ایاک نعبد و ایاک نستعین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات آیه | عنوان = ایاک نعبد و ایاک نستعین | تصویر = | توضیح تصویر = | اندازه تصویر = | نام آیه = | واقع در سوره = سوره حمد | شماره آیه =۵ | جزء = ۱ | شأن نزول = | مکان نزول =مکی | موضوع = نیایش |درباره = | سایر = | آیات مرتبط = }} '''إِيّاك‌َ نَعبُدُ و...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
}} | }} | ||
'''إِيّاك‌َ نَعبُدُ وَ إِيّاك‌َ نَستَعِين‌ُ''' فقط تو را عبادت می‌کنیم و فقط از تو کمک می‌جوییم؛ آیه ۴ سوره فاتحه الکتاب (حمد) است. این آیه بواسطه تکرار آن در برخی دعاها و نمازهای مستحبی مهم انگاشته شده است. در روایتی آمده است که وقتی امام صادق(ع) در قرائت سوره حمد در نماز به این آیه | '''إِيّاك‌َ نَعبُدُ وَ إِيّاك‌َ نَستَعِين‌ُ''' فقط تو را عبادت می‌کنیم و فقط از تو کمک می‌جوییم؛ آیه ۴ سوره فاتحه الکتاب (حمد) است. این آیه بواسطه تکرار آن در برخی دعاها و نمازهای مستحبی مهم انگاشته شده است. در روایتی آمده است که وقتی امام صادق(ع) در قرائت سوره حمد در نماز به این آیه رسید آنقدر آنرا تکرار کرد تا از هوش رفت. مفسّران با ریشه‌یابی معانی برخی کلمات، علل تکرار و جابه‌جایی آنها، نکات و پیام‌های متفاوتی را از این آیه برداشت کرده‌اند. | ||
== متن و ترجمه == | == متن و ترجمه == | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
== معرفی و جایگاه == | == معرفی و جایگاه == | ||
ایّاک نعبد و ایّاک نستعین، آیه ۵ سوره حمد است، و آغازگر بخش دوم از محتوای این سوره است.<ref>[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتواى سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref> در این آیه انسان خداوند را مورد خطاب قرار داده به او می گوید که تنها او را پرستش می‌کند و تنها از او کمک می‌خواهند.<ref>[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتواى سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref> امام رضا(ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید: «إیّاک نعبد»، ابراز رغبت و تقرب جستن عبد به‌سوی خدای تعالی و اظهار اخلاص در عمل برای اوست و نه غیر او، و «إیّاک نستعین»، درخواست توفیق و عبادت زیاد از خدا و درخواست ادامه نعمت‌های داده شده و یاری خداوند است.<ref>شیخ طوسی، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۰.</ref> | |||
در برخی از دعاها و نمازهای مستحبی به گفتن | در برخی از دعاها و نمازهای مستحبی به گفتن مکرّر این آیه برای رفع حاجت‌ها و برطرف شدن گرفتاری‌ها اشاره شده که نشان از اهمیت آن دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۵۲؛ جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی(ع)، ج۱، ص۷۱۷.</ref> نماز امام زمان(عج) از جمله آنهاست.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، مجمع إحياء الثقافة الإسلاميّه، ص۹۴و ۷۸۶و ۷۹۰.</ref> در روایتی آمده در برخی غزوات وقتی کار بر پیامبر سخت می‌گشت، با گفتنِ ذکر «یا مالک یوم الدین، ایاک نعبد و ایاک نستعین»، ملائکه به کمک او برخواسته و او بر کفار پیروز می‌شد.<ref>أبو نعیم، دلائل النبوه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۶۰.</ref> | ||
در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی امام صادق(ع) در نماز خود هنگامی که به این آیه رسید آنقدر آنرا تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آنرا تکرار کرد تا آنرا از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش، ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم مي‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> این داستان برای امامان دیگر<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۲.</ref> و همچنین برای آیه «مالک یوم الدین» و دیگر آیات قرآن نیز روایت شده است.<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.</ref> برخی محققین این روایات را فاقد سند و اعتبار دانسته‌اند.<ref>[https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار.</ref> | در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی امام صادق(ع) در نماز خود هنگامی که به این آیه رسید آنقدر آنرا تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آنرا تکرار کرد تا آنرا از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش، ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقياد در برابر حقّ به سه دسته تقسيم مي‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> این داستان برای امامان دیگر<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۲.</ref> و همچنین برای آیه «مالک یوم الدین» و دیگر آیات قرآن نیز روایت شده است.<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.</ref> برخی محققین این روایات را فاقد سند و اعتبار دانسته‌اند.<ref>[https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار.</ref> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
