Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۷۱
ویرایش
تبریز: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
| سیاسی = | | سیاسی = | ||
}} | }} | ||
'''تبریز''' | '''تبریز''' بزرگترین شهر در شمال‌غربی [[ایران]]، مرکز استان آذربایجان‌شرقی و نخستین پایتخت [[شیعه|تشیع]] در ایران و جهان محسوب می‌شود. ایران به مرکزیت تبریز، وحدت سیاسی خود را بازیافت و تشیع از تبریز به سراسر ایران گسترش یافت. تبریز زادگاه چهره‌های تأثیرگذار شیعی در حوزه‌های [[فقه]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[اخلاق]] و ادبیات از قبیل [[میرزا جواد ملکی تبریزی]]، [[سید محمدحسین طباطبایی]]، [[محمدتقی جعفری]]، [[میرزا جواد تبریزی]]، [[جعفر سبحانی]]، [[پروین اعتصامی]]، [[سید محمدحسین شهریار]]، [[سید علی قاضی طباطبایی]] و [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] دانسته شده است. | ||
تاریخ ورود [[اسلام]] به آذربایجان، سال ۲۲ق دانسته شده ولی مشخصاً از تبریز در آن مقطع اسمی برده نشده است. اکثر مردم تبریز تا پیش از تأسیس [[صفویان|سلسله صفویه]] سنی‌مذهب بودند. نقش [[ایلخانان]] مغول و به‌صورت مشخص، [[غازان‌خان]] که مرکز حکومتش نیز تبریز بود، در گسترش تشیع، مهم تلقی شده است. تبریز در دوره قاجار، پایتخت فرهنگی ایران خوانده شده و یکی از مراکز اصلی مشروطه‌خواهی به‌شمار می‌رفت. مبارزه ۱۱ ماهه نیروهای مردمی تبریز به‌رهبری ستارخان علیه نیروهای محمدعلی شاه شهرت بین‌المللی یافته بود. همچنین [[قیام ۲۹ بهمن تبریز]] نقطه عطفی در تاریخ [[انقلاب اسلامی ایران]] دانسته شده است. | تاریخ ورود [[اسلام]] به آذربایجان، سال ۲۲ق دانسته شده ولی مشخصاً از تبریز در آن مقطع اسمی برده نشده است. اکثر مردم تبریز تا پیش از تأسیس [[صفویان|سلسله صفویه]] سنی‌مذهب بودند. نقش [[ایلخانان]] مغول و به‌صورت مشخص، [[غازان‌خان]] که مرکز حکومتش نیز تبریز بود، در گسترش تشیع، مهم تلقی شده است. تبریز در دوره قاجار، پایتخت فرهنگی ایران خوانده شده و یکی از مراکز اصلی مشروطه‌خواهی به‌شمار می‌رفت. مبارزه ۱۱ ماهه نیروهای مردمی تبریز به‌رهبری ستارخان علیه نیروهای محمدعلی شاه شهرت بین‌المللی یافته بود. همچنین [[قیام ۲۹ بهمن تبریز]] نقطه عطفی در تاریخ [[انقلاب اسلامی ایران]] دانسته شده است. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ||
چهره‌های علمی و اندیشمند صاحب‌نام در سطح منطقه و تأثیرگذار در مقاطع مختلف تاریخی از جمله در قرن‌های نوزده و بیستم میلادی از تبریز برخاسته و یا آنجا زندگی کرده‌اند. در این میان، [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] [[مجتهد|فقیه]] و عارف، [[سید محمدحسین طباطبائی]] فیلسوف و صاحب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[عبدالحسین امینی]] معروف به علامه امینی صاحب کتاب [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، [[محمدتقی جعفری]] فیلسوف، <ref>خبرگزاری مهر، «آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»، وبگاه خبرگزاری مهر.</ref> [[میرزا جواد تبریزی]] و [[جعفر سبحانی]] از [[مرجع تقلید|مراجع تقلید شیعه]]، [[سید علی داماد]] از فقهای طرفدار مشروطه، [[سیدمرتضی مستنبط تبریزی]] حکیم و مفسر، [[پروین اعتصامی]] و [[سید محمدحسین شهریار]] شاعر، [[سید علی قاضی طباطبایی]] و [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] | چهره‌های علمی و اندیشمند صاحب‌نام در سطح منطقه و تأثیرگذار در مقاطع مختلف تاریخی از جمله در قرن‌های نوزده و بیستم میلادی از تبریز برخاسته و یا آنجا زندگی کرده‌اند. در این میان، [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] [[مجتهد|فقیه]] و عارف، [[سید محمدحسین طباطبائی]] فیلسوف و صاحب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[عبدالحسین امینی]] معروف به علامه امینی صاحب کتاب [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، [[محمدتقی جعفری]] فیلسوف،<ref>خبرگزاری مهر، «آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»، وبگاه خبرگزاری مهر.</ref> [[میرزا جواد تبریزی]] و [[جعفر سبحانی]] از [[مرجع تقلید|مراجع تقلید شیعه]]، [[سید علی داماد]] از فقهای طرفدار مشروطه، [[سیدمرتضی مستنبط تبریزی]] حکیم و مفسر، [[پروین اعتصامی]] و [[سید محمدحسین شهریار]] شاعر، [[سید علی قاضی طباطبایی]] و [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] از اساتید [[اخلاق]]، [[محمدعلی مدرس تبریزی]] صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]] از اندیشمندان و فرهنگیان تأثیرگذار تبریز معرفی شده‌اند.<ref>«مفاخر تبریز»، وبگاه بیا تبریز</ref> | ||
[[محمد مجذوب تبریزی]] از عالمان و شاعران معروف قرن یازدهم هجری متخلص به مجذوب<ref>مجذوب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۰ش، | [[محمد مجذوب تبریزی]] از عالمان و شاعران معروف قرن یازدهم هجری متخلص به مجذوب<ref>مجذوب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۲.</ref> و همچنین [[صائب تبریزی]] ملقب به ملک الشعرا از سوی شاه عباس دوم، برخاسته از تبریز بوده‌اند.<ref>فتاحی، «زندگین‌امه صائب تبریزی| بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»، وبگاه کجا رو.</ref> | ||
===دروازه تجاری و فرهنگی ایران به غرب=== | ===دروازه تجاری و فرهنگی ایران به غرب=== | ||
تبریز از گذشته‌های خیلی دور مهمترین مسیر تجاری ایران به سمت غرب و بخشی از جاده ابریشم بوده است. | تبریز از گذشته‌های خیلی دور مهمترین مسیر تجاری ایران به سمت غرب و بخشی از جاده ابریشم بوده است. | ||
