رؤیت خدا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''رؤیت خدا''' مسئله‌ای کلامی درباره امکان دیدن [[خدا]] با چشم است. متکلمان [[امامیه]] و [[معتزله]] معتقدند خدا نه در دنیا و نه در [[آخرت]]، با چشم ظاهری دیده نمی‌شود. از دیدگاه اینان، دیدن خدا با چشم ظاهری مستلزم جسمانیت خداست. در مقابل بیشتر مذاهب کلامی [[اهل‌سنت]] مانند [[اشاعره]]، [[اصحاب حدیث|اهل‌حدیث]]،  مجسمه، [[کرامیه|کَرّامِیّه]] و [[سلفیه]] برآن‌اند که امکان دیدن خداوند وجود دارد.

رؤیت خدا مسئله‌ای کلامی است درباره اینکه آیا می‌توان خدا را با چشم سر دید یا خیر.<ref> سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۶و۲۷؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۶.</ref> در [[آیه|آیاتی]] از قرآن، از رؤیت خدا سخن آمده است؛ مانند آیات ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]، آیه ۱۶ [[سوره یونس]]، و آیات ۱۱ تا ۱۳ [[سوره نجم]]. در برخی آیات نیز دیدن خدا نفی شده است؛ همچون آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]، آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]]، [[آیه ۵۵ سوره بقره]]، آیه ۱۵۳ [[سوره نساء]] و آیه ۲۱ [[سوره فرقان]].<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹-۸۰۲.</ref> در منابع روایی شیعه و سنی، روایات فراوانی درباره امکان یا عدم امکان رؤیت خدا نقل شده است.<ref>برای روایات شیعه نگاه کنید به کلینی، الکافی، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۹۱، ص۱۲۴، خطبه ۱۸۵، ص۲۶۹ و خطبه ۱۸۶، ص۲۷۳؛ شرف‌الدین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، ۱۴۲۳ق، ص۵۳-۸۱. برای روایات اهل‌سنت نگاه کنید به بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹؛ دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref>

در اسلام، سابقه مباحث کلامی درباره رؤیت خدا به قرن دوم قمری بازمی‌گردد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۴و۲۵؛ ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۰۴.</ref> در این قرن، دو فرقه کلامیِ [[جهمیه|فرقه جَهْمیّه]] و [[معتزله]] رؤیت خدا با چشم سر را انکار کردند. در اوایل قرن سوم، امکان دیدن خدا از عقاید اصلی [[احمد بن حنبل]]، از ائمه چهارگانه اهل‌سنت و پیروانش شد. دیگر فرقه‌های کلامی همچون [[ماتریدیه|ماتُریدیه]]، [[اشاعره]]، مُجَسّمه، [[مشبهه|مُشَبّهه]]، [[کرامیه|کَرّامِیّه]] و سلفیه<ref>ابن‌تیمیه،‌ منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۱۶، ۳۲۹-۳۴۹، ج۳، ص۳۴۱، ۳۴۴و۳۴۷.</ref> امکان رؤیت خدا با چشم سر را پذیرفتند.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت خدا»،‌ ص۸۰۴.</ref>

برخی [[متکلم|متکلمان]]، از جمله [[جعفر سبحانی]]، متکلم شیعه قرن ۱۴، معتقدند اندیشه دیدن خدا توسط برخی از [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیانی]] که تظاهر به [[اسلام]] می‌کردند مانند [[کعب الاحبار|کَعْبُ الاَحْبار]] به [[حدیث|احادیث]] و مباحث اسلامی وارد شد.<ref>نگاه کنید به سبحانی، الهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۸و۱۳۹؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۵-۲۴؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> از دیدگاه جعفر سبحانی، تمام احادیث مرتبط با رؤیت خدا توسط مسلمان‌نماهای یهودی و مسیحی وارد منابع روایی مسلمانان شده است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۶.</ref>

سه دیدگاه اصلی درباره مسئله رؤیت خدا مطرح شده است: مُجَسّمه و [[کَرّامِیّه|کَرّامیّه]] از فرقه‌های کلامی اهل‌سنت دیدن خدا در دنیا و آخرت را ممکن می‌دانند؛ زیرا خداوند را جسمانی و مکانمند توصیف می‌کنند.<ref>سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵؛‌ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۶۶و۲۶۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۵.</ref>

[[امامیه]]،<ref>علامه حلی، کشف المراد،‌ ۱۳۸۲ش، ص۴۶؛ سبحانی،‌ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref>، [[زیدیه]]<ref>سبحانی،‌ رؤیة‌الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۲.</ref> و [[معتزله]]<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۰؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵۷ و ۱۱۴.</ref> رؤیت خدا در دنیا و آخرت را محال می‌دانند و در این باره اتفاق‌نظر دارند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۱و۱۷۲؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵؛ سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵.</ref>

از جمله آیات قرآن، آیه ۱۴۳ سوره اعراف است که در آن، موسای نبی از خداوند می‌خواهد او را ببیند، اما خدا پاسخ می‌دهد که موسی نمی‌تواند او را ببیند. استدلال این است که اگر دیدن خداوند محال بود، [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی(ع)]] چنین درخواستی از خداوند نمی‌کرد.<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۱؛ رازی،‌ الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref>

برای اثبات دیدن خدا در آخرت به روایات منقول از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نیز استناد کرده‌اند؛<ref>نگاه کنید به: دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref> مانند این روایت نبوی:‌‌<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> «پروردگارتان را خواهید دید، چنان‌که ماه شب چهاردهم را مشاهده می‌کنید.»<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۹؛ ابن‌تیمیه،‌ منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۳۲، ج۳، ص۳۴۱.</ref>

از ادله نقلی مخالفان، یکی همان آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]] است که موافقان هم به آن استناد می‌کردند و در آن، خداوند به موسی می‌گوید تو نمی‌توانی مرا ببینی: «لَنْ تَرانِی». از آنجا که واژه «لَنْ» به معنای نفی ابدی است، «لَنْ تَرانِی» دلالت بر نفی ابدی رؤیت خدا و عدم وقوع آن دارد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۶۴-۶۶.</ref>

روایات منقول از [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] هم دلالت دارند که خداوند با چشم ظاهری دیده نمی‌شود.<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲.</ref> در روایتی، شخصی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] می‌پرسد آیا خدا را دیده است و او پاسخ می‌دهد خدایی را که نمی‌بینم عبادت نمی‌کنم؛ اما او را با حقیقت ایمان می‌توان مشاهده کرد، نه با چشمان سر.<ref>نهج البلاغة، چاپ دار الكتاب اللبناني، ج۱، ص۲۵۸، خطبه ۱۷۹.</ref>