بقعه چهار امامزاده قم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بقعه چهار امامزاده'''، محل [[دفن]] چهار تن از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] در شهر [[قم]] است. این [[بقعه]] در خیابان ۲۰ متری آیت‌الله حائری قرار دارد، در گذشته در خارج شهر، در میان گورستانی در اراضی کمَرْ و سعدآباد قرار داشت.<ref>نک. آقا بابایی و قریشی، ص۱۲۱ـ۱۲۲</ref> معماری این بنا، به [[قرن هشتم|قرن‌های هشتم]] و [[قرن نهم|نهم]] تعلق داشته اما در بازسازی [[سال ۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ش]]، سبک معماری قدیمی آن را تغییر داده‌اند. بقعه چهار امامزاده، مدتی به نام یکی از خادمان آن، ملاآقا بابا، نامیده می‌شده است.

==دفن‌شدگان==

سنگ مزار کنونی، دفن‌شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان [[امام سجاد|امام زین العابدین(ع)]]، معرفی می‌کند. مؤلف تاریخ قم، از مهاجرت نوادگان [[امام سجاد(ع)]] به [[قم]] خبر داده است.<ref>رک. حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> نامبردگان در کتاب [[تاریخ قم]]<ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> و مدفونین آرامگاه، بنابر قول [[فیض قمی]]، <ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> عبارت‌اند از: ابومحمد حسن، ابوعلی محمد، ابوطالب محسن، به همراه پدرشان ابوعبداللّه حسین، که نسبش به امام سجاد(ع) می‌رسد، بدین ترتیب: ابوعبداللّه حسین بن علی بن عمر بن حسن اَفْطَس بن علی اصغر بن امام زین العابدین. [[فقیه]] محمدی جلالی<ref>محمدی جلالی، ج۱، ص۵۰۰ـ ۵۰۵</ref> نیز، با استناد به‌مندرجات کتاب هایی چون [[المجدی فی انساب الطالبیین]] نوشته [[علی بن محمد علوی عمری|عمری]]<ref>المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۲۰</ref> و [[عمدة الطالب]] [[ابن عنبه]]، <ref>ابن عنبه، ص۳۷۹</ref> اظهارات عباس فیض را تأیید کرده است.<ref>برای دیگر اقوال رک. نائینی، ج۲، ص۲۰۰ـ۲۰۱؛ ناصرالشریعه، ص۲۱۵</ref>

==قدمت بنا==

تاریخ ساخت بنا، بنابر نظر دونالد نیوتن ویلبر، قرن هشتم و در [[ایلخانان|دوره ایلخانی]] است.<ref>ویلبر، ص۱۲۶</ref> تغییر وضع درون بنا به [[تیموریان|دوره تیموری]] و قرن نهم نسبت داده شده است<ref>رک. گولومبک و ویلبر، ج۱، ص۴۰۳؛ قس هیلن برند، ص۳۳۵ که بیرون بنا را معماری دوره تیموری و داخل آن را معماری دوره ایلخانی می‌داند.</ref> [[فیض قمی]] بنای آن را پیش از عهد [[صفویه|صفوی]] و تزیینات داخلی آن را از دوره [[شاه طهماسب اول]] (حک: ۹۳۰ـ ۹۸۴) دانسته است.<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲</ref> طرح، شکل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به کار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجی [[قم]]، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌کند. فقط ایوان جبهه شرقی در دوره صفوی یا [[قاجاریه|قاجار]] به آن الحاق شده است، که احتمال دارد در بازسازی نایب الحکومه قم در ۱۲۸۶ش احداث گردیده باشد.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ص۱۰۲، پانویس</ref> در دهه ۱۳۶۰ش، نیکوکاران محل، با مشارکت اداره اوقاف قم، بنای هشت ضلعی امامزاده را، مرمت بناهای تاریخی، نوسازی کردند.

