حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابن‌طاووس]] دعای منسوب به [[امام جواد(ع)]] را که گویند برای مصون ماندن از آسیب‌ها برای [[مأمون]] نوشت، در [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مُهَج‌الدعوات]]<ref>مُهَج‌الدعوات، ص۵۲ـ۵۹</ref> «حرز» و در [[الامان من اخطار الاسفار و الازمان|الامان]]<ref>الامان، ص ۷۴</ref> «عوذه» نامیده‌است. از مقایسه متون حرزها و تعویذها نیز به تفاوتی نمی‌توان دست یافت. به همین سبب، در ادبیات محدّثان و اهل دعا، حرز و تعویذ و تحرّز و تعوّذ غالباً در یک سیاق و به یک معنا به‌کار رفته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به برقی، ج ۲، ص۳۶۷؛ ابن‌طاووس، ۱۴۱۴ـ۱۴۱۶، ج ۲، ص۲۷۵</ref> شاید بتوان گفت تعویذ تنها خواندنی‌ها و نوشتنی‌ها (از قبیل [[اسم اعظم]] یا اذکار و ادعیه) است، اما حرز افزون بر اینها شامل اشیا هم می‌گردد.

واژه حرز و مشتقات آن در [[قرآن]] نیامده، اما در احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] و ادعیه مأثور این واژه فراوان به‌کار رفته‌است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۱، ص۲۸۱، ج ۲، ص۲۲۱، ۵۱۹؛ ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص۱۵۲؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۳، ص۹۷؛ همو، ۱۴۱۱، ص۱۵۱، ۵۷۴؛ ابن‌حنبل، ج ۴، ص۶۰؛ ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۲۷۲</ref> شماری از این حدیث‌ها، از جمله حدیث [[انس بن مالک]]<ref>رجوع کنید به کنزالعمال، علی بن حسام الدین متقی، ج ۲، ص۶۶۶ـ۶۶۷</ref> و حدیث منقول از [[حضرت علی(ع)]]، <ref>سیوطی، ذیل اسراء: ۴۵؛ متقی، ج ۲، ص۶۶۶</ref> حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر [[اسلام]] است به این معنا که [[پیامبر(ص)]]، [[امامان]] و برخی از [[صحابه]] و [[تابعان]] و اتباع ایشان برای حفظ خود یا دیگران از گزندها و آسیب‌ها حرز به‌کار می‌برده و نتیجه مطلوب را نیز به دست می‌آورده‌اند.

و بر آن شرح‌هایی به نام «حورائیه» نوشته شده‌است.<ref>محمدبن منوّر، بخش ۱، مقدمه شفیعی کدکنی، ص صدونوزده</ref> این رباعی حرزی بوده که ابوسعید برای شفای استاد خود، {{یادداشت| استاد بو صالح https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/27281/24/text

  پایگاه مجلات تخصصی نور }} که در بستر افتاده بوده، املا کرده‌است.<ref>رجوع کنید به محمدبن منوّر، بخش ۱، ص۲۷۴</ref> [[ابن‌عربی]]<ref>ص ۲۶۴</ref> نیز حرزی را به [[حضرت سلیمان|سلیمان‌بن داود نبی]] نسبت داده‌است.

حرزها از نظر کوتاهی و بلندی باهم تفاوت دارند. برخی، مانند حرزی به‌نام «حرز خدیجه»، از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند، <ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۷؛ مجلسی، ۱۴۰۴، ج ۹۱، ص۲۱۰، ۲۲۴</ref> اما برخی مرکب از چند سطر و بعضی نیز چون حرز منسوب به [[امام سجاد(ع)]]<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۳ـ۲۸</ref> و حرز منسوب به [[امام صادق(ع)]]<ref>رجوع کنید به همان، ص۳۴ـ۳۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۷۳ـ۲۷۹</ref> مفصّل و طولانی‌اند.

درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخی حرزها آیاتی از [[قرآن]]‌اند، مانند [[آیة الکرسی]] و [[آیه و ان یکاد]]. این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند، <ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج ۱۸، ص۱۷۰ـ۱۷۱؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص۴۰۰؛ ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۱۲۵</ref> زیرا از [[رسول خدا(ص)]] منقول است که هرکس ۳۳ آیه از قرآن را در شبی بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌ای به وی آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطی، ذیل بقره: ۳</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتی از قرآن را حرزِ فرزندش [[امام کاظم(ع)]] قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌کرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۵ـ۴۹؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۳۹</ref>

افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث کارهایی نیز حرز معرفی شده‌است، از جمله همراه داشتن [[تربت]] [[امام حسین (ع)]] به‌ویژه در سفر، <ref>ابن‌قولویه، ص۴۷۳ـ۴۷۴؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۶، ص۷۴ـ ۷۵؛ حرّعاملی، ج ۱۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸</ref> تدهین با روغن درخت‌بان، <ref>ابن‌بسطام، ص۹۴</ref> همراه داشتن عصایی از درخت بادام تلخ در سفر، <ref>ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۲۷۰</ref> حک کردن برخی اذکار بر نگین [[انگشتر|انگشتری]]، <ref>همو، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۰</ref> در دست کردن خاتم عقیق<ref>کلینی، ج ۶، ص۴۷۰؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص۱۹۹</ref> و به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۴۸</ref>

*حرز [[ابی دجانه انصاری|ابی دَجانَه انصاری]] برای دفع [[جن]] و سحر. این حرز که راویان [[اهل سنّت]] آن را نقل کرده‌اند<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابن‌جوزی، ج ۳، ص۱۶۸؛ فتنی، ص۲۱۱</ref> در سده‌های اخیر به مجموعه‌های حدیثی [[شیعه]] نیز راه یافته‌است، <ref>رجوع کنید به مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۲۰ـ۲۲۴</ref> اما حدیث‌شناسان اهل سنّت متفقآ این حدیث را برساخته ارزیابی کرده و موسی انصاری، راوی حدیث مزبور، را صحابی ساختگی معرفی کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به ابن‌جوزی، همانجا؛ ذهبی، ج ۴، ص۴۲۹؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۶، ص۳۰۵</ref>

*[[دعای سیفی|حرز یمانی]]، مشهور به دعای سَیفی، یکی از حرزهای منسوب به [[امام علی(ع)]] است. این حرز، که از آن با عنوان «دعای یمانی» هم یاد شده، <ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۳۷</ref> با اسانید و متون متفاوت روایت شده‌است.<ref>رجوع کنید به همان، ص۱۳۷ـ۱۵۳؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۲، ص۲۴۰ـ۲۵۹</ref> بر این حرز، که نام آن همواره بر زبان ایرانیان به ویژه شاعران فارسی‌گو جاری بوده‌است، <ref>برای نمونه رجوع کنید به حافظ، ص۵۹</ref> شرحهایی هم نگاشته‌اند. در این شرحها شارحان درباره مقدمات و آداب به‌کار بستن دعای مزبور و سند و متن آن سخن گفته‌اند.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج ۶، ص۱۹۰، ج ۱۲، ص۲۳۵، ج ۱۶، ص۳۰۳</ref>

داوری درباره حرزها و درستی و نادرستی انتساب آنها به [[معصومان(ع)]]، به بررسی دقیق حدیث‌شناختی یک‌یک آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانید و [[ثقه|وثاقت]] و عدم وثاقت راویان نیاز دارد. از پاره‌ای از احادیث متضمن حرزها، از نظر سند، انتقاد شده‌است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، ۱۳۶۳ش، ج ۱۲، ص۴۳۶ـ۴۴۳؛ همو، ۱۴۰۶ـ۱۴۰۷، ج ۹، ص۱۱۷</ref> گفتنی است که گاهی یک حرز و سبب ورود آن، به دو امام نسبت داده شده‌است. مثلاً، حرزی از [[امام موسی کاظم(ع)]] نقل شده و گفته شده‌است که امام وقتی آن را خواند که او را در گودالی پیش درندگان انداخته بودند، <ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۲۷ـ۳۳۱</ref> اما همان حرز و سبب ورود آن، به [[امام رضا(ع)]] هم نسبت داده شده‌است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۴۹ـ۳۵۴</ref>

درباره جواز و عدم جواز آویختن حرز، از روایات منقول از پیشوایان معصوم مستفاد می‌شود که آویختن چیزهایی که در آن [[قرآن]] یا ذکر خدا باشد و از آنها بوی [[شرک]] به مشام نرسد [[مباح]] است؛<ref>حمیری، ص۱۱۰ـ۱۱۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج۹۲، ص۴ـ۶؛ قس جوهری، ذیل «تمم»</ref> بنابراین، اینکه سنّت آویختن حرز از رسوم [[جاهلیت]] و درنتیجه [[حرام]] دانسته شده، <ref>رجوع کنید به مبارکفوری، ج ۹، ص۳۵۶</ref> قاعدتاً ناظر به رفتارهایی شبیه به آویختن تَمیمه و امثال آن است.

{{پانویس}}

 

{{منابع}}

* محمدبن حسن طوسی، [[مصباح المتهجد]]، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.

* محمدباقربن محمدتقی مجلسی، [[مرآةالعقول]] فی شرح اخبار آل‌الرسول، ج ۸، چاپ هاشم رسولی، ج ۱۲، چاپ جعفر حسینی، تهران ۱۳۶۳ش.

* محمدباقربن محمدتقی مجلسی، ملاذالاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۶ـ۱۴۰۷.