روایی]] به زبان عربی، اثر ابوالقاسم [[فرات بن ابراهیم بن فرات]] کوفی از عالمان، [[حدیث|محدّثان]] و [[تفسیر قرآن|مفسران]] شیعی نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. مولف در این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] تنها [[آیه|آیاتی]] را گردآورده که در شأن [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده‌اند. تفسیر فرات کوفی، از مهم‌ترین مصادر تفسیری [[شیعه]] است. | |||
'''تفسیر فُرات کوفی''' [[تفسیر | |||
== درباره مؤلف== | == درباره مؤلف== | ||
از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[علم رجال|رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[محمد بن عمر کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[حسن بن | از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[علم رجال|رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[محمد بن عمر کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[حسن بن داوود حلی]]، [[علامه حلی]] و [[محمد بن علی اردبیلی]] درباره وی هیچ اطلاعی نداده‌اند؛ اما رجال‌شناسان <ref>برای نمونه نک: جواهری، المفید من معجم رجال الحدیث، ص ۴۵۳.</ref> و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته‌اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده‌اند.<ref>نک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۳۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، بخش ۲، ص۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۴.</ref> | ||
[[آقابزرگ | [[آقابزرگ تهرانی]] می‌نویسد: [[شیخ صدوق]] به واسطه پدرش [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه]] و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸ و ۲۹۹.</ref><br /> | ||
===مذهب مؤلف=== | ===مذهب مؤلف=== | ||
در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث | در این که فرات کوفی، [[شیعه]] بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره [[امامیه|امامی]] یا [[زیدیه|زیدی]] بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث [[اهل‌بیت(ع)]] بر امامی بودن او تصریح کرده‌اند.<ref>مامقانی، نقیح المقال، ج ۲، بخش ۲، ص ۳.</ref> برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به [[امامان شیعه|دوازده امام(ع)]] و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص [[عصمت]] به [[اصحاب کساء|پنج تن آل عبا]] در این تفسیر، احتمال داده‌اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به فرات کوفی، مقدمه محمد کاظم، ص ۱۱.</ref>با این حال، روایات فرات از [[صادقین]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]<ref>برای نمونه رجوع کنید به همان، حدیثهایش ۳۸۴، ۳۸۵، ۶۰۱، ۶۰۴.</ref> و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(عج)<ref>برای نمونه: حدیثهایش ۴۸، ۲۴۹، ۶۰۷، ۶۲۷، ۷۴۷.</ref> و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می‌کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی‌توان از نظر دور داشت.<ref>موحدی محب، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، ص۳۸۴۰.</ref> | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
===اساتید و مشایخ حدیث=== | ===اساتید و مشایخ حدیث=== | ||
از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی مشایخ او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]] متوفای ۲۵۰ و از [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا(ع)]]، [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] و [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۲۵ – ۴۰.</ref> | از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی [[شیخ اجازه|مشایخ]] او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]] متوفای ۲۵۰ و از [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا(ع)]]، [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] و [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۲۵ – ۴۰.</ref> | ||
==جایگاه == | ==جایگاه == | ||
از قرن چهارم قمری به بعد بسیاری از عالمان | از قرن چهارم قمری به بعد بسیاری از عالمان [[شیعه]] فرات و تفسیرش را معتمَد دانسته و از آن روایت کرده‌اند.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> از این کسانند محمد بن حسن بن احمد بن ولید، از مشایخ [[شیخ صدوق|صدوق]]، که در کتاب «فضل زیارة الحسین(ع)» از او نقل کرده و نیز حاکم حسکانی از عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] در کتاب [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل]].<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۴۰ و ۴۱.</ref> | ||
