پرش به محتوا

ایاک نعبد و ایاک نستعین: تفاوت میان نسخه‌ها

ایاک نعبد و ایاک نستعین (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۵۵

۱٬۶۷۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۵: خط ۲۵:
در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در [[نماز]] خود هنگامی که به این آیه رسید آنقدر آن‌را تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آن‌را تکرار کرد تا آنرا از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش، ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم مي‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> این داستان برای امامان دیگر<ref>کلینی، الکافی، ‍۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۲.</ref> و همچنین برای آیه «مالک یوم الدین» و دیگر [[آیه|آیات]] قرآن نیز روایت شده است.<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.</ref> برخی محققین این روایات را فاقد سند و اعتبار دانسته‌اند.<ref>[https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار.</ref>
در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در [[نماز]] خود هنگامی که به این آیه رسید آنقدر آن‌را تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آن‌را تکرار کرد تا آنرا از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش، ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم مي‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> این داستان برای امامان دیگر<ref>کلینی، الکافی، ‍۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۲.</ref> و همچنین برای آیه «مالک یوم الدین» و دیگر [[آیه|آیات]] قرآن نیز روایت شده است.<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.</ref> برخی محققین این روایات را فاقد سند و اعتبار دانسته‌اند.<ref>[https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار.</ref>


==نکات تفسیری==
==اقسام توحید در آیه==
[[تفسیر قرآن|مفسران قرآن]] با استناد به قواعد ادبیات عرب و اسلوب‌های آن، و با توجه به تقدیم و تأخیر و تکرار برخی کلمات و معانی آنها، نکات متفاوتی را برای توضیح این آیه بیان کرده‌اند:
مفسران شیعه گفته‌اند که عبارت «ایاک نعبد» در این آیه به [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] و عبارت «ایاک نستعین» به [[توحید افعالی|توحید در افعال]] از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref>
===صنایع ادبی آیه===
===صنایع ادبی آیه===
*'''التفات از غیبت به تخاطب''': آیات قبل،‌ تماما با فعل‌های غایب به حمد و ستایش خدا پرداخته است در حالیکه از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]] فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌‌ها را اشاره به این نکته می داند که انسان در حال [[عبادت]] نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بی‌‎روح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید [[خدا|خداوند]] را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] فقیه و مفسّر معاصر، در این رابطه گفته است: این التفات از غیاب به تخاطب مربوط به انسان است نه خداوند چراکه خداوند همیشه حاضر است. او می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون: رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین شناخته و خود را در محضر او می‌بیند سپس لیاقت تخاطب می‌یابد. ولى كسى كه اين [[اسما و صفات|اسماى حسنى]] را درك نكرده يا نپذيرفته است، شايستگی مقام تخاطب با خداوند را ندارد؛‌ زيرا او در حقیقت غايب است؛ گرچه خداوند مشهود مطلق است.<ref>جوادی آملی،‌ تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۱۶.</ref>
*'''التفات از غیبت به تخاطب''': آیات قبل،‌ تماما با فعل‌های غایب به حمد و ستایش خدا پرداخته است در حالیکه از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]] فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌‌ها را اشاره به این نکته می داند که انسان در حال [[عبادت]] نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بی‌‎روح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید [[خدا|خداوند]] را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] فقیه و مفسّر معاصر، در این رابطه گفته است: این التفات از غیاب به تخاطب مربوط به انسان است نه خداوند چراکه خداوند همیشه حاضر است. او می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون: رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین شناخته و خود را در محضر او می‌بیند سپس لیاقت تخاطب می‌یابد. ولى كسى كه اين [[اسما و صفات|اسماى حسنى]] را درك نكرده يا نپذيرفته است، شايستگی مقام تخاطب با خداوند را ندارد؛‌ زيرا او در حقیقت غايب است؛ گرچه خداوند مشهود مطلق است.<ref>جوادی آملی،‌ تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۱۶.</ref>
*'''تقدیم مفعول بر فعل:‌''' در این آیه مفعول نعبد و نستعین با عبارت ایاک بر فعل مقدم شده است در حالی که می‌توانست به صورت «نعبدک و نستعینک»‌ به کار رود. بیشتر محققان مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه انحصار و اختصاص‌ عبادت و استعانت به خدا دانسته‌اند.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر،‌ مؤسسة المعارف الإسلاميّه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> یعنی ما «فقط» تو را می پرستیم و «فقط» از تو کمک می‌جوییم.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> در همین راستا کلمه «ایّاک» تکرار شده است و به گفته جوادی آملی این تکرار برای آن است که حصر را هم در عبادت و هم در استعانت برساند و بگوید همه عبادات به تنهایی منحصر در خداست و جمیع استعانت‌ها به تنهایی از خداست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۰.</ref>
*'''تقدیم مفعول بر فعل:‌''' در این آیه مفعول نعبد و نستعین با عبارت ایاک بر فعل مقدم شده است در حالی که می‌توانست به صورت «نعبدک و نستعینک»‌ به کار رود. بیشتر محققان مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه انحصار و اختصاص‌ عبادت و استعانت به خدا دانسته‌اند.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر،‌ مؤسسة المعارف الإسلاميّه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> یعنی ما «فقط» تو را می پرستیم و «فقط» از تو کمک می‌جوییم.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> در همین راستا کلمه «ایّاک» تکرار شده است و به گفته جوادی آملی این تکرار برای آن است که حصر را هم در عبادت و هم در استعانت برساند و بگوید همه عبادات به تنهایی منحصر در خداست و جمیع استعانت‌ها به تنهایی از خداست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۰.</ref>


