Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۳۵
ویرایش
تبریز: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(ویکی سازی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
| سیاسی = | | سیاسی = | ||
}} | }} | ||
'''تبریز''' بزرگترین شهر در | '''تبریز''' بزرگترین شهر در شمال‌غربی [[ایران]]، مرکز استان آذربایجان‌شرقی و نخستین پایتخت [[شیعه|تشیع]] در ایران و جهان محسوب می‌شود. ایران به مرکزیت تبریز، وحدت سیاسی خود را بازیافت و تشیع از تبریز به سراسر ایران گسترش یافت. تبریز زادگاه چهره‌های تأثیرگذار شیعی در حوزه‌های [[فقه]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[اخلاق]] و ادبیات از قبیل [[میرزا جواد ملکی تبریزی]]، [[سید محمدحسین طباطبایی]]، [[محمدتقی جعفری]]، [[میرزا جواد تبریزی]]، [[جعفر سبحانی]]، [[پروین اعتصامی]]، [[سید محمدحسین شهریار]]، [[سید علی قاضی طباطبایی]] و [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] دانسته شده است. | ||
تاریخ ورود [[اسلام]] به | تاریخ ورود [[اسلام]] به آذربایجان، سال ۲۲ق دانسته شده ولی مشخصاً از تبریز در آن مقطع اسمی برده نشده است. اکثر مردم تبریز تا پیش از تأسیس [[صفویان|سلسله صفویه]] سنی‌مذهب بودند. نقش [[ایلخانان]] مغول و به‌صورت مشخص، [[غازان‌خان]] که مرکز حکومتش نیز تبریز بود، در گسترش تشیع، مهم تلقی شده است. تبریز در دوره قاجار، پایتخت فرهنگی ایران خوانده شده و یکی از مراکز اصلی مشروطه‌خواهی به‌شمار می‌رفت. مبارزه ۱۱ ماهه نیروهای مردمی تبریز به‌رهبری ستارخان علیه نیروهای محمدعلی شاه شهرت بین‌المللی یافته بود. همچنین [[قیام ۲۹ بهمن تبریز]] نقطه عطفی در تاریخ [[انقلاب اسلامی ایران]] دانسته شده است. | ||
تبریز دارای اماکن تاریخی و فرهنگی | تبریز دارای اماکن تاریخی و فرهنگی و مذهبی فراوان است که از آن جمله، [[مسجد کبود (تبریز)|مسجد کبود]]، [[مسجد جامع تبریز|جمعه مسجد]]، [[مدرسه علمیه طالبیه (تبریز)|مدرسه علمیه طالبیه]] و سرای هشت‌بهشت مشهور هستند. [[شاخسی واخسی (آیین)|شاه‌حسین‌گویان]]، [[تعزیه‌خوانی (آیین)|شبیه‌خوانی]] و [[شمع‌افروزی]] از جمله [[سوگواری|سوگواری‌های]] مرسوم نزد مردم تبریز در [[محرم (ماه)|ماه محرم]] به‌مناسبت [[روز تاسوعا|تاسوعا]] و [[روز عاشورا|عاشورا]] است. | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
تبریز بزرگترین شهر در | تبریز بزرگترین شهر در شمال‌غربی [[ایران]] و مرکز استان آذربایجان‌شرقی و اولین پایتخت [[شیعه|تشیع]] در [[ایران]] و جهان محسوب می‌شود. تبریز تا دهه ۱۹۶۰م دومین شهر بزرگ ایران بعد از [[تهران]] بود.<ref>Mirzafarjouyan, Tabriz; city of history and souvenirs, mehr news website</ref> | ||
محققان در مورد منشأ زبانی و معنای تبریز | محققان در مورد منشأ زبانی و معنای تبریز اختلاف‌نظر دارند. نام باستانی تبریز، تارویی ذکر شده و همچنین از تارماکیس و تاوریز به‌عنوان نام‌های قدیمی تبریز یاد شده است. در برخی منابع ارمنی، تبریز به‌صورت تاورز و یا تاورژ به‌معنای محل انتقام آمده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۱و ۴۴.</ref> | ||
در برخی | |||
در برخی منابع، تبریز با آتش‌پرستی و یا کوه‌های آتش‌فشان اطراف شهر مرتبط دانسته شده که مرکب از دو بخش تاب (نور) و ریز (فشان) است و به‌معنای نورفشان می‌باشد.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۸.</ref> همچنین تبریز به معنای تَب پنهان کن و یا کاهش‌دهنده گرما در نظر گرفته شده و دلیل آن، تلطیف امواج آتش‌فشانی کوه‌های سهند ذکر شده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۷.</ref> | |||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