بعدها محدثانی مانند [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۷.</ref> و [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>، فرات و روایاتش را در نهایت حسن و قابل اعتماد دانستند و به تبع آنان عالمان دیگر به تفسیر فرات رجوع و از او روایت کردند. کسانی چون [[قاضی سعید قمی]] در [[شرح الاربعین]]، [[میرزا محمد مشهدی|مشهدی قمی]] در [[تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب (کتاب)|تفسیر کنزالدقائق]]، [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الاصفی فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر الاصفی]]، [[سید هاشم بحرانی|هاشم بن سلیمان بحرانی]] در [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان]]، [[عبدالله مامقانی| مامقانی]] در [[تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال]] و [[سید محمدباقر خوانساری|محمد باقر خوانساری]] در [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات الجنات]]<ref>عبداللّه موحدی محب، نگاهی به تفسیر فرات کوفی، ص ۳۶.</ref> از این جمله‌اند. | بعدها محدثانی مانند [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۷.</ref> و [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>، فرات و روایاتش را در نهایت حسن و قابل اعتماد دانستند و به تبع آنان عالمان دیگر به تفسیر فرات رجوع و از او روایت کردند. کسانی چون [[قاضی سعید قمی]] در [[شرح الاربعین]]، [[میرزا محمد مشهدی|مشهدی قمی]] در [[تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب (کتاب)|تفسیر کنزالدقائق]]، [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الاصفی فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر الاصفی]]، [[سید هاشم بحرانی|هاشم بن سلیمان بحرانی]] در [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان]]، [[عبدالله مامقانی| مامقانی]] در [[تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال]] و [[سید محمدباقر خوانساری|محمد باقر خوانساری]] در [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات الجنات]]<ref>عبداللّه موحدی محب، نگاهی به تفسیر فرات کوفی، ص ۳۶.</ref> از این جمله‌اند. | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
این کتاب ۷۷۵ حدیث تفسیری قرآن کریم را در بر دارد. غالب احادیث از امامان(ع)است و سپس [[صحابه]] و برخی [[تابعین]]. در تفسیر فرات کوفی تنها آن دسته از آیات تفسیر شده‌اند که روایت یا روایاتی در شأن نزول آنها در دست بوده است. این روایات غالبا از تعالیم و باورهای شیعی سخن می‌گویند و آیات مورد نظر را بنابر همین میزان تفسیر، تاویل قریب یا بعید می‌کنند.<ref>برای دسته بندی موضوعی از مطالب تفسیر رجوع کنید به فرات کوفی، چاپ محمدکاظم، فهرست، ص ۶۲۷۶۷۲؛ درباره دیگر ویژگی‌های ترتیب آیات در سوره‌ها رجوع کنید به تفسیر فرات کوفی، ، مقدمه کتاب، ص۱۴۱۵.</ref><ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref><br /> | این کتاب ۷۷۵ حدیث تفسیری قرآن کریم را در بر دارد. غالب احادیث از [[امامان شیعه|امامان(ع)]] است و سپس [[صحابه]] و برخی [[تابعین]]. در تفسیر فرات کوفی تنها آن دسته از آیات تفسیر شده‌اند که روایت یا روایاتی در شأن نزول آنها در دست بوده است. این روایات غالبا از تعالیم و باورهای شیعی سخن می‌گویند و آیات مورد نظر را بنابر همین میزان تفسیر، تاویل قریب یا بعید می‌کنند.<ref>برای دسته بندی موضوعی از مطالب تفسیر رجوع کنید به فرات کوفی، چاپ محمدکاظم، فهرست، ص ۶۲۷۶۷۲؛ درباره دیگر ویژگی‌های ترتیب آیات در سوره‌ها رجوع کنید به تفسیر فرات کوفی، ، مقدمه کتاب، ص۱۴۱۵.</ref><ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref><br /> | ||
مولف در مقدمه کتاب روایتی را از [[اصبغ بن نباته]] به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل کرده است که فرمود: [[قرآن]] چهار قسمت است؛ یک چهارم آن خاصِ ما [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] است، یک چهارم آن در مورد دشمنانمان است، و یک چهارم آن [[واجب|واجبات]] و [[احکام شرعی|احکام]]، یک چهارم آن [[حلال]] و [[حرام]] است؛ و کرائم قرآن(آیات شاخص قرآن زیرا واژه کرائم جمع کریمه است که به بهترین شیء در هر مجموعه گفته می شود) در مورد ماست. <ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶.</ref>{{یاد| عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (ع) قَالَ: الْقُرْآنُ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ لَنَا كَرَائِمُ الْقُرْآنِ.}}روایت ۱۴ و ۱۵ در مقدمه کتاب کرائم قرآن را به شخص امیرالمؤمنین(ع) اختصاص داده است. ابن عباس به نقل از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: خداوند کرائم قرآن را در باره علی(ع) نازل کرده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۷.</ref>{{یاد|قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ [النَّبِيُّ ص] إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِي عَلِيٍّ كَرَائِمَ الْقُرْآنِ.