همچنین گفته شده که تبریز در [[دوره قاجار]] نقش دورازه فرهنگی ایران به [[اروپا]] را بازی می‌کرد و افکار سیاسی و دینی نوگرایانه از تبریز و آذربایجان وارد ایران می‌گردید.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> عباس میرزا ولی‌عهد قاجار، طرح نوسازی [[ایران]] را از تبریز آغاز کرد. تبریز در سال ۱۸۲۶م توسط روسیه اشغال گردید، هرچند ارتش روسیه در پی توافق‌نامه صلحی از شهر خارج گردید، اما گفته می‌شود نفوذ سیاسی و فرهنگی روسیه باقی ماند و همین امر در شروع نوسازی ایران از تبریز تأثیرگذار دانسته شده است.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website</ref> هم‌جواری تبریز به‌عنوان مرکز آذربایجان، با [[روسیه]] و [[عثمانی]] و بعدا [[ترکیه]] این نقطه از ایران را به‌صورت گذرگاه تجاری و اقتصادی میان کشورهای مختلف قرار داده بود.<ref>حقدار، تبریز در دوره معاصر، ۱۳۹۹ش، ص۱۲.</ref> از این رو یکی نام‌های تبریز در ایران شهر اولین‌ها است. برخی منابع در این راستا بیش از ۵۰ نوع نوآوری را که در سطح ایران اولین بار در تبریز صورت گرفته است، فهرست کرده‌اند؛ از قبیل اولین دایرة المعارف اسلامی، اولین پایگاه لرزه‌نگاری، اولین کتابخانه عمومی (تربیت)، اولین کارخانه اسلحه‌سازی و نظایر آن.<ref>تبریزپیدیا، «تبریز، شهر | همچنین گفته شده که تبریز در [[دوره قاجار]] نقش دورازه فرهنگی ایران به [[اروپا]] را بازی می‌کرد و افکار سیاسی و دینی نوگرایانه از تبریز و آذربایجان وارد ایران می‌گردید.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> عباس میرزا ولی‌عهد قاجار، طرح نوسازی [[ایران]] را از تبریز آغاز کرد. تبریز در سال ۱۸۲۶م توسط روسیه اشغال گردید، هرچند ارتش روسیه در پی توافق‌نامه صلحی از شهر خارج گردید، اما گفته می‌شود نفوذ سیاسی و فرهنگی روسیه باقی ماند و همین امر در شروع نوسازی ایران از تبریز تأثیرگذار دانسته شده است.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website</ref> هم‌جواری تبریز به‌عنوان مرکز آذربایجان، با [[روسیه]] و [[عثمانی]] و بعدا [[ترکیه]] این نقطه از ایران را به‌صورت گذرگاه تجاری و اقتصادی میان کشورهای مختلف قرار داده بود.<ref>حقدار، تبریز در دوره معاصر، ۱۳۹۹ش، ص۱۲.</ref> از این رو یکی نام‌های تبریز در ایران شهر اولین‌ها است. برخی منابع در این راستا بیش از ۵۰ نوع نوآوری را که در سطح ایران اولین بار در تبریز صورت گرفته است، فهرست کرده‌اند؛ از قبیل اولین دایرة المعارف اسلامی، اولین پایگاه لرزه‌نگاری، اولین کتابخانه عمومی (تربیت)، اولین کارخانه اسلحه‌سازی و نظایر آن.<ref>تبریزپیدیا، «تبریز، شهر اولین‌های ایران»، وبگاه تبریزپیدیا</ref> | ||
===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ||
تبریز قبل و بعد از صوفیه نیز در مقاطع مختلف تاریخی جایگاه مرکزی ایران و گاه آذربایجان داشته است. گفته شده که پیشینه گزینش تبریز به‌عنوان پایتخت به دوره آتروپات‌ها به پیش از میلاد | تبریز قبل و بعد از صوفیه نیز در مقاطع مختلف تاریخی جایگاه مرکزی ایران و گاه آذربایجان داشته است. گفته شده که پیشینه گزینش تبریز به‌عنوان پایتخت به دوره آتروپات‌ها به پیش از میلاد برمی‌گردد.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website. </ref> در بخش‌های از قرن‌های یازده، دوازده و سیزدهم میلادی پایتخت [[روادیان]]، [[ایلده‌گزیان]] و [[اتابکان]] بوده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۵۳-۵۴.</ref> همچنین تبریز در از زمان آباقاخان (۶۶۳-۶۸۰ق) چهارمین حاکم ایلخانی، پایتخت رسمی [[ایلخانان]] مغول شد که در دوره‌ای از آمو دریا تا [[مصر]] و از خزر تا اقیانوس [[هند]] گسترده بود و تا زمان [[اولجایتو]] (۷۰۳-۷۱۶ق) مرکز جانیشینان وی بود.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۱۸.</ref>تبریز در دوره [[غازان‌خان]] (۶۹۴-۷۰۳ق) که نخستین حاکم مسلمان مغول بود، به سمت آبادانی و شکوفایی حرکت کرد و کاروان‌سراهای شهر برای ارائه خدمات به تاجران مسیر جاده ابرشیم در آن دوره ایجاد گردید.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website.</ref> اوزون حسن رئیس ترکمنان آق‌قویونلوها در ۸۷۳ق/۱۴۶۸م تبریز را تصرف و به‌عنوان پایتخت خود برگزید.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۶.</ref> تبریز بعد از صفویه نیز اهمیت خود را حفظ کرد، در دوره قاجار پایتخت فرهنگی و محل استقرار ولی‌عهد ایران بود.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website.</ref> | ||
== در گذرگاه زمان == | == در گذرگاه زمان == | ||
===پیدایش=== | ===پیدایش=== | ||