تبریز از جهات | تبریز از جهات مختلف، شهری مهم ارزیابی شده است؛ از قبیل اولین پایتخت سیاسی [[شیعه|تشیع]] در ایران و جهان، خاستگاه عالمان و اندیشمندان بزرگ شیعی، دروازه فرهنگی ایران به غرب و مرکزیت حوزه آذربایجان. | ||
===اولین پایتخت سیاسی ایران شیعی=== | ===اولین پایتخت سیاسی ایران شیعی=== | ||
تأسیس [[صفویان|سلسله صفویه]] و رسمی‌سازی [[شیعه|تشیع]] به‌عنوان مذهب رسمی [[ایران]] در تبریز توسط [[شاه اسماعیل اول]] در ۹۰۷ق/۱۵۰۱م صورت گرفت. شاه اسماعیل با درهم شکستن سلسله محلی آق‌قویونلوها به رهبری میرزا الوند، این شهر را مرکز اولین سلسله شیعی قرار داد که | تأسیس [[صفویان|سلسله صفویه]] و رسمی‌سازی [[شیعه|تشیع]] به‌عنوان مذهب رسمی [[ایران]] در تبریز توسط [[شاه اسماعیل اول]] در ۹۰۷ق/۱۵۰۱م صورت گرفت. شاه اسماعیل با درهم شکستن سلسله محلی آق‌قویونلوها به رهبری میرزا الوند، این شهر را مرکز اولین سلسله شیعی قرار داد که ایرانِ تجزیه‌شده را دوباره متحد و بیش از از دو قرن بر آن حکمرانی کرد.<ref>صفت‌گل، فراز و فرود صفویان، ۱۳۸۸ش، ص۳۷.</ref> با وجود اینکه پیش از صفویان نیز تلاش‌های متعددی جهت رسمیت‌بخشی به‌مذهب تشیع و کسب قدرت سیاسی در ایران از سوی شیعیان صورت گفته بود، ولی هیچگاه تشیع اثنی‌عشری به‌عنوان مذهب رسمی دولت و جامعه ایران درنیامده بود. اولین بار، شیعه در عهد صفوی با مرکزیت تبریز به‌مذهب رسمی ایرن تبدیل شد.<ref>صفت‌گل، فراز و فرود صفویان، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.</ref> یکی از پژوهشگران تاریخ تشیع در این زمینه می‌نویسد: «مذهب حقی را که در این نهصد سال در پس پرده حجاب مانده بود به احسن وجهی تقویت و تمشیت نمود.»<ref>نیکبخت و صدری، «سفینه تبریز و رسمیت مذهب شیعه در ایران»، ۱۳۸۶ش، ص۸۴.</ref> تبریز از ۸۸۰ش/۱۵۰۱م تا ۹۲۷ش/۱۵۴۸م پایتخت صفویه بود، در ۹۲۷ق طهماسب اول پایتخت را به [[قزوین]] منتقل کرد.<ref> tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website</ref> | ||
===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ||
چهره‌های علمی و اندیشمند | چهره‌های علمی و اندیشمند صاحب‌نام در سطح منطقه و تأثیرگذار در مقاطع مختلف تاریخی از جمله در قرن‌های نوزده و بیستم میلادی از تبریز برخاسته و یا آنجا زندگی کرده‌اند. در این میان، [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] [[مجتهد|فقیه]] و عارف، [[سید محمدحسین طباطبائی]] فیلسوف و صاحب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[عبدالحسین امینی]] معروف به علامه امینی صاحب کتاب [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، [[محمدتقی جعفری]] فیلسوف، <ref>خبرگزاری مهر، «آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»، وبگاه خبرگزاری مهر.</ref> [[میرزا جواد تبریزی]] و [[جعفر سبحانی]] از [[مرجع تقلید|مراجع تقلید شیعه]]، [[سید علی داماد]] از فقهای طرفدار مشروطه، [[سیدمرتضی مستنبط تبریزی]] حکیم و مفسر، [[پروین اعتصامی]] و [[سید محمدحسین شهریار]] شاعر، [[سید علی قاضی طباطبایی]] و [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] از اساتید [[اخلاق]]، [[محمدعلی مدرس تبریزی]] صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]] از اندیشمندان و فرهنگیان تأثیرگذار تبریز معرفی شده‌اند.<ref>«مفاخر تبریز»، وبگاه بیا تبریز</ref> | ||
[[محمد مجذوب تبریزی]] از عالمان و شاعران معروف قرن یازدهم هجری متخلص به مجذوب<ref>مجذوب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۰ش، ص ۱۴۲.</ref> و همچنین [[صائب تبریزی]] ملقب به ملک الشعرا از سوی شاه عباس دوم، برخاسته از تبریز | |||
