حسینیه ارشاد: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از صدور مجوز رسمى، در آذر 1346 ساختمان حسینیه ارشاد رسماً گشایش یافت و سخنرانیهاى دینى در آن آغاز شد. بسیارى از روحانیان سرشناس و برخى افراد مشهور غیرروحانى از سخنرانان آن بودند، از جمله: [[فخرالدین حجازى]]، [[محمدتقى شریعتى]]، [[محمد مفتح]]، [[حسین نورى همدانى]]، [[اكبر هاشمى رفسنجانى]]، [[سیدمحمد محیط ‌طباطبائى]]، [[على گلزاده غفورى]]، [[محمدجواد باهنر]]، [[سیدعبدالكریم هاشمی‌نژاد]]، [[محمدمهدى موحدى كرمانى]]، [[ابوالقاسم خزعلى]]، [[سیدصدرالدین بلاغى]]، [[على دوانى]]، [[ناصر مكارم شیرازى]]، [[سیدمرتضى شبسترى]]، [[سید علی حسینی خامنه‌ای]] و همین طور [[على شریعتى]]، [[عباس زریاب خویى]] و [[محمداسماعیل رضوانى]] نیز در آنجا سخنرانى می‌كردند و افزون بر آن، مدرّس سیره نبوى و تاریخ اسلام بودند. [[رضا اصفهانى]] نیز مدرّس [[فلسفه اسلامى]] بود.<ref>شریف‌پور، ص256؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواك، جاهاى متعدد؛ میناچی‌مقدّم، مصاحبه مورخ 12 آبان 1387.</ref>

نشر مطبوعات دینى از اهداف مندرج در اساسنامه حسینیه بود كه با چاپ و نشر آثار و سخنرانیهاى استادان فعال در حسینیه، از جمله مطهرى، [[محمدتقى شریعتى]] و على شریعتى، آغاز شد.<ref>براى آگاهى از عناوین برخى از این آثار رجوع کنید به شریعتى در نگاه مطبوعات، ج1، ص59؛ یادنامه استاد شهید مرتضى مطهرى، كتاب 1، ص537؛ مركز اسناد انقلاب اسلامى، آرشیو، «حسینیه ارشاد»، ش355، ص85.</ref>

==فعالیتهاى حسینیه==

===فعالیت‌هاى علمى حسینیه===

فعالیتهاى علمى حسینیه در سه بخش پژوهش، آموزش و تبلیغ پیش‌بینى شده بود.

*بخش پژوهش شامل گروههاى اسلام‌شناسى، تاریخ اسلام، فرهنگ و علوم اسلامى، علوم اجتماعى، كشورهاى اسلامى، ادبیات و هنر اسلامى بود.

*بخش تبلیغ در حیطه وعظ و خطابه دینى، برگزارى اجلاس‌هاى تخصصى و همایش و مصاحبه‌هاى علمى، دعوت از شخصیتهاى علمى اسلامى خارج و داخل، پاسخ به پرسش‌هاى فلسفى و مذهبى، انتشار كتاب‌هاى اعتقادى، مناظرات مذهبى و جز آن فعالیت داشت.

*بخش آموزش داراى گروه‌هاى قرآن‌شناسى، اسلام‌شناسى، آموزش مبلّغ، ادبیات، هنر و نمایش مذهبى، زبان و ادبیات عرب و زبانهاى خارجى، و تعلیمات عمومى مذهبى ویژه بانوان بود. برنامه‌هاى هریك از این بخش‌ها در روزنامه براى آگاهى همگان منتشر می‌شد.<ref>رجوع کنید به اطلاعات، ش13791، 19 اردیبهشت 1351، ص17.</ref>

===فعالیت های جانبی===

تأسیس كاروان حج و تشكیل جلسات آموزش مناسك حج، و تشكیل گروههاى هنرى و اجراى نمایش از دیگر برنامه‌هاى جنبى و نوآورانه حسینیه ارشاد بود. دو نمایش ابوذر و نهضت شیعى سربداریه را ساواك بسیار خطرناك تشخیص داد و مانع اجراى مجدد آنها شد.<ref> حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواك، ص 256ـ260؛ دكتر شریعتى در آیینه‌ى خاطرات، ص 105ـ 106.</ref>