در مورد پیشینه و تاریخ بنای شهر تبریز اتفاق نظر وجود ندارد. جکسون استاد فقید ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا که در ۱۹۰۳م از تبریز بازدید داشته این شهر را با پیشینه هزار ساله بر آورد کرده است. برخی منابع از وجود تبریز در قرن چهارم میلادی گزارش داده‌اند. نویسندگانی نیز تبریز را مربوط به دوره ساسانی دانسته معتقدند که خسرو ارشاکی (اشکانی ۲۰۱۷-۲۳۳م) حاکم ارمنستان این شهر را به یاد انتقام خون اردوان ( آخرین پادشاه پارتی) از اردشیر (اولین پادشاه ساسانی) ساخته است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش ص۴۲. دولت آبادی، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۷.</ref> مینورسکی پژوهشگر روسی تاریخ تبریز این دیدگاه را مستند به منابع معتبر ندانسته مرتبط با داستان‌های عامیانه می‌داند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۸.</ref> دیدگاهی که می‌گوید تبریز را زبیده خاتون همسر هارون الرشید در ۱۷۵ق/۷۹۱م بنا کرده است، با پیشینه کهن تبریز ناسازگار دانسته شده است؛ زیرا شواهد از وجود این شهر در دوره ساسانی و چهارصد سال قبل از زبیده حکایت دارد.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۲.</ref> | در مورد پیشینه و تاریخ بنای شهر تبریز اتفاق نظر وجود ندارد. جکسون استاد فقید ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا که در ۱۹۰۳م از تبریز بازدید داشته این شهر را با پیشینه هزار ساله بر آورد کرده است. برخی منابع از وجود تبریز در قرن چهارم میلادی گزارش داده‌اند. نویسندگانی نیز تبریز را مربوط به دوره ساسانی دانسته معتقدند که خسرو ارشاکی (اشکانی ۲۰۱۷-۲۳۳م) حاکم ارمنستان این شهر را به یاد انتقام خون اردوان (آخرین پادشاه پارتی) از اردشیر (اولین پادشاه ساسانی) ساخته است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش ص۴۲. دولت آبادی، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۷.</ref> مینورسکی پژوهشگر روسی تاریخ تبریز این دیدگاه را مستند به منابع معتبر ندانسته مرتبط با داستان‌های عامیانه می‌داند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۸.</ref> دیدگاهی که می‌گوید تبریز را زبیده خاتون همسر هارون الرشید در ۱۷۵ق/۷۹۱م بنا کرده است، با پیشینه کهن تبریز ناسازگار دانسته شده است؛ زیرا شواهد از وجود این شهر در دوره ساسانی و چهارصد سال قبل از زبیده حکایت دارد.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۲.</ref> | ||
===ورود اسلام و گسترش تشیع=== | ===ورود اسلام و گسترش تشیع=== | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۹.</ref> پیش از روی کارآمدن صفویه، اکثر مردم تبریز [[اهل سنّت و جماعت|سنی]] شافعی مذهب بودند. | گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۹.</ref> پیش از روی کارآمدن صفویه، اکثر مردم تبریز [[اهل سنّت و جماعت|سنی]] شافعی مذهب بودند. | ||
به‌گفته صاحب‌نظران، مسلمان شدن [[غازان‌خان]]<nowiki/> (حک۶۹۴-۷۰۳ق) از [[ایلخانان]] مغول که مرکز حکومتش تبریز بود در رشد و گسترش اسلام بسیار موثر بوده است.<ref>راسخون، «زندگی و اقدامات غازان خان»، وبگاه راسخون.</ref> گرایش غازان‌خان به اسلام موجب وحدت اداری و سیاسی [[ایران]] گردید و ارتباط سلسله مراتبی ایران با دربار مغول به‌عنوان حکومت مرکزی قطع گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref>برخی پژوهشگران معتقدند که حمله مغول به ایران از یک طرف موجب محو [[اسماعیلیه|شیعیان اسماعیلی]] گردید و از جانب دیگر با برانداختن [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] و اتخاذ رویکر توام با تساهل و تسامح مذهبی و پذیرش افرادی مثل [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به‌عنوان مشاور، زمینه رشد [[امامیه|شیعیان امامی]] را فراهم کرد تا حدی که سرانجام شیعه اثنی‌عشری مذهب رسمی ایران گردید. <ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹.</ref> | به‌گفته صاحب‌نظران، مسلمان شدن [[غازان‌خان]]<nowiki/> (حک۶۹۴-۷۰۳ق) از [[ایلخانان]] مغول که مرکز حکومتش تبریز بود در رشد و گسترش اسلام بسیار موثر بوده است.<ref>راسخون، «زندگی و اقدامات غازان خان»، وبگاه راسخون.</ref> گرایش غازان‌خان به اسلام موجب وحدت اداری و سیاسی [[ایران]] گردید و ارتباط سلسله مراتبی ایران با دربار مغول به‌عنوان حکومت مرکزی قطع گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref>برخی پژوهشگران معتقدند که حمله مغول به ایران از یک طرف موجب محو [[اسماعیلیه|شیعیان اسماعیلی]] گردید و از جانب دیگر با برانداختن [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] و اتخاذ رویکر توام با تساهل و تسامح مذهبی و پذیرش افرادی مثل [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به‌عنوان مشاور، زمینه رشد [[امامیه|شیعیان امامی]] را فراهم کرد تا حدی که سرانجام شیعه اثنی‌عشری مذهب رسمی ایران گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹.</ref> | ||
در دوره ایلخانان به‌تدریج گذار از شافعی به تشیع در فرقه‌ه‌های تصوف صورت گرفت، در این گذار، نقش غازان‌خان و اولجایتو پر اهمیت تلقی شده است.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref> ابوالقاسم کاشانی مؤلف تاریخ اولجایتو نوشته است که «غازان مذهب شیعه بر همه اختیار کرد».<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶. </ref> معین الدین نطنزی نیز در منتخب التواریخ معینی، نوشته است که غازان‌خان پس از تفحص در فرق اسلامی گفت: «مذهب آن است که فرزندان محمد (ص) دارند.»<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> بر این اساس گفته شده که از دوره غازان‌خان مرثیه و اشعار مذهبی در سوگ [[امام حسین علیه‌السلام]] رواج یافت. شیعیان با تشکیل مراسم عزاداری از گوشه‌نشینی خارج شده تظاهر به عقیده‌شان کردند. همچنین گزارش شده است که غازان‌خان در سال‌های پایانی حکومتش خواجه سعدالدین ساوجی شیعه مذهب را در وزارت شریک خواجه رشیدالدین همدانی ساخت.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> همچنین گرایش اولجایتو از ایلخانان مغول به شیعه -هرچند وی در اواخر حکومت و تحت فشار مخالفان از شیعه برگشت- نقش مهمی در گسترش تشیع در ایران داشته است. | در دوره ایلخانان به‌تدریج گذار از شافعی به تشیع در فرقه‌ه‌های تصوف صورت گرفت، در این گذار، نقش غازان‌خان و اولجایتو پر اهمیت تلقی شده است.