[[محمد مجذوب تبریزی]] از عالمان و شاعران معروف قرن یازدهم هجری متخلص به مجذوب<ref>مجذوب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۰ش، ص ۱۴۲.</ref> و همچنین [[صائب تبریزی]] ملقب به ملک الشعرا از سوی شاه عباس دوم، برخاسته از تبریز بوده‌اند.<ref>فتاحی، «زندگین‌امه صائب تبریزی | بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»، وبگاه کجا رو.</ref> | |||
===دروازه تجاری و فرهنگی ایران به غرب=== | ===دروازه تجاری و فرهنگی ایران به غرب=== | ||
تبریز از گذشته‌های خیلی دور مهمترین مسیر تجاری ایران به سمت غرب و بخشی از جاده ابریشم بوده است. | تبریز از گذشته‌های خیلی دور مهمترین مسیر تجاری ایران به سمت غرب و بخشی از جاده ابریشم بوده است. | ||
همچنین گفته شده که تبریز در [[دوره قاجار]] نقش دورازه فرهنگی ایران به [[اروپا]] را بازی می‌کرد و افکار سیاسی و دینی نوگرایانه از تبریز و آذربایجان وارد ایران می‌گردید.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> عباس میرزا | همچنین گفته شده که تبریز در [[دوره قاجار]] نقش دورازه فرهنگی ایران به [[اروپا]] را بازی می‌کرد و افکار سیاسی و دینی نوگرایانه از تبریز و آذربایجان وارد ایران می‌گردید.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> عباس میرزا ولی‌عهد قاجار، طرح نوسازی [[ایران]] را از تبریز آغاز کرد. تبریز در سال ۱۸۲۶م توسط روسیه اشغال گردید، هرچند ارتش روسیه در پی توافق‌نامه صلحی از شهر خارج گردید، اما گفته می‌شود نفوذ سیاسی و فرهنگی روسیه باقی ماند و همین امر در شروع نوسازی ایران از تبریز تأثیرگذار دانسته شده است.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website</ref> هم‌جواری تبریز به‌عنوان مرکز آذربایجان، با [[روسیه]] و [[عثمانی]] و بعدا [[ترکیه]] این نقطه از ایران را به‌صورت گذرگاه تجاری و اقتصادی میان کشورهای مختلف قرار داده بود.<ref>حقدار، تبریز در دوره معاصر، ۱۳۹۹ش، ص۱۲.</ref> از این رو یکی نام‌های تبریز در ایران شهر اولین‌ها است. برخی منابع در این راستا بیش از ۵۰ نوع نوآوری را که در سطح ایران اولین بار در تبریز صورت گرفته است، فهرست کرده‌اند؛ از قبیل اولین دایرة المعارف اسلامی، اولین پایگاه لرزه‌نگاری، اولین کتابخانه عمومی (تربیت)، اولین کارخانه اسلحه‌سازی و نظایر آن.<ref>تبریزپیدیا، «تبریز، شهر اولین های ایران»، وبگاه تبریزپیدیا</ref> | ||
===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۵: | ||
گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۹.</ref> پیش از روی کارآمدن صفویه، اکثر مردم تبریز [[اهل سنّت و جماعت|سنی]] شافعی مذهب بودند. | گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۹.</ref> پیش از روی کارآمدن صفویه، اکثر مردم تبریز [[اهل سنّت و جماعت|سنی]] شافعی مذهب بودند. | ||
به‌گفته | به‌گفته صاحب‌نظران، مسلمان شدن [[غازان‌خان]]<nowiki/> (حک۶۹۴-۷۰۳ق) از [[ایلخانان]] مغول که مرکز حکومتش تبریز بود در رشد و گسترش اسلام بسیار موثر بوده است.<ref>راسخون، «زندگی و اقدامات غازان خان»، وبگاه راسخون.</ref> گرایش غازان‌خان به اسلام موجب وحدت اداری و سیاسی [[ایران]] گردید و ارتباط سلسله مراتبی ایران با دربار مغول به‌عنوان حکومت مرکزی قطع گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref>برخی پژوهشگران معتقدند که حمله مغول به ایران از یک طرف موجب محو [[اسماعیلیه|شیعیان اسماعیلی]] گردید و از جانب دیگر با برانداختن [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] و اتخاذ رویکر توام با تساهل و تسامح مذهبی و پذیرش افرادی مثل [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به‌عنوان مشاور، زمینه رشد [[امامیه|شیعیان امامی]] را فراهم کرد تا حدی که سرانجام شیعه اثنی‌عشری مذهب رسمی ایران گردید. <ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹.</ref> | ||
زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، | |||
در دوره ایلخانان به‌تدریج گذار از شافعی به تشیع در فرقه‌ه‌های تصوف صورت گرفت، در این گذار، نقش غازان‌خان و اولجایتو پر اهمیت تلقی شده است.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref> ابوالقاسم کاشانی مؤلف تاریخ اولجایتو نوشته است که «غازان مذهب شیعه بر همه اختیار کرد».<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶. </ref> معین الدین نطنزی نیز در منتخب التواریخ معینی، نوشته است که غازان‌خان پس از تفحص در فرق اسلامی گفت: «مذهب آن است که فرزندان محمد (ص) دارند.»<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> بر این اساس گفته شده که از دوره غازان‌خان مرثیه و اشعار مذهبی در سوگ [[امام حسین علیه‌السلام]] رواج یافت. شیعیان با تشکیل مراسم عزاداری از گوشه‌نشینی خارج شده تظاهر به عقیده‌شان کردند. همچنین گزارش شده است که غازان‌خان در سال‌های پایانی حکومتش خواجه سعدالدین ساوجی شیعه مذهب را در وزارت شریک خواجه رشیدالدین همدانی ساخت.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> همچنین گرایش اولجایتو از ایلخانان مغول به شیعه -هرچند وی در اواخر حکومت و تحت فشار مخالفان از شیعه برگشت- نقش مهمی در گسترش تشیع در ایران داشته است. | |||
زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، یک‌سوم جمعیت تبریز شیعه شده بودند و دو سوم هنوز سنی‌مذهب بودند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۹. فروتن، «تحليلي از فضاهاي شهري از تبريز ايلخاني تا اصفهان صفوي»، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۰.</ref> | |||
===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ||
| خط ۸۵: | خط ۹۰: | ||
|عرض= ۳۰۰px | |عرض= ۳۰۰px | ||
}} | }} | ||
در این مدت مردم تبریز در دو برهه توسط سربازان عثمانی | شهر تبریز از ابتدای تشکیل صفویه تا مرگ شاه تهماسب، چهار بار به اشغال عثمانی درامد که اغلب بیش از چند هفته طول نمی‌کشید. اما اشغال این شهر در عهد سلطان مراد سوم هجده سال (۹۹۳-۱۰۱۲ق/۱۵۸۵-۱۶۰۴م) دوام داشت و تبریز طبق معاهده استانبول بخشی از امپراتوری عثمانی و مرکز ولایت جدیدی گردید که سیستیم اداری و دیوانسالاری عثمانی در آن اجرا می‌گردید.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳ـ۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵ـ۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۱۸. </ref> با این وجود همگرایی بین مردم تبریز و عثمانی شکل نگرفت و یکی از دلایل آن تضاد مذهبی بود. از نظر قوای عثمانی تبریز شهری مشهور به رفض و اهالی ان مفسد و ملحد دانسته می‌شدند. چنین نگاهی متأثر از فتاوای علمان عثمانی علیه شیعیان و صفویه بود. همچنین از نظر مردم تبریز سبک مناسک دینی قوای عثمانی از قبیل ایراد خطبه نام دو تن از خلفا و امپراتور عثمانی قابل قبول نبود.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳ـ۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵ـ۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۵. </ref> | ||
