کاربر ناشناس
بقعه چهار امامزاده قم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Smnazem بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[پرونده:4 Emamzaadeh-Qom3.jpg|بندانگشتی|فضای داخلی چهار امامزاده قم]] | [[پرونده:4 Emamzaadeh-Qom3.jpg|بندانگشتی|فضای داخلی چهار امامزاده قم]] | ||
[[پرونده:4 Emamzaadeh-Qom4.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:4 Emamzaadeh-Qom4.jpg|بندانگشتی]] | ||
'''چهار امامزاده'''، محل دفن چهار تن از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] در شهر [[قم]] است. این بقعه که امروز در خیابان پانزده خرداد قرار دارد، در گذشته در خارج شهر، در میان گورستانی در اراضی کمَرْ و سعدآباد قرار داشت.<ref>نک. آقا بابایی و قریشی، ص۱۲۱ـ۱۲۲</ref> معماری این بنا، به قرن‌های هشتم و نهم تعلق داشته اما در بازسازی ۱۳۶۰ش، سبک معماری قدیمی آن را تغییر داده‌اند. بقعه چهار امامزاده، مدتی به نام یکی از خادمان آن، ملاآقا بابا، نامیده می‌شده است.<ref>افضل الملک، ص۶۳؛ مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> | '''چهار امامزاده'''، محل دفن چهار تن از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] در شهر [[قم]] است. این بقعه که امروز در خیابان پانزده خرداد قرار دارد، در گذشته در خارج شهر، در میان گورستانی در اراضی کمَرْ و سعدآباد قرار داشت.<ref>نک. آقا بابایی و قریشی، ص۱۲۱ـ۱۲۲</ref> معماری این بنا، به [[قرن هشتم|قرن‌های هشتم]] و [[قرن نهم|نهم]] تعلق داشته اما در بازسازی ۱۳۶۰ش، سبک معماری قدیمی آن را تغییر داده‌اند. بقعه چهار امامزاده، مدتی به نام یکی از خادمان آن، ملاآقا بابا، نامیده می‌شده است.<ref>افضل الملک، ص۶۳؛ مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> | ||
==دفن شدگان== | ==دفن شدگان== | ||
سنگ مزار کنونی، دفن شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان [[امام زین العابدین(ع)]]، معرفی می‌کند. مؤلف تاریخ قم، از مهاجرت نوادگان [[امام سجاد(ع)]] به [[قم]] خبر داده است.<ref>رک. حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> نامبردگان در کتاب [[تاریخ قم]]<ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> و مدفونین آرامگاه، بنابر قول [[فیض قمی]]، <ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> عبارت‌اند از: ابومحمد حسن، ابوعلی محمد، ابوطالب محسن، به همراه پدرشان ابوعبداللّه حسین، که نسبش به امام سجاد(ع) می‌رسد، بدین ترتیب: ابوعبداللّه حسین بن علی بن عمر بن حسن اَفْطَس بن علی اصغر بن امام زین العابدین. فقیه محمدی جلالی<ref>محمدی جلالی، ج۱، ص۵۰۰ـ ۵۰۵</ref> نیز، با استناد به‌مندرجات کتاب هایی چون [[المجدی فی انساب الطالبیین]] عمری<ref>المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۲۰</ref> و [[عمدةالطالب]] [[ابن عنبه]]، <ref>ابن عنبه، ص۳۷۹</ref> اظهارات عباس فیض را تأیید کرده است.<ref>برای دیگر اقوال رک. نائینی، ج۲، ص۲۰۰ـ۲۰۱؛ ناصرالشریعه، ص۲۱۵</ref> | سنگ مزار کنونی، دفن شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان [[امام زین العابدین(ع)]]، معرفی می‌کند. مؤلف تاریخ قم، از مهاجرت نوادگان [[امام سجاد(ع)]] به [[قم]] خبر داده است.