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref> ابوالقاسم کاشانی مؤلف تاریخ اولجایتو نوشته است که «غازان مذهب شیعه بر همه اختیار کرد».<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶. </ref> معین الدین نطنزی نیز در منتخب التواریخ معینی، نوشته است که غازان‌خان پس از تفحص در فرق اسلامی گفت: «مذهب آن است که فرزندان محمد(ص) دارند.»<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> بر این اساس گفته شده که از دوره غازان‌خان مرثیه و اشعار مذهبی در سوگ [[امام حسین علیه‌السلام]] رواج یافت. شیعیان با تشکیل مراسم عزاداری از گوشه‌نشینی خارج شده تظاهر به عقیده‌شان کردند. همچنین گزارش شده است که غازان‌خان در سال‌های پایانی حکومتش خواجه سعدالدین ساوجی شیعه مذهب را در وزارت شریک خواجه رشیدالدین همدانی ساخت.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> همچنین گرایش اولجایتو از ایلخانان مغول به شیعه -هرچند وی در اواخر حکومت و تحت فشار مخالفان از شیعه برگشت- نقش مهمی در گسترش تشیع در ایران داشته است. | ||
زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، یک‌سوم جمعیت تبریز شیعه شده بودند و دو سوم هنوز سنی‌مذهب بودند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۹. فروتن، | زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، یک‌سوم جمعیت تبریز شیعه شده بودند و دو سوم هنوز سنی‌مذهب بودند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۹. فروتن، «تحلیلی از فضاهای شهری از تبریز ایلخانی تا اصفهان صفوی»، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۰.</ref> | ||
===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ||
{{جعبه نقل قول | {{جعبه نقل قول | ||
|عنوان= قمی مؤلف خلاصة التواریخ: | |عنوان= قمی مؤلف خلاصة التواریخ: | ||
|نقل‌قول= | |نقل‌قول= «تبریز چون کربال شد از شیون و شین فرقی که بود همین بود در ما بین | ||
کان بهر حسین در محرم بوده است این در رمضان بهر محبان حسین» | |||
<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز ( | <ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۲۲.</ref> | ||
|تراز= چپ | |تراز= چپ | ||
|عرض= ۳۰۰px | |عرض= ۳۰۰px | ||
}} | }} | ||
شهر تبریز از ابتدای تشکیل صفویه تا مرگ شاه تهماسب، چهار بار به اشغال عثمانی درامد که اغلب بیش از چند هفته طول نمی‌کشید. اما اشغال این شهر در عهد سلطان مراد سوم هجده سال (۹۹۳-۱۰۱۲ق/۱۵۸۵-۱۶۰۴م) دوام داشت و تبریز طبق معاهده استانبول بخشی از امپراتوری عثمانی و مرکز ولایت جدیدی گردید که سیستیم اداری و دیوانسالاری عثمانی در آن اجرا می‌گردید.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز ( | شهر تبریز از ابتدای تشکیل صفویه تا مرگ شاه تهماسب، چهار بار به اشغال عثمانی درامد که اغلب بیش از چند هفته طول نمی‌کشید. اما اشغال این شهر در عهد سلطان مراد سوم هجده سال (۹۹۳-۱۰۱۲ق/۱۵۸۵-۱۶۰۴م) دوام داشت و تبریز طبق معاهده استانبول بخشی از امپراتوری عثمانی و مرکز ولایت جدیدی گردید که سیستیم اداری و دیوانسالاری عثمانی در آن اجرا می‌گردید.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۱۸. </ref> با این وجود همگرایی بین مردم تبریز و عثمانی شکل نگرفت و یکی از دلایل آن تضاد مذهبی بود. از نظر قوای عثمانی تبریز شهری مشهور به رفض و اهالی ان مفسد و ملحد دانسته می‌شدند. چنین نگاهی متأثر از فتاوای علمان عثمانی علیه شیعیان و صفویه بود. همچنین از نظر مردم تبریز سبک مناسک دینی قوای عثمانی از قبیل ایراد خطبه نام دو تن از خلفا و امپراتور عثمانی قابل قبول نبود.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۵. </ref> | ||
در این مدت مردم تبریز در دو برهه توسط سربازان عثمانی قتل‌عام | در این مدت مردم تبریز در دو برهه توسط سربازان عثمانی قتل‌عام گردیده‌اند. به گفته رضایی از پژوهشگران تاریخ تبریز، مرحله اول در ابتدای اشغال و به‌رغم تسلیمی شهر و امان‌نامه، رخ داده که به دستور عثمان پاشا فرمانده عثمانی طی سه روز هفت تا دوازده هزار نفر قتل عام شده‌اند. قتل عام دوم هفت سال بعد از اشغال در سال ۹۹۹ق رخ داد و گفته شده که این قتل عام در واکنش به شورش سربازان محافظ قلعه تبریز و با دسیسه جعفر پاشا با برخی قبایل کرد رخداده و به‌اندازه‌ای دلخراش توصیف شده است که موجب اعتراض برخی مورخان عثمانی گردید. کاهش جمعیت شهر و افول شهرنشینی از پیامدهای مهم این قتل‌عام‌ها شمرده شده است.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۲۲.</ref> | ||
===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ||