=== قبل از بازسازی ۱۳۶۰ش===

بنای اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجی قم، از بیرون هشت ضلعی و از درون چهار ضلعی با پوشش آجری بوده<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> و هر یک از دیوارهای درونی بنا، طاق‌نمایی به عرض سه متر و عمق یک متر با طاقی تیزه‌دار داشته است. ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعی، شش متر بوده و با کمک گوشوارهایی در کنج‌ها به هشت ضلعی و سپس به گریو شانزده ضلعی تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونی نیم‌کُره و پوشش بیرونی شانزده ترک بر آن استوار بوده است. این گنبد در گذشته به کاشی‌های فیروزه‌فامی از عهد صفویه مزین بوده است.

فضای داخلی بنا سفیدکاری ساده‌ای داشته و تنها لچکی‌ها و اِسْپَرِ طاق نماها با گچ‌بری مُضَرَّس (دندانه دار) از دوره صفویه تزیین شده بوده است.<ref>رک. فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲ـ۵۹۳</ref> در جانب شرقی بنا ایوانی از آجر که ورودی اصلی بنا بوده، قرار داشته که الحاقی بودن آن در دوره متأخرتر قطعی است.<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۳</ref> این ایوان تزییناتی از آجر و کاشی داشته<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> که به کاشی‌های هفت رنگ دوره [[قاجاریه|قاجار]] شبیه بوده است.

===بعد از بازسازی ۱۳۶۰ش===

در بازسازی دهه ۱۳۶۰، اسپرهای(دیوارهای غیر باربر) بنا در چهار ضلع داخلی و به تبع آن، ایوان تاریخی، تخریب شد و رواقی مستطیل شکل و محصور به بنا اضافه گردید که از طریق طاق‌نماهای تخریب شده، به [[ضریح]] و فضای مرکزی ارتباط یافته است. و طاق‌نمای شمالی و جنوبی رو به رواق محصور جدید، و طاق‌نمای جبهه غربی به کفش‌کن، که ورودی اصلی بنا از خیابان است، اتصال یافته است. همچنین ایوان ستون‌دار جدیدی، در جانب شرقی، بنا شده است.

در این بازسازی، تمامی جرزها و فضاهای داخلی، از کف تا مرکز گنبد، با سنگ‌های مرمر و نمای خارجی با آجر سه سانتی پوشش یافته است. ضریحی از سنگ مرمر با پنجره‌های مشبک فولادی، جانشین ضریح قدیمی گردیده و گنبد خارجی نیز با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای، با کتیبه‌هایی از لفظ [[اللّه]] و نام‌های [[پنج تن]] تزیین شده است.

==امامزادگان هم‌ نام==

در استان [[قم]]، دو بنای دیگر؛ یکی در شهر [[کهک|کهَک]] در جنوب استان قم و دیگری در قریه [[فردو|فُرْدو]] نیز به نام چهار امامزاده وجود دارد. بنای اول بقعه‌ای است که، به استناد خواب یکی از اهالی، در ۱۲۸۵ش ساخته شده و مدفن چهار تن به نام‌های عبدالله، یعقوب، ناصر و محمد است.<ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۸۳؛ نیز رک. فیض قمی، ج۲، ص۷۳۸، که آن را بقعه شاهزاده عبداللّه کهک نامیده است.</ref>

بنای دوم، که آن را مدفن نوادگان [[شاه چراغ]] شیراز می‌دانند، <ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۹۶</ref> ارزش معماری چندانی ندارد. آثار ارزنده در این بقعه، در منبّت‌کاری درگاه شمالی و دو صندوق منبّت‌کاری زیر گنبد جنوبی متعلق به قبل از دوره صفویه و دو صندوق منبت‌کاری در زیر گنبد شمالی به تاریخ‌های ۱۰۳۰ق و ۱۰۳۲ق است.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۹۶ـ ۲۰۰؛ فیض قمی، ج۲، ص۶۴۶ـ۶۵۱</ref>

==پانویس==

==منابع==

* غلامحسین افضل الملک، تاریخ و جغرافیای قم، (تهران ? ۱۳۹۶).

* عباس فیض قمی، کتاب گنجینه آثار قم، قم ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰ش.

* [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/4377 حسن بن محمد قمی، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، چاپ جلال الدین طهرانی، تهران ۱۳۶۱ش؛ ]

==پیوند به بیرون==

* فیلم؛[http://qom.irib.ir/component/content/article/368-qom/7208-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87 صدا و سیمای مرکز قم]