در این مدت مردم تبریز در دو برهه توسط سربازان عثمانی قتل‌عام گردیده اند. به گفته رضایی از پژوهشگران تاریخ تبریز، مرحله اول در ابتدای اشغال و به‌رغم تسلیمی شهر و امان‌نامه، رخ داده که به دستور عثمان پاشا فرمانده عثمانی طی سه روز هفت تا دوازده هزار نفر قتل عام شده اند. قتل عام دوم هفت سال بعد از اشغال در سال ۹۹۹ق رخ داد و گفته شده که این قتل عام در واکنش به شورش سربازان محافظ قلعه تبریز و با دسیسه جعفر پاشا با برخی قبایل کرد رخداده و به‌اندازه‌ای دلخراش توصیف شده است که موجب اعتراض برخی مورخان عثمانی گردید. کاهش جمعیت شهر و افول شهرنشینی از پیامدهای مهم این قتل‌عام‌ها شمرده شده است.<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳ـ۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵ـ۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۲۲.</ref> | |||
===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ||
هادی | [[سید هادی خسروشاهی]] پژوهشگر تاریخ ایران معتقد است که تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه آزادی‌خواهانه در منطقه آذربایجان را داشت و از مراکز اصلی اندیشه مشروطیت در ایران به شمار می‌رفت. گفته شده که عالمان دینی در آغاز جنبش مشروطه در تبریز نقش اصلی را داشته‌اند. <ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref>اما آنها که انتظار رواج شریعت از طریق نهضت مشروطه را داشتند، در پی آشنایی با اندیشه‌های سکولارهای غرب‌گرایان و سوسیال دموکرات‌های قفقازی طرفدار مشروطه از این نهضت رویگردان شدند و این اختلافات باعث شد نهضت مشروطه صدمه ببیند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref> از [[میرزا صادق آقا تبریزی]]، میرزا حسن مجتهد، [[سید احمد خسروشاهی]] و [[علی ثقة‌الاسلام تبریزی]] به‌عنوان چهار روحانی تأثیرگذار آن دوره و موسسان عدالت‌خانه نامبرده شده است که برخی از اول مشروطه را قبول نداشتند و برخی نیز پس از تسلط سکولارها بر نهضت مشروطه از دیدگاه [[شیخ فضل‌الله نوری]] حمایت کردند و خواهان مشروطه مشروعه شدند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۲۳.</ref> | ||
از طرف دیگر افراد شناخته‌شده تبریز در حمایت از جنبش مشروطه نیز نقش مهم داشتند. از [[ستارخان]] و [[باقرخان]] به‌عنوان اعضای انجمن ایالتی آذربایجان که خود را جانشین مجلس ملی بمباران‌شده معرفی کرده بود به‌عنوان افراد تأثیرگذار در مقاومت علیه نیروهای محمدعلی شاه که به دنبال سرکوب مشروطه‌خواهان بودند، یاد شده است. گزارش شده است که ستارخان رهبری نیروهای مردمی را به عهده داشت و به مدت ۱۱ ماه در برابر ۳۵ تا ۴۰ هزار ارتش دولتی ایستادگی کرد و مانع تصرف آذربایجان توسط قوای دولتی گردید و شهرت بین المللی یافت. انجمن ایالتی آذربایجان به ستارخان و باقرخان به ترتیب لقب سردار ملی و سالار ملی را اعطا کرد.<ref>روزنامه دنیای اقتصادی، «مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه»، وبگاه روزنامه</ref> | |||
===تبریز در دوره پهلوی=== | ===تبریز در دوره پهلوی=== | ||
| خط ۹۷: | خط ۱۰۵: | ||
===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ||
[[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | [[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | ||