*'''التفات از غیب به تخاطب''': آیات قبل، تماما با افعال غائب به حمد و ستایش خدا پرداخته است در حالیکه از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. طباطبایی فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌‌ها را اشاره به این نکته می داند که انسان در حال عبادت نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بیروح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید خداوند را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> جوادی آملی فقیه و مفسّر معاصر، در این رابطه گفته است: این التفات از غیاب به تخاطب مربوط به انسان است نه خداوند چراکه خداوند همیشه حاضر است. او می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون: رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین شناخته و خود را در محضر او می‌بیند سپس لیاقت تخاطب می‌یابد. ولى كسى كه اين اسماى حسنى را درك نكرده يا نپذيرفته است، شايستگی مقام تخاطب با خداوند را ندارد؛ زيرا او در حقیقت غايب است؛ گرچه خداوند مشهود مطلق است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۱۶.</ref> | *'''التفات از غیب به تخاطب''': آیات قبل، تماما با افعال غائب به حمد و ستایش خدا پرداخته است در حالیکه از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. طباطبایی فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌‌ها را اشاره به این نکته می داند که انسان در حال عبادت نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بیروح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید خداوند را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> جوادی آملی فقیه و مفسّر معاصر، در این رابطه گفته است: این التفات از غیاب به تخاطب مربوط به انسان است نه خداوند چراکه خداوند همیشه حاضر است. او می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون: رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین شناخته و خود را در محضر او می‌بیند سپس لیاقت تخاطب می‌یابد. ولى كسى كه اين اسماى حسنى را درك نكرده يا نپذيرفته است، شايستگی مقام تخاطب با خداوند را ندارد؛ زيرا او در حقیقت غايب است؛ گرچه خداوند مشهود مطلق است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۱۶.</ref> | ||
*'''تقدیم مفعول بر فعل:''' در جملات فعلیه در زبان عربی، در حالت عادی ابتدا فعل سپس فاعل و بعد از آن مفعول قرار می‌گیرد. مقدم شدن هر یک بر دیگری امکان پذیر است و معنایی خاص به‌همراه دارد. این آیه نیز در حالت عادی باید «نعبدک و نستعینک» می‌بود. بیشتر محققین مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه حصر و اختصاص<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر، مؤسسة المعارف الإسلاميّه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> و معنای آیه را با توجه به این نکته چنین دانسته اند: ما «فقط» تو را می پرستیم (و تنها تو را شایسته پرستش | *'''تقدیم مفعول بر فعل:''' در جملات فعلیه در زبان عربی، در حالت عادی ابتدا فعل سپس فاعل و بعد از آن مفعول قرار می‌گیرد. مقدم شدن هر یک بر دیگری امکان پذیر است و معنایی خاص به‌همراه دارد. این آیه نیز در حالت عادی باید «نعبدک و نستعینک» می‌بود. بیشتر محققین مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه حصر و اختصاص<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر، مؤسسة المعارف الإسلاميّه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> و معنای آیه را با توجه به این نکته چنین دانسته اند: ما «فقط» تو را می پرستیم (و تنها تو را شایسته پرستش می‌دانیم) و «فقط» از تو کمک می‌جوییم چراکه دیگری را شایسته کمک گرفتن نمی‌دانیم.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> | ||
*'''توحید افعالی و عبادی''': در تفسیر نمونه آمده است، عبارت «ایاک نبعد» در این آیه به توحید در عبادت و عبارت «ایاک نستعین» به توحید در افعال از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref> | *'''توحید افعالی و عبادی''': در تفسیر نمونه آمده است، عبارت «ایاک نبعد» در این آیه به توحید در عبادت و عبارت «ایاک نستعین» به توحید در افعال از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref> | ||
*'''تقدم بینش بر رفتار''': برخی محققان با مقایسه محتوای آیات پیشین با این آیه گفته‌اند: همانطور که آیات پیشین در‌بردارنده اعتقادات انسان بوده، این آیه بیان‌کننده اعمال و رفتار انسان یعنی پرستش است که از مقایسه این دو می‌توان نتیجه گرفت که ریشه رفتارهای انسان، اندیشه‌های اوست.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa19880 «تفسیر «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» چیست؟»]، وبگاه اسلام کوئست.</ref> | *'''تقدم بینش بر رفتار''': برخی محققان با مقایسه محتوای آیات پیشین با این آیه گفته‌اند: همانطور که آیات پیشین در‌بردارنده اعتقادات انسان بوده، این آیه بیان‌کننده اعمال و رفتار انسان یعنی پرستش است که از مقایسه این دو می‌توان نتیجه گرفت که ریشه رفتارهای انسان، اندیشه‌های اوست.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa19880 «تفسیر «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» چیست؟»]، وبگاه اسلام کوئست.</ref> | ||