[[سید هادی خسروشاهی]] پژوهشگر تاریخ ایران معتقد است که تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه آزادی‌خواهانه در منطقه آذربایجان را داشت و از مراکز اصلی اندیشه مشروطیت در ایران به شمار می‌رفت. گفته شده که عالمان دینی در آغاز جنبش مشروطه در تبریز نقش اصلی را داشته‌اند. <ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی | [[سید هادی خسروشاهی]] پژوهشگر تاریخ ایران معتقد است که تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه آزادی‌خواهانه در منطقه آذربایجان را داشت و از مراکز اصلی اندیشه مشروطیت در ایران به شمار می‌رفت. گفته شده که عالمان دینی در آغاز جنبش مشروطه در تبریز نقش اصلی را داشته‌اند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref>اما آنها که انتظار رواج شریعت از طریق نهضت مشروطه را داشتند، در پی آشنایی با اندیشه‌های سکولارهای غرب‌گرایان و سوسیال دموکرات‌های قفقازی طرفدار مشروطه از این نهضت رویگردان شدند و این اختلافات باعث شد نهضت مشروطه صدمه ببیند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref> از [[میرزا صادق آقا تبریزی]]، میرزا حسن مجتهد، [[سید احمد خسروشاهی]] و [[علی ثقة‌الاسلام تبریزی]] به‌عنوان چهار روحانی تأثیرگذار آن دوره و موسسان عدالت‌خانه نامبرده شده است که برخی از اول مشروطه را قبول نداشتند و برخی نیز پس از تسلط سکولارها بر نهضت مشروطه از دیدگاه [[شیخ فضل‌الله نوری]] حمایت کردند و خواهان مشروطه مشروعه شدند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۲۳.</ref> | ||
از طرف دیگر افراد شناخته‌شده تبریز در حمایت از جنبش مشروطه نیز نقش مهم داشتند. از [[ستارخان]] و [[باقرخان]] به‌عنوان اعضای انجمن ایالتی آذربایجان که خود را جانشین مجلس ملی بمباران‌شده معرفی کرده بود به‌عنوان افراد تأثیرگذار در مقاومت علیه نیروهای محمدعلی شاه که به دنبال سرکوب مشروطه‌خواهان بودند، یاد شده است. گزارش شده است که ستارخان رهبری نیروهای مردمی را به عهده داشت و به مدت ۱۱ ماه در برابر ۳۵ تا ۴۰ هزار ارتش دولتی ایستادگی کرد و مانع تصرف آذربایجان توسط قوای دولتی گردید و شهرت بین المللی یافت. انجمن ایالتی آذربایجان به ستارخان و باقرخان به ترتیب لقب سردار ملی و سالار ملی را اعطا کرد.<ref>روزنامه دنیای اقتصادی، «مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه»، وبگاه روزنامه</ref> | از طرف دیگر افراد شناخته‌شده تبریز در حمایت از جنبش مشروطه نیز نقش مهم داشتند. از [[ستارخان]] و [[باقرخان]] به‌عنوان اعضای انجمن ایالتی آذربایجان که خود را جانشین مجلس ملی بمباران‌شده معرفی کرده بود به‌عنوان افراد تأثیرگذار در مقاومت علیه نیروهای محمدعلی شاه که به دنبال سرکوب مشروطه‌خواهان بودند، یاد شده است. گزارش شده است که ستارخان رهبری نیروهای مردمی را به عهده داشت و به مدت ۱۱ ماه در برابر ۳۵ تا ۴۰ هزار ارتش دولتی ایستادگی کرد و مانع تصرف آذربایجان توسط قوای دولتی گردید و شهرت بین المللی یافت. انجمن ایالتی آذربایجان به ستارخان و باقرخان به ترتیب لقب سردار ملی و سالار ملی را اعطا کرد.<ref>روزنامه دنیای اقتصادی، «مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه»، وبگاه روزنامه</ref> | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ||
[[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | [[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | ||
[[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ش]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. به‌گفته برخی ناظران، این قیام، مُهر پایان بر سلسله پهلوی و نقطه اساسی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> قیام ۲۹ بهمن تبریز به مناسبت چهلم کشته شدگان [[قیام ۱۹ دی]] و به‌رهبری عالمان دینی تبریز از جمله [[سید محمدعلی قاضی طباطبایی|آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی]] برگزار گردید. [[مسجد شعبان تبریز]] مرکز اصلی سازماندهی این قیام بود و مسجد میرزا یوسف مجتهد کانون درگیری‌ها بین مأموران دولتی و مردم معترض گزارش شده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، «نگاهی دیگر به قیام | [[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ش]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. به‌گفته برخی ناظران، این قیام، مُهر پایان بر سلسله پهلوی و نقطه اساسی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> قیام ۲۹ بهمن تبریز به مناسبت چهلم کشته شدگان [[قیام ۱۹ دی]] و به‌رهبری عالمان دینی تبریز از جمله [[سید محمدعلی قاضی طباطبایی|آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی]] برگزار گردید. [[مسجد شعبان تبریز]] مرکز اصلی سازماندهی این قیام بود و مسجد میرزا یوسف مجتهد کانون درگیری‌ها بین مأموران دولتی و مردم معترض گزارش شده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، «نگاهی دیگر به قیام ۲۹ بهمن سال ۱۳۵۶ مردم تبریز»، وبگاه مرکز.</ref> در جریان این تظاهرات برای نخستین بار در ایران شعار «مرگ بر شاه» سرداده شد.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام ۲۹ بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> از سرکنسول [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] در تبریز نقل شده است که وی در واکنش به این قیام تعبیر «نهضت ایران در آستانه پیروزی» را به کار برده است.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام ۲۹ بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> | ||
در پی این قیام، نظام پهلوی مجبور به برکناری تمامی مسئولان ارشد تبریز از جمله استاندار، رئیس ساواک و رئیس شهربانی شد و در عین حال در ظرف ۴۸ ساعت ۶۲۱ نفر دانشجو و جوانان به ظن شرکت در تظاهرات دستگیر گردیدند.<ref>روشنا، «یادی از قیام | در پی این قیام، نظام پهلوی مجبور به برکناری تمامی مسئولان ارشد تبریز از جمله استاندار، رئیس ساواک و رئیس شهربانی شد و در عین حال در ظرف ۴۸ ساعت ۶۲۱ نفر دانشجو و جوانان به ظن شرکت در تظاهرات دستگیر گردیدند.<ref>روشنا، «یادی از قیام ۲۹ بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> عالمان دینی، جمعیت‌ها، احزاب و گروه‌های مختلف و بعضاً ناهمخوان با معترضین، در حمایت از قیام مردم تبریز اعلامیه صادر کردند.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام ۲۹ بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> در بیانیه عالمان دینی چهلم کشته شدگان قیام ۲۹ بهمن عزای عمومی اعلام شد و به این مناسبت در شهرهای [[تهران]]، [[اصفهان]]، آبادان، آباده، [[قزوین]]، کاشان، [[بابل]]، تبریز، جهرم و [[یزد]] تظاهرات ضد شاه برگزار شد و در یزد فاجعه دیگری رخ داد.<ref>روشنا، «یادی از قیام ۲۹ بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> | ||