}} | مولف در مقدمه کتاب روایتی را از [[اصبغ بن نباته]] به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل کرده است که فرمود: [[قرآن]] چهار قسمت است؛ یک چهارم آن خاصِ ما [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] است، یک چهارم آن در مورد دشمنانمان است، و یک چهارم آن [[واجب|واجبات]] و [[احکام شرعی|احکام]]، یک چهارم آن [[حلال]] و [[حرام]] است؛ و کرائم قرآن(آیات شاخص قرآن زیرا واژه کرائم جمع کریمه است که به بهترین شیء در هر مجموعه گفته می شود) در مورد ماست. <ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶.</ref>{{یاد| عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (ع) قَالَ: الْقُرْآنُ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ لَنَا كَرَائِمُ الْقُرْآنِ.}}روایت ۱۴ و ۱۵ در مقدمه کتاب کرائم قرآن را به شخص امیرالمؤمنین(ع) اختصاص داده است. ابن عباس به نقل از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: خداوند کرائم قرآن را در باره علی(ع) نازل کرده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۷.</ref>{{یاد|قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ [النَّبِيُّ ص] إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِي عَلِيٍّ كَرَائِمَ الْقُرْآنِ.}} | ||
کتاب با تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آغاز شده و با سوره «الناس» پایان یافته است. نخستین روایت نقل شده در تفسیر سوره حمد از امام صادق(ع) است که فرمود: پیامبر(ص) بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ را با صدای بلند خوانده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۰.</ref> دومین روایت درباره تفسیر آیه اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ است که رسول خدا(ص) فرمود: صراط مستقیم همان دین خداست که [[جبرئیل]] | کتاب با تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آغاز شده و با سوره «الناس» پایان یافته است. نخستین روایت نقل شده در تفسیر [[سوره فاتحه|سوره حمد]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است که فرمود: [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] [[بسم الله الرحمن الرحیم|بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ]] را با صدای بلند خوانده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۰.</ref> دومین روایت درباره تفسیر آیه اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ است که رسول خدا(ص) فرمود: صراط مستقیم همان دین خداست که [[جبرئیل]] بر محمد(ص) نازل کرده است ودر تفسیر صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ فرمود: خداوند [[شیعه]] [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] را با [[ولایت]] مشمول نعمت کرده است که در پرتو آن نه مشمول غضب خدا هستند و نه گمراه می‌شوند.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲.</ref>مطلب پایانی تفسیر روایتی از ابن عباس درباره [[وسوسه|وسوسه خناس]] در دل فرزندان آدم است که با [[ذکر]] خدا پنهان شده و می‌رود. (و خناس بودنش نیز به همین جهت است که با ذکر خدا رفتنی است.)<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۲۱.</ref> | ||
== روش‌شناسی و ویژگی‌های تفسیر == | == روش‌شناسی و ویژگی‌های تفسیر == | ||
*این تفسیر، به روش ترتیبی است و بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم شده است. با این حال، فرات کوفی تنها آیاتی را آورده که به باور او ارتباطی با تعالیم و اعتقادات شیعی داشته و در شأن [[ | *این تفسیر، به روش ترتیبی است و بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم شده است. با این حال، فرات کوفی تنها آیاتی را آورده که به باور او ارتباطی با تعالیم و اعتقادات شیعی داشته و در شأن [[اهل‌بیت(ع)]] بوده‌اند. | ||
*تفسیر فرات کوفی، تفسیر روایی است بدین معنا که او تنها به ذکر روایات تفسیری پرداخته و هیچگونه اندیشه‌گری، اجتهاد و اظهار نظر شخصی درباره معانی آیات ارائه نکرده است. | *تفسیر فرات کوفی، تفسیر روایی است بدین معنا که او تنها به ذکر روایات تفسیری پرداخته و هیچگونه اندیشه‌گری، اجتهاد و اظهار نظر شخصی درباره معانی آیات ارائه نکرده است. | ||
== چاپ‌ها== | == چاپ‌ها== | ||
تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال ۱۳۵۴ق، در [[نجف | تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال ۱۳۵۴ق، در [[نجف]] به اهتمام و مقدمه [[محمدعلی غروی اردوبادی]] چاپ شد که ۷۶۶ [[حدیث]] دارد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۲۳ و ۲۴.</ref> این تفسیر با تحقیق و تصحیح محمدالکاظم توسط وزارت ارشاد اسلامی در سال ۱۴۱۰ق در تهران با ۷۷۵ حدیث به چاپ رسید. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۹: | ||
*مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹-۱۳۵۲. | *مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹-۱۳۵۲. | ||
*موحدی محب، عبدالله، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، آینه پژوهش، سال ۱۰،ش ۶ (بهمن اسفند ۱۳۷۸). | *موحدی محب، عبدالله، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، آینه پژوهش، سال ۱۰،ش ۶ (بهمن اسفند ۱۳۷۸). | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||