==حضور جدّى مطهرى در برنامه ها==

سالهاى 1343 تا 1349ش دوره نخست فعالیت حسینیه ارشاد، و به تعبیرى دوره حضور جدّى مطهرى در برنامه‌ریزى و پیشبرد و مدیریت امور آن، بود. مطهرى ــ كه از آغاز كار حسینیه، براى ایراد سخنرانى به جمع بانیان حسینیه پیوسته بودــ با توجه به اشرافش بر علوم و معارف اسلامى، از سوى هیئت مدیره، متصدى امور پژوهش و آموزش علمى و دینى شد.<ref> میناچی‌مقدّم، 1379ش، ص 5</ref> بر این اساس، حتى گفته شده است كه مطهرى بانى حسینیه ارشاد بود.<ref> سرگذشتهاى ویژه از زندگى استاد شهید مرتضى مطهرى، ج 1، ص 95، به روایت سیدعلى خامنه‌اى؛ قس میناچی‌مقدّم، مصاحبه مورخ 12 آبان 1387</ref> وى تا 1349ش بیشترین تعداد جلسات سخنرانى را داشت و تأثیرگذارترین فرد در جمع گردانندگان حسینیه ارشاد بود.<ref> رجوع کنید به میناچی‌مقدّم، 1384ش، ص 53ـ54؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله.</ref>

در 1346ش استقبال جوانان از سخنرانیهاى [[فخرالدین حجازى]] و نظر مطهرى بر كنار گذاشتن او از حسینیه ارشاد، موجب بروز بحران در هیئت مدیره شد كه با كناره‌گیرى حجازى اندكى فروكش كرد .<ref> مركز اسناد انقلاب اسلامى، آرشیو، «حسینیه ارشاد»، ش 353، ص 171، 176؛ رهنما، ص 232ـ 233؛ نیز رجوع کنید به فلسفى، ص 307</ref> على شریعتى، كه از 1345ش با تدریس تاریخ اسلام در [[دانشگاه مشهد]] شهرت یافته بود، به دعوت مطهرى، از آبان 1347 به جمع سخنرانان حسینیه ارشاد پیوست. وى با قدرت بیان و سبك و رویكرد ویژه‌اش به مباحث، عملا سایر سخنرانیهاى مؤسسه را تحت تأثیر قرارداد. نخستین سخنرانى وى در سوم آبان 1347، مورد توجه مخاطبان و سخنرانان حسینیه، از جمله مطهرى، قرار گرفت.<ref> دوانى، ص 44؛ رهنما، ص 234.</ref>

==حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش اسلامى==

جریانهاى فكرى در حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش اسلامى صد سال اخیر در ایران و دیگر كشورهاى اسلامى بود. رویكرد این جریان، تمسك به اسلام به عنوان عامل آگاهی‌بخش و تحول‌آفرین بود، كه به‌ویژه بر ابعاد ایدئولوژیك دین تأكید داشت و رسالت خود را هویت بخشى به نسل جوان، خرافه‌زدایى، مبارزه با تحجر و جمود فكرى، مبارزه فكرى با [[ماركسیسم]] و جریانات غیراسلامى در جامعه می‌دانست. <ref> رجوع کنید به یوسفى اشكورى، ص 125ـ126، 131ـ132؛ جعفریان، ص 284.</ref>

==فعالیت گسترده شریعتى==

از فروردین 1350، در پى خروج مطهرى و به تبع آن شمارى از روحانیان همفكر وى، <ref> سرگذشتهاى ویژه از زندگى استاد شهید مرتضى مطهرى، ج 1، ص 99، به روایت سیدعلى خامنه‌اى؛ جعفریان، ص 284ـ285</ref> حسینیه ارشاد عملاً پایگاه فعالیت بی‌وقفه شریعتى شد و او، كه با ممنوعیت تدریس در [[دانشگاه مشهد]] نیز مواجه شده بود، همه فرصت و توان خود را مصروف تدریس و ایراد سخنرانى در این مركز كرد. <ref> ابوالحسنى، ص410؛ در مورد چگونگى ممنوعیت اعمال شده رجوع کنید به متینى، ص 865؛ نیز رجوع کنید به شریعت‌رضوى، ج 1، ص 159.</ref>

گردانندگان حسینیه ارشاد نیز ــكه آرمان خود را «بازگرداندن نسل جوان و روشنفكر از غربزدگى به اسلام و نجات توده مذهبى» می‌دانستندــ در فراهم آوردن محیط مطلوب براى فعالیتهاى شریعتى تلاش می‌كردند.<ref> رجوع کنید به شریعتى، 1384ش، ص 147؛ نیز در مورد تحلیل خود