== آئین‌های مذهبی == | == آئین‌های مذهبی == | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۳: | ||
===شاه‌حسین‌گویان=== | ===شاه‌حسین‌گویان=== | ||
{{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | {{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | ||
مراسم [[سوگواری|عزاداری]] «شاه‌حسین‌گویان» یکی از اشکال عزاداری است که مردم تبریز همانند [[اردبیل]] از چند روز مانده به [[محرم (ماه)|ماه محرم]] شروع و تا [[روز عاشورا|ظهر عاشورا]] ادامه می‌دهند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> پیشینه این نوع عزاداری به [[صفویان|دوره صفویه]] | مراسم [[سوگواری|عزاداری]] «شاه‌حسین‌گویان» یکی از اشکال عزاداری است که مردم تبریز همانند [[اردبیل]] از چند روز مانده به [[محرم (ماه)|ماه محرم]] شروع و تا [[روز عاشورا|ظهر عاشورا]] ادامه می‌دهند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> پیشینه این نوع عزاداری به [[صفویان|دوره صفویه]] برمی‌گردد، در ابتدا با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند، اما امروزه عزاداران چوب به‌دست می‌گیرند. در زبان ترکی به این مراسم [[شاخسی واخسی (آیین)|شاخسی واخسی]] می‌گویند که اشاره به تلفظ کوتاه شده شاه حسین در زبان ترکی دارد.گفته شده که این مراسم ریشه در یکی از رخدادهای [[شب عاشورا]] دارد. در این شب، یاران [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به رهبری [[حبیب بن مظاهر]] زمانی که دل نگرانی [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] را می‌بینند، به بیرون از خیمه‌ها می‌آیند و شمشیرهای خود را به‌هم می‌زنند و یا حسین می‌گویند تا آمادگی خود را برای جان‌فشانی به زینب نشان دهند. رژه حسین گویان مردم تبریز نیز با تأسی از این اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان‌برکفی نشان دهند.<ref>خبرگزاری مهر، «آیین‌های سنتی عاشورا در آذربایجان/ از شبیه خوانی تا تخته زنی»، وبگاه خبرگزاری مهر</ref> | ||
===شبیه‌خوانی=== | ===شبیه‌خوانی=== | ||
یکی از رایج‌ترین [[سوگواری|آیین‌های عزاداری حسینی]] در تبریز مثل دیگر نقاط آذربایجان، شبیه خوانی است. شبیه‌خوانی نوعی بازسازی وقایع [[کربلا]] است | یکی از رایج‌ترین [[سوگواری|آیین‌های عزاداری حسینی]] در تبریز مثل دیگر نقاط آذربایجان، شبیه خوانی است. شبیه‌خوانی نوعی بازسازی وقایع [[کربلا]] است که در آن افراد به شیوهای تجریدی به دو گروه دشمنان و دوستان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] تقسیم می‌شوند. دشمنان با لباس سرخ و تیره و صدای ناهنجار و پیروان امام حسین با لباس سبز و صدایی دلنشین وقایعی چون [[حضرت عباس علیه‌السلام|شهادت حضرت عباس]]، [[حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام|حضرت علی اکبر]]، [[قاسم بن حسن(ع)]] و امام حسین(ع) را به نمایش می‌گذارند. بیشتر مراسم شبیه‌خوانی در آخرین روزهای عزاداری عاشورا برگزار می‌شود.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> | ||
===شمع‌افروزی=== | ===شمع‌افروزی=== | ||
یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در بعدازظهر تاسوعا انجام | یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در بعدازظهر تاسوعا انجام می‌گیرد. در برخی محلات، گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا [[مسجد]] میروند و در مقابل هر یک تعدادی شمع میافروزند و آن را نوعی گرامی‌داشت از شمع افروزی امام حسین(ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «شمع افروزی معمولاً در آذربایجان‌شرقی در بعد ازظهر تاسوعا انجام می‌گیرد. این مراسم در شهرستان‌های تبریز، جلفا، مراغه، سراب، مرند با شکوه خاصی برگزارمی‌شود. در برخی مناطق گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا مسجد میروند و در مقابل هر یک تعدادی شمع میافروزند و این را به نشانه آتش‌افروزی امام حسین(ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند، اجرا شود.»، وبگاه خبرگزاری</ref> | ||
== مراکز علمی و فرهنگی == | == مراکز علمی و فرهنگی == | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۸: | ||
*مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | *مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | ||
*مسجد استاد شاگرد، در سال‌های ۷۴۰-۷۴۳ق ساخته شده و نام مسجد برگرفته از اسامی خطاطانی است که کتیبه‌های مسجد را نوشته‌اند.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | *مسجد استاد شاگرد، در سال‌های ۷۴۰-۷۴۳ق ساخته شده و نام مسجد برگرفته از اسامی خطاطانی است که کتیبه‌های مسجد را نوشته‌اند.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | ||