[[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. | [[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ش]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. به‌گفته برخی ناظران، این قیام، مُهر پایان بر سلسله پهلوی و نقطه اساسی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> قیام ۲۹ بهمن تبریز به مناسبت چهلم کشته شدگان [[قیام ۱۹ دی]] و به‌رهبری عالمان دینی تبریز از جمله [[سید محمدعلی قاضی طباطبایی|آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی]] برگزار گردید. [[مسجد شعبان تبریز]] مرکز اصلی سازماندهی این قیام بود و مسجد میرزا یوسف مجتهد کانون درگیری‌ها بین مأموران دولتی و مردم معترض گزارش شده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، «نگاهی دیگر به قیام 29 بهمن سال 1356 مردم تبریز»، وبگاه مرکز.</ref> در جریان این تظاهرات برای نخستین بار در ایران شعار «مرگ بر شاه» سرداده شد.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> از سرکنسول [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] در تبریز نقل شده است که وی در واکنش به این قیام تعبیر «نهضت ایران در آستانه پیروزی» را به کار برده است.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> | ||
در پی این | در پی این قیام، نظام پهلوی مجبور به برکناری تمامی مسئولان ارشد تبریز از جمله استاندار، رئیس ساواک و رئیس شهربانی شد و در عین حال در ظرف ۴۸ ساعت ۶۲۱ نفر دانشجو و جوانان به ظن شرکت در تظاهرات دستگیر گردیدند.<ref>روشنا، «یادی از قیام 29 بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> عالمان دینی، جمعیت‌ها، احزاب و گروه‌های مختلف و بعضاً ناهمخوان با معترضین، در حمایت از قیام مردم تبریز اعلامیه صادر کردند.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> در بیانیه عالمان دینی چهلم کشته شدگان قیام ۲۹ بهمن عزای عمومی اعلام شد و به این مناسبت در شهرهای [[تهران]]، [[اصفهان]]، آبادان، آباده، [[قزوین]]، کاشان، [[بابل]]، تبریز، جهرم و [[یزد]] تظاهرات ضد شاه برگزار شد و در یزد فاجعه دیگری رخ داد.<ref>روشنا، «یادی از قیام 29 بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> | ||
== آئین‌های مذهبی == | == آئین‌های مذهبی == | ||
مردم تبریز مثل سایر شیعیان آئین‌های [[سوگواری|عزاداری]] از مناسبت‌های مذهبی را دارند که در این میان [[شاخسی واخسی (آیین)|شاه حسین گویان]]، [[تعزیه‌خوانی (آیین)|شبیه‌خوانی]] و شمع‌افروزی در ایام [[محرم (ماه)|ماه محرم]] از شهرت بیشتری برخورداند. | مردم تبریز مثل سایر شیعیان آئین‌های [[سوگواری|عزاداری]] از مناسبت‌های مذهبی را دارند که در این میان [[شاخسی واخسی (آیین)|شاه حسین گویان]]، [[تعزیه‌خوانی (آیین)|شبیه‌خوانی]] و شمع‌افروزی در ایام [[محرم (ماه)|ماه محرم]] از شهرت بیشتری برخورداند. | ||
=== | ===شاه‌حسین‌گویان=== | ||
{{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | {{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | ||
مراسم [[سوگواری|عزاداری]] | مراسم [[سوگواری|عزاداری]] «شاه‌حسین‌گویان» یکی از اشکال عزاداری است که مردم تبریز همانند [[اردبیل]] از چند روز مانده به [[محرم (ماه)|ماه محرم]] شروع و تا [[روز عاشورا|ظهر عاشورا]] ادامه می‌دهند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> پیشینه این نوع عزاداری به [[صفویان|دوره صفویه]] بر می‌گردد، در ابتدا با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند، اما امروزه عزاداران چوب به‌دست می‌گیرند. در زبان ترکی به این مراسم [[شاخسی واخسی (آیین)|شاخسی واخسی]] می‌گویند که اشاره به تلفظ کوتاه شده شاه حسین در زبان ترکی دارد.گفته شده که این مراسم ریشه در یکی از رخدادهای [[شب عاشورا]] دارد. در این شب، یاران [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به رهبری [[حبیب بن مظاهر]] زمانی که دل نگرانی [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] را می‌بینند، به بیرون از خیمه‌ها می‌آیند و شمشیرهای خود را به‌هم می‌زنند و یا حسین می‌گویند تا آمادگی خود را برای جان‌فشانی به زینب نشان دهند. رژه حسین گویان مردم تبریز نیز با تأسی از این اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان‌برکفی نشان دهند.<ref>خبرگزاری مهر، «آیین‌های سنتی عاشورا در آذربایجان/ از شبیه خوانی تا تخته زنی»، وبگاه خبرگزاری مهر</ref> | ||