*'''تقدم بینش بر رفتار''': برخی محققان با مقایسه محتوای آیات پیشین با این آیه گفته‌اند: همانطور که آیات پیشین در‌بردارنده اعتقادات انسان بوده، این آیه بیان‌کننده اعمال و رفتار انسان یعنی پرستش است که از مقایسه این دو می‌توان نتیجه گرفت که ریشه رفتارهای انسان، اندیشه‌های اوست.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa19880 «تفسیر «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» چیست؟»]، وبگاه اسلام کوئست.</ref>
===توحید افعالی===
*'''جبر و تفویض''': هنگامی که [[امام صادق(ع)]] به احتجاج با شخصی از قدریون (کسانی که منکر [[قضا و قدر]]<nowiki/>اند.) برخواست به این آیه استناد کرده و به عدم واگذاری امور به دست بندگان استدلال کرد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۳۹ و ج۵، ص۵۵.</ref>به‌گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] این آیه دلالت بر بطلان [[جبر و اختیار|جبر و تفویض]] دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس داراى اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ» (تنها از تو یارى می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref> به بیان دیگر، در این آیه خداوند، انجام عبادت و درخواست استعانت را به بنده نسبت می‌دهند. لذا این آیه نظریه جبر را رد می‌کند، ولى کمک، یارى و نیروىِ بر انجام فعل را از خدا می‌خواهد؛ از این‌رو نظریه تفویض را رد می‌کند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۸؛ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۱۱.</ref>
به‌گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] این آیه دلالت بر بطلان [[جبر و اختیار|جبر و تفویض]] دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس داراى اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ» (تنها از تو یارى می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref> چنان‌که بر اساس روایتی [[امام صادق(ع)]] به این آیه استناد و برای عدم واگذاری امور به دست بندگان استدلال کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۳۹ و ج۵، ص۵۵.</ref>
*'''توحید افعالی و عبادی''': در [[تفسیر نمونه]] آمده است، عبارت «ایاک نبعد» در این آیه به توحید در عبادت و عبارت «ایاک نستعین» به توحید در افعال از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref>
 
*'''توسل''': متکلمین شیعه درخواست کمک از خداوند و عبادت او را که در این آیه فقط در خداوند منحصر شده است را با مفاهیمی چون [[توسل]] و درخواست از دیگران منافی ندانسته‌اند.<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت.</ref> آنها گفته‌اند: با وجود آیاتی چون:«استعینوا بالصبر والصلاه» یعنی از صبر و نماز کمک بجویید،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۵.</ref> «وابتغوا الیه الوسیله» یعنی وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجویید،<ref>سوره مائده، آیه۳۵.</ref> درمیابیم منظور خدا از استعانت نجستن از غير خدا استعانتی همراه با عقيده به «استقلال در سببيت» است.<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/«مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref>
بر همین اساس عالمان شیعه درخواست کمک از خداوند و عبادت او را که در این آیه فقط در خداوند منحصر شده است را با مفاهیمی چون [[توسل]] و درخواست از دیگران منافی ندانسته‌<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت.</ref> و گفته‌اند: با وجود آیاتی چون:«استعینوا بالصبر والصلاه» یعنی از صبر و نماز کمک بجویید،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۵.</ref> «وابتغوا الیه الوسیله» یعنی وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجویید،<ref>سوره مائده، آیه۳۵.</ref> درمیابیم منظور خدا از استعانت نجستن از غير خدا استعانتی همراه با عقيده به «استقلال در سببيت» است.<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/«مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref>
*'''صیغه جمع''':‌ استفاده از صیغه جمع به جای مفرد در «نعبد» و «نستعین» را علامه طباطبایی نشانه پرهیز از [[انانیت‌]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> و [[مکارم شیرازی]] مرجع تقلید معاصر، اشاره به خوب بودن عبادت جمعی و قرائتی آن‌را اشاره به [[نماز جماعت]] دانسته است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.</ref> برخی محققین نیز گفته‌اند راز جمع بودن فعل عبادت در این آیه این است که عبادت نوع بشر ناقص است و نمی تواند عبادت حقیقی که شایسته خداوند است را محقّق کند از این رو عبادت بشر با عبادت اولیای الهی جمع بسته شده تا این نواقص را برطرف کند. آنها گفته‌اند در حقیقت تحقّق عبادت حقیقی، در گرو جمع بستن عبادت ما با عبادت اولیای الهی برای خداوند محقق می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3927468/ «راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»»]، خبرگزاری ایکنا.</ref>
*'''صیغه جمع''':‌ استفاده از صیغه جمع به جای مفرد در «نعبد» و «نستعین» را علامه طباطبایی نشانه پرهیز از [[انانیت‌]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> و [[مکارم شیرازی]] مرجع تقلید معاصر، اشاره به خوب بودن عبادت جمعی و قرائتی آن‌را اشاره به [[نماز جماعت]] دانسته است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.</ref> برخی محققین نیز گفته‌اند راز جمع بودن فعل عبادت در این آیه این است که عبادت نوع بشر ناقص است و نمی تواند عبادت حقیقی که شایسته خداوند است را محقّق کند از این رو عبادت بشر با عبادت اولیای الهی جمع بسته شده تا این نواقص را برطرف کند. آنها گفته‌اند در حقیقت تحقّق عبادت حقیقی، در گرو جمع بستن عبادت ما با عبادت اولیای الهی برای خداوند محقق می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3927468/ «راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»»]، خبرگزاری ایکنا.</ref>