*مسجد جامع که جمعه مسجد هم گفته می‌شود مربوط به دوره سلجوقی دانسته شده است که به‌خاطر هنر معماری در محراب، ایوان‌ها، طاق‌ها، گنبد و مناره‌هایش مشهور است <ref>Mirzafarjouyan, Tabriz; city of history and souvenirs, Mehrnews website.</ref>و تجسمی از معماری تبریز به‌شمار می‌رود. مسجد جامع در مقاطع مختلف تخریب و بازسازی گردیده است. از ویژگی‌های مسجد این است که متن چندین فرمان بر دیوارهای آن حک شده بود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | *مسجد جامع که جمعه مسجد هم گفته می‌شود مربوط به دوره سلجوقی دانسته شده است که به‌خاطر هنر معماری در محراب، ایوان‌ها، طاق‌ها، گنبد و مناره‌هایش مشهور است<ref>Mirzafarjouyan, Tabriz; city of history and souvenirs, Mehrnews website.</ref>و تجسمی از معماری تبریز به‌شمار می‌رود. مسجد جامع در مقاطع مختلف تخریب و بازسازی گردیده است. از ویژگی‌های مسجد این است که متن چندین فرمان بر دیوارهای آن حک شده بود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | ||
*[[مسجد کبود (تبریز)|مسجد کبود]] که مظفریه نیز نامیده می‌شد، در سال ۸۶۹ق به دستور جهان بیگم همسر شاه [[قراقویونلوها|قره‌قویونلو]] ساخته شده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | *[[مسجد کبود (تبریز)|مسجد کبود]] که مظفریه نیز نامیده می‌شد، در سال ۸۶۹ق به دستور جهان بیگم همسر شاه [[قراقویونلوها|قره‌قویونلو]] ساخته شده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | ||
*سرای هشت بهشت از دیگر اثار باستانی تبریز است. این بنا در ۸۹۲ق تکمیل گردید. بنای اولیه این سرای داری هشت گوشه و هر گوشه دارای هجده تاق بود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، | *سرای هشت بهشت از دیگر اثار باستانی تبریز است. این بنا در ۸۹۲ق تکمیل گردید. بنای اولیه این سرای داری هشت گوشه و هر گوشه دارای هجده تاق بود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۸.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۱۴۱: | خط ۱۴۱: | ||
*خبرگزاری بین المللی قران، [https://tabriz.iqna.ir/fa/news/3746668/نگاهی-به-آئین-عزاداری-در-آذربایجان‌شرقی «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»]، وبگاه خبرگزاری، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش. | *خبرگزاری بین المللی قران، [https://tabriz.iqna.ir/fa/news/3746668/نگاهی-به-آئین-عزاداری-در-آذربایجان‌شرقی «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»]، وبگاه خبرگزاری، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خبرگزاری رسمی حوزه، [https://www.hawzahnews.com/news/348599/مدرسه-طالبیه-خاستگاه-علمای-مشهور-آذربایجان «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»]، وبگاه حوزه، تاریخ درج مطلب:۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش. | *خبرگزاری رسمی حوزه، [https://www.hawzahnews.com/news/348599/مدرسه-طالبیه-خاستگاه-علمای-مشهور-آذربایجان «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»]، وبگاه حوزه، تاریخ درج مطلب:۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خبرگزاری فارس، [https://www.farsnews.ir/azarbaijan-sharghi/news/14011128000077/روایتی-متفاوت-از-قیام- | *خبرگزاری فارس، [https://www.farsnews.ir/azarbaijan-sharghi/news/14011128000077/روایتی-متفاوت-از-قیام-۲۹-بهمن-تبریز-به-اعتراف-آمریکایی‌ها-وقتی-«روایتی متفاوت از قیام ۲۹ بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»]، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خبرگزاری فارس، [https://www.farsnews.ir/news/13930623001358/کنگره-تبریز-پیشرو-در-توسعه-فرهنگ-تشیع-برگزار-شد «کنگره تبریز پیشرو در توسعه فرهنگ تشیع برگزار شد»]، تاریخ درج مطالب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۲ش. | *خبرگزاری فارس، [https://www.farsnews.ir/news/13930623001358/کنگره-تبریز-پیشرو-در-توسعه-فرهنگ-تشیع-برگزار-شد «کنگره تبریز پیشرو در توسعه فرهنگ تشیع برگزار شد»]، تاریخ درج مطالب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خبرگزاری مهر، [https://www.mehrnews.com/news/5558136/آیین-های-سنتی-عاشورا-در-آذربایجان-از-شبیه-خوانی-تا-تخته-زنی«آیین‌های سنتی عاشورا در آذربایجان/ از شبیه خوانی تا تخته زنی»]، وبگاه خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش. | *خبرگزاری مهر، [https://www.mehrnews.com/news/5558136/آیین-های-سنتی-عاشورا-در-آذربایجان-از-شبیه-خوانی-تا-تخته-زنی«آیین‌های سنتی عاشورا در آذربایجان/ از شبیه خوانی تا تخته زنی»]، وبگاه خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خبرگزاری مهر، [https://www.mehrnews.com/news/4169759/آذربایجان-سر-ایران-و-مشاهیر-آن-ستون-های-محکم-اسلام-و-تشیع-هستند«آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»]، وبگاه خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۲ش. | *خبرگزاری مهر، [https://www.mehrnews.com/news/4169759/آذربایجان-سر-ایران-و-مشاهیر-آن-ستون-های-محکم-اسلام-و-تشیع-هستند«آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»]، وبگاه خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*خسروشاهی، سیدهادی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی | *خسروشاهی، سیدهادی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، قم، کلبه شروق، ۱۳۹۵ش. | ||
*دولت آبادی، عزیز، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ج۱، تبریز، انتشارات ستوده، ۱۳۷۷ش. | *دولت آبادی، عزیز، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ج۱، تبریز، انتشارات ستوده، ۱۳۷۷ش. | ||