<ref>رک. حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> نامبردگان در کتاب [[تاریخ قم]]<ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> و مدفونین آرامگاه، بنابر قول [[فیض قمی]]، <ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> عبارت‌اند از: ابومحمد حسن، ابوعلی محمد، ابوطالب محسن، به همراه پدرشان ابوعبداللّه حسین، که نسبش به امام سجاد(ع) می‌رسد، بدین ترتیب: ابوعبداللّه حسین بن علی بن عمر بن حسن اَفْطَس بن علی اصغر بن امام زین العابدین. فقیه محمدی جلالی<ref>محمدی جلالی، ج۱، ص۵۰۰ـ ۵۰۵</ref> نیز، با استناد به‌مندرجات کتاب هایی چون [[المجدی فی انساب الطالبیین]] عمری<ref>المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۲۰</ref> و [[عمدةالطالب]] [[ابن عنبه]]، <ref>ابن عنبه، ص۳۷۹</ref> اظهارات عباس فیض را تأیید کرده است.<ref>برای دیگر اقوال رک. نائینی، ج۲، ص۲۰۰ـ۲۰۱؛ ناصرالشریعه، ص۲۱۵</ref> | ||
==قدمت بنا== | ==قدمت بنا== | ||
تاریخ ساخت بنا، بنابر نظر دونالد نیوتن ویلبر<ref>ویلبر، ص۱۲۶</ref> قرن هشتم و در [[ایلخانان|دوره ایلخانی]] است. تغییر وضع درون بنا به [[تیموریان|دوره تیموری]] و قرن نهم نسبت داده شده است<ref>رک. گولومبک و ویلبر، ج۱، ص۴۰۳؛ قس هیلن برند، ص۳۳۵</ref> که بیرون بنا را معماری دوره تیموری و داخل آن را معماری دوره ایلخانی می‌داند. [[فیض قمی]]<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲</ref> بنای آن را پیش از عهد [[صفویه|صفوی]] و تزیینات داخلی آن را از دوره [[شاه طهماسب اول]] (حک: ۹۳۰ـ ۹۸۴) دانسته است. طرح، شکل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به کار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجی [[قم]]، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌کند. فقط ایوان جبهه شرقی در دوره صفوی یا [[قاجاریه|قاجار]] به آن الحاق شده است، که احتمال دارد در بازسازی نایب الحکومه قم در ۱۲۸۶ احداث گردیده باشد.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ص۱۰۲، پانویس</ref> در دهه ۱۳۶۰ش، نیکوکاران محل، با مشارکت اداره اوقاف قم، بنای هشت ضلعی امامزاده را، بدون رعایت اصول مرمت بناهای تاریخی، نوسازی کردند. | تاریخ ساخت بنا، بنابر نظر دونالد نیوتن ویلبر<ref>ویلبر، ص۱۲۶</ref> قرن هشتم و در [[ایلخانان|دوره ایلخانی]] است. تغییر وضع درون بنا به [[تیموریان|دوره تیموری]] و قرن نهم نسبت داده شده است<ref>رک. گولومبک و ویلبر، ج۱، ص۴۰۳؛ قس هیلن برند، ص۳۳۵</ref> که بیرون بنا را معماری دوره تیموری و داخل آن را معماری دوره ایلخانی می‌داند. [[فیض قمی]]<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲</ref> بنای آن را پیش از عهد [[صفویه|صفوی]] و تزیینات داخلی آن را از دوره [[شاه طهماسب اول]] (حک: ۹۳۰ـ ۹۸۴) دانسته است. طرح، شکل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به کار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجی [[قم]]، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌کند. فقط ایوان جبهه شرقی در دوره صفوی یا [[قاجاریه|قاجار]] به آن الحاق شده است، که احتمال دارد در بازسازی نایب الحکومه قم در ۱۲۸۶ احداث گردیده باشد.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ص۱۰۲، پانویس</ref> در دهه ۱۳۶۰ش، نیکوکاران محل، با مشارکت اداره اوقاف قم، بنای هشت ضلعی امامزاده را، بدون رعایت اصول مرمت بناهای تاریخی، نوسازی کردند. | ||
==توصیف بنا== | ==توصیف بنا== | ||
=== قبل از بازسازی در ۱۳۶۰ش=== | === قبل از بازسازی در ۱۳۶۰ش=== | ||