خط ۴۲: خط ۴۲:
== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتواى سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید:‌۴مرداد۱۴۰۲ش.
* [https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار، تاریخ درج مطلب:‌۱۹تیر۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید:۴مرداد۱۴۰۲ش.
* [https://iqna.ir/fa/news/3927468/ «راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»»]، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب:‌۱۴مهر۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید:‌۴مرداد۱۴۰۲ش.
* [https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت، تاریخ بازدید: ۴مرداد۱۴۰۲ش.
* [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa19880 «تفسیر «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» چیست؟»]، وبگاه اسلام کوئست.
* [https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم می‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین، تاریخ بازدید: ۳مرداد۱۴۰۲ش.
* [https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم می‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین، تاریخ بازدید: ۳مرداد۱۴۰۲ش.
* أبی نعیم الاصبهانی، الحافظ، دلائل النبوه، بیروت، دار النفائس‌، ۱۴۱۲ق.
* أبی نعیم الاصبهانی، الحافظ، دلائل النبوه، بیروت، دار النفائس‌، ۱۴۱۲ق.
* [https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار، تاریخ درج مطلب:‌۱۹تیر۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید:۴مرداد۱۴۰۲ش.
* الکلینی، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.  
* [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa19880 «تفسیر «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» چیست؟»]، وبگاه اسلام کوئست.
* جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی(ع)، اصفهان،‌ پایگاه تخصصی عاشورا، بی‌تا.
* جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی(ع)، اصفهان،‌ پایگاه تخصصی عاشورا، بی‌تا.
* جوادی آملی،‌ عبدالله، تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۹۵ش.
* جوادی آملی،‌ عبدالله، تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۹۵ش.
* حلّی، سیدبن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل‌، قم،  انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، ۱۴۰۶ق.
* حلّی، سیدبن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل‌، قم،  انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، ۱۴۰۶ق.
* [https://iqna.ir/fa/news/3927468/ «راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»»]، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب:‌۱۴مهر۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید:‌۴مرداد۱۴۰۲ش.
* سید بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌، ۱۴۰۶ق.
* سید بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌، ۱۴۰۶ق.
* شریف کاشانی، فتح الله، زبدة التفاسیر،‌ قم، مؤسسة المعارف الإسلاميّه، بی‌تا.
* شریف کاشانی، فتح الله، زبدة التفاسیر،‌ قم، مؤسسة المعارف الإسلاميّه، بی‌تا.
خط ۵۹: خط ۶۲:
* قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، تهران،‌ دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
* قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، تهران،‌ دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
* قمی، مفاتیح الجنان‌، قم، مجمع إحياء الثقافة الإسلاميّه، بی‌تا.
* قمی، مفاتیح الجنان‌، قم، مجمع إحياء الثقافة الإسلاميّه، بی‌تا.  
* الکلینی، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.  
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
* [http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتواى سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید:‌۴مرداد۱۴۰۲ش.
* مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب اسلاميه، ۱۳۸۶ش.
* مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب اسلاميه، ۱۳۸۶ش.
* [https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می کنند و به آنان متوسّل می شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت، تاریخ بازدید: ۴مرداد۱۴۰۲ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]]
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]]
[[رده:مقاله‌های جدید]]
[[رده:مقاله‌های جدید]]
Mkhaghanif
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۲۶۷

ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/1135274»