*راسخون، [https://rasekhoon.net/article/show/914745/زندگی-و-اقدامات-غازان-خان «زندگی و اقدامات غازان خان»]، وبگاه راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش. | *راسخون، [https://rasekhoon.net/article/show/914745/زندگی-و-اقدامات-غازان-خان «زندگی و اقدامات غازان خان»]، وبگاه راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*رضائی، محمد، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز ( | *رضائی، محمد، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵۱۶۰۴م)»، مندرج در فصلنامه جامعه شناسی تاریخی، دوره سیزدهم شماره دوم، ۱۴۰۰ش. | ||
*روزنامه دنیای اقتصادی، [https://donya-e-eqtesad.com/بخش-تاریخ-اقتصاد- | *روزنامه دنیای اقتصادی، [https://donya-e-eqtesad.com/بخش-تاریخ-اقتصاد-۳۱/۷۶۷۳۷۱-مرگ-ستارخان-قره-داغی-سردار-مشروطه «مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه»]، وبگاه روزنامه، تاریخ درج مطلب:۲۹ آبان ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*روشنا، [http://rowshana.ir/Post/Details/2007 «یادی از قیام | *روشنا، [http://rowshana.ir/Post/Details/2007 «یادی از قیام ۲۹ بهمن تبریز»]، وبگاه روشنا، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*سایت تبریز کهن، [https://www.tabrizkohan.ir/1483/تبریز-در-دوره-قاجار/ «تبریز در دوره قاجار»]، وبگاه تبریز کهن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۲ش. | *سایت تبریز کهن، [https://www.tabrizkohan.ir/1483/تبریز-در-دوره-قاجار/ «تبریز در دوره قاجار»]، وبگاه تبریز کهن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*صفت‌گل، منصور، فراز و فرود صفویان، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۸ش. | *صفت‌گل، منصور، فراز و فرود صفویان، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۸ش. | ||
*عون الهی، سید آقا، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، محقق پرویز زارع شاهمرسی، ۱۳۸۷ش. | *عون الهی، سید آقا، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، محقق پرویز زارع شاهمرسی، ۱۳۸۷ش. | ||
*فتاحی، محمد، [https://www.kojaro.com/history-art-culture/191062-biograohy-poet-saeb/«زندگین‌امه صائب تبریزی | بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»]، وبگاه کجا رو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش. | *فتاحی، محمد، [https://www.kojaro.com/history-art-culture/191062-biograohy-poet-saeb/«زندگین‌امه صائب تبریزی| بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»]، وبگاه کجا رو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*کاشانی، ابوالقاسم، تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۸ش، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، درج در پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۳۱، ۱۳۸۰ش. | *کاشانی، ابوالقاسم، تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۸ش، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، درج در پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۳۱، ۱۳۸۰ش. | ||
*مجذوب تبریزی، محمد، دیوان اشعار، تصحیح: سجاد رسولی نوده، تهران، اقبال، ۱۳۹۰ش. | *مجذوب تبریزی، محمد، دیوان اشعار، تصحیح: سجاد رسولی نوده، تهران، اقبال، ۱۳۹۰ش. | ||
*مرکز بررسی اسناد تاریخی، [https://historydocuments.ir/?page=post&id=1457 «نگاهی دیگر به قیام | *مرکز بررسی اسناد تاریخی، [https://historydocuments.ir/?page=post&id=1457 «نگاهی دیگر به قیام ۲۹ بهمن سال ۱۳۵۶ مردم تبریز»]، وبگاه مرکز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ بهمن ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*[https://biatabriztrip.ir/مفاخرر-تبریز/«مفاخر تبریز»]، وبگاه بیا تبریز، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۲ش. | *[https://biatabriztrip.ir/مفاخرر-تبریز/«مفاخر تبریز»]، وبگاه بیا تبریز، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
*مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ، تاریخ تبریز، ترجمه عبدالعلی کارنگ، کتاب‌فروشی تهران، ۱۳۳۷ش. | *مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ، تاریخ تبریز، ترجمه عبدالعلی کارنگ، کتاب‌فروشی تهران، ۱۳۳۷ش. | ||
| خط ۱۶۳: | خط ۱۶۳: | ||
*نیکنام لاله، ایوب و فریبرز ذوقی، تبریز در گذرگاه تاریخ، تبریز، انتشارات یاران، ۱۳۷۴ش. | *نیکنام لاله، ایوب و فریبرز ذوقی، تبریز در گذرگاه تاریخ، تبریز، انتشارات یاران، ۱۳۷۴ش. | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
* | *Mirzafarjouyan, Zahra, [https://en.mehrnews.com/news/185144/Tabriz-city-of-history-and-souvenirs "Tabriz; city of history and souvenirs"], Mehrnews website, Published: March 31, 2021, Visited: July 2 , 2023. | ||
*tabriz.ir, [https://en.tabriz.ir/?PageID=47 history], Tabriz Municipality website, Visited: July 7, 2023. | *tabriz.ir, [https://en.tabriz.ir/?PageID=47 history], Tabriz Municipality website, Visited: July 7, 2023. | ||
{{پایان چپ‌چین}} | {{پایان چپ‌چین}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:شهرهای مذهبی ایران]] | [[رده:شهرهای مذهبی ایران]] | ||