بنای اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجی قم، از بیرون هشت ضلعی و از درون چهار ضلعی با پوشش آجری بوده<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> و هر یک از دیوارهای درونی بنا، طاق نمایی به عرض سه متر و عمق یک متر با طاقی تیزه دار داشته است. ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعی، شش متر بوده و با کمک گوشوارهایی در کنجها به هشت ضلعی و سپس به گریو شانزده ضلعی تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونی نیم کره و پوشش بیرونی شانزده ترک بر آن استوار بوده است. این گنبد در گذشته به کاشیهای فیروزه فامی از عهد صفویه مزین بوده است. | بنای اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجی قم، از بیرون هشت ضلعی و از درون چهار ضلعی با پوشش آجری بوده<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> و هر یک از دیوارهای درونی بنا، طاق نمایی به عرض سه متر و عمق یک متر با طاقی تیزه دار داشته است. ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعی، شش متر بوده و با کمک گوشوارهایی در کنجها به هشت ضلعی و سپس به گریو شانزده ضلعی تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونی نیم کره و پوشش بیرونی شانزده ترک بر آن استوار بوده است. این گنبد در گذشته به کاشیهای فیروزه فامی از عهد صفویه مزین بوده است. | ||
فضای داخلی بنا سفیدکاری ساده‌ای داشته و تنها لچکی‌ها و اِسْپَرِ طاق نماها با گچ بری مُضَرَّس (دندانه دار) از دوره | فضای داخلی بنا سفیدکاری ساده‌ای داشته و تنها لچکی‌ها و اِسْپَرِ طاق نماها با گچ بری مُضَرَّس (دندانه دار) از دوره صفویه تزیین شده بوده است.<ref>رک. فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲ـ۵۹۳</ref> در جانب شرقی بنا ایوانی از آجر که ورودی اصلی بنا بوده، قرار داشته که الحاقی بودن آن در دوره متأخرتر قطعی است.<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۳</ref> این ایوان تزییناتی از آجر و کاشی داشته<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> که به کاشیهای هفت رنگ دوره [[قاجاریه|قاجار]] شبیه بوده است. | ||
===بعد از بازسازی ۱۳۶۰ش=== | ===بعد از بازسازی ۱۳۶۰ش=== | ||
در بازسازی دهه ۱۳۶۰، اسپرهای (دیوارهای غیر باربر) بنا در چهار ضلع داخلی و به تبع آن، ایوان تاریخی، تخریب شد و رواقی مستطیل شکل و محصور به بنا اضافه گردید که از طریق طاق نماهای تخریب شده، به ضریح و فضای مرکزی ارتباط یافته است. بدین ترتیب، طاق نمای شمالی و جنوبی رو به رواق محصور جدید، و طاق نمای جبهه غربی به کفش کن، که ورودی اصلی بنا از خیابان است، اتصال یافته است. همچنین ایوان ستون دار جدیدی، در جانب شرقی، بنا شده است. | در بازسازی دهه ۱۳۶۰، اسپرهای (دیوارهای غیر باربر) بنا در چهار ضلع داخلی و به تبع آن، ایوان تاریخی، تخریب شد و رواقی مستطیل شکل و محصور به بنا اضافه گردید که از طریق طاق نماهای تخریب شده، به ضریح و فضای مرکزی ارتباط یافته است. بدین ترتیب، طاق نمای شمالی و جنوبی رو به رواق محصور جدید، و طاق نمای جبهه غربی به کفش کن، که ورودی اصلی بنا از خیابان است، اتصال یافته است. همچنین ایوان ستون دار جدیدی، در جانب شرقی، بنا شده است. | ||
در این بازسازی، تمامی جرزها و فضاهای داخلی، از کف تا مرکز گنبد، با سنگهای مرمر و نمای خارجی با آجر سه سانتی پوشش یافته است. ضریحی از سنگ مرمر با پنجره‌های مشبک فولادی، جانشین ضریح قدیمی گردیده و گنبد خارجی نیز با کاشیهای معرق فیروزه‌ای، با کتابه هایی از لفظ جلاله [[اللّه]] و نامهای [[پنج تن]] تزیین شده است. | در این بازسازی، تمامی جرزها و فضاهای داخلی، از کف تا مرکز گنبد، با سنگهای مرمر و نمای خارجی با آجر سه سانتی پوشش یافته است. ضریحی از سنگ مرمر با پنجره‌های مشبک فولادی، جانشین ضریح قدیمی گردیده و گنبد خارجی نیز با کاشیهای معرق فیروزه‌ای، با کتابه هایی از لفظ جلاله [[اللّه]] و نامهای [[پنج تن]] تزیین شده است. | ||
==امامزادگان هم نام== | ==امامزادگان هم نام== | ||
در استان [[قم]]، دو بنای دیگر؛ یکی در شهر [[کهک|کهَک]] در جنوب استان قم و دیگری در قریه [[فردو|فُرْدو]] نیز به نام چهار امامزاده وجود دارد. بنای اول بقعه‌ای است که، به استناد خواب یکی از اهالی، در ۱۲۸۵ ساخته شده و مدفن چهار تن به نامهای عبداللّه، یعقوب، ناصر و محمد است.<ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۸۳؛ نیز رک. فیض قمی، ج۲، ص۷۳۸، که آن را بقعه شاهزاده عبداللّه کهک نامیده است</ref> | در استان [[قم]]، دو بنای دیگر؛ یکی در شهر [[کهک|کهَک]] در جنوب استان قم و دیگری در قریه [[فردو|فُرْدو]] نیز به نام چهار امامزاده وجود دارد. بنای اول بقعه‌ای است که، به استناد خواب یکی از اهالی، در ۱۲۸۵ ساخته شده و مدفن چهار تن به نامهای عبداللّه، یعقوب، ناصر و محمد است.<ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۸۳؛ نیز رک. فیض قمی، ج۲، ص۷۳۸، که آن را بقعه شاهزاده عبداللّه کهک نامیده است</ref> | ||
بنای دوم، که آن را مدفن نوادگان [[شاهچراغ]] شیراز می‌دانند، <ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۹۶</ref> ارزش معماری چندانی ندارد. آثار ارزنده در این بقعه، در منبت کاری درگاه شمالی و دو صندوق منبت کاری زیر گنبد جنوبی متعلق به قبل از دوره | بنای دوم، که آن را مدفن نوادگان [[شاهچراغ]] شیراز می‌دانند، <ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۹۶</ref> ارزش معماری چندانی ندارد. آثار ارزنده در این بقعه، در منبت کاری درگاه شمالی و دو صندوق منبت کاری زیر گنبد جنوبی متعلق به قبل از دوره صفویه و دو صندوق منبت کاری در زیر گنبد شمالی به تاریخهای ۱۰۳۰ق و ۱۰۳۲ق است.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۹۶ـ ۲۰۰؛ فیض قمی، ج۲، ص۶۴۶ـ۶۵۱</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
<references /> | <references /> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
* رضا آقا بابایی و حسن قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، قم ۱۳۸۴ش. | * رضا آقا بابایی و حسن قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، قم ۱۳۸۴ش. | ||
| خط ۴۴: | خط ۶۰: | ||
* دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش. | * دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
=== منابع انگلیسی=== | === منابع انگلیسی=== | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
#Lisa Golombek and Donald Newton Wilber, The Timurid architecture of Iran and Turan, Princeton 1988. | #Lisa Golombek and Donald Newton Wilber, The Timurid architecture of Iran and Turan, Princeton 1988. | ||
#Robert Hillenbrand, "The tomb towers of Iran to 1550", Ph.D dissertation, Trinity College, University of Oxford, 1974. | #Robert Hillenbrand, "The tomb towers of Iran to 1550", Ph.D dissertation, Trinity College, University of Oxford, 1974. | ||
{{پایان چپ‌چین}} | {{پایان چپ‌چین}} | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5592 دانشنامه جهان اسلام] با دخل و تصرف | * منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5592 دانشنامه جهان اسلام] با دخل و تصرف | ||
* [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900926000170 خبرگزاری فارس؛ معرفی امامزاده ابراهیم و چهار امامزاده] | * [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900926000170 خبرگزاری فارس؛ معرفی امامزاده ابراهیم و چهار امامزاده] | ||