===شبیه‌خوانی=== | ===شبیه‌خوانی=== | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۹: | ||
===شمع‌افروزی=== | ===شمع‌افروزی=== | ||
یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در | یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در بعدازظهر تاسوعا انجام میگیرد. در برخی محلات، گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا [[مسجد]] میروند و در مقابل هر یك تعدادی شمع میافروزند و آن را نوعی گرامی‌داشت از شمع افروزی امام حسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «شمع افروزی معمولاً درآذربایجان‌شرقی در بعد ازظهر تاسوعا انجام میگیرد. این مراسم در شهرستان‌های تبریز، جلفا، مراغه، سراب، مرند با شكوه خاصی برگزارمی‌شود. در برخی مناطق گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا مسجد میروند و در مقابل هر یك تعدادی شمع میافروزند و این را به نشانه آتش‌افروزی امام حسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند، اجرا شود.»، وبگاه خبرگزاری</ref> | ||
== مراکز علمی و فرهنگی == | == مراکز علمی و فرهنگی == | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۲۵: | ||
*[[مدرسه علمیه طالبیه]] با قدمت بالغ بر ۳۴۰ سال خاستگاه علمای بزرگ دانسته شده است.<ref>خبرگزاری رسمی حوزه، «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»، وبگاه حوزه</ref> | *[[مدرسه علمیه طالبیه]] با قدمت بالغ بر ۳۴۰ سال خاستگاه علمای بزرگ دانسته شده است.<ref>خبرگزاری رسمی حوزه، «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»، وبگاه حوزه</ref> | ||
*[[مسجد علی‌شاه]] موسوم به مصلی امام خمینی، توسط تاج الدین علی‌شاه وزیر [[اولجایتو]] و ابو سعید بهادرخان در سال‌های ۷۱۶- ۷۲۴ق ساخته شده است.<ref>نیکنام لاله و ذوقی، تبریز در گذر تاریخ، تبریز، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۲. </ref> | *[[مسجد علی‌شاه]] موسوم به مصلی امام خمینی، توسط تاج الدین علی‌شاه وزیر [[اولجایتو]] و ابو سعید بهادرخان در سال‌های ۷۱۶- ۷۲۴ق ساخته شده است.<ref>نیکنام لاله و ذوقی، تبریز در گذر تاریخ، تبریز، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۲. </ref> | ||
*[[مسجد حسن پادشاه]]، از مساجد قدیمی تبریز که به‌دستور اوزون حسن، پادشاه سلسله محلی آق‌قویونلوها در [[قرن نهم قمری]] در میدان | *[[مسجد حسن پادشاه]]، از مساجد قدیمی تبریز که به‌دستور اوزون حسن، پادشاه سلسله محلی آق‌قویونلوها در [[قرن نهم قمری]] در میدان صاحب‌آباد تبریز ساخته شد. از معماری اصلی مسجد اثری باقی نمانده است، بنای فعلی محصول سه دوره تاریخی آق‌قویونلو، صفوی و قاجار است.<ref>سرابی، بلیلان و آجرلو، «بازآفرینی ساختار معماری مسجد حسن پادشاه در تبریز»، ۱۳۹۹ش، ص۹۱.</ref> | ||
*مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | *مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | ||
*مسجد استاد شاگرد، در سال‌های ۷۴۰-۷۴۳ق ساخته شده و نام مسجد برگرفته از اسامی خطاطانی است که کتیبه‌های مسجد را نوشته‌اند.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | *مسجد استاد شاگرد، در سال‌های ۷۴۰-۷۴۳ق ساخته شده و نام مسجد برگرفته از اسامی خطاطانی است که کتیبه‌های مسجد را نوشته‌اند.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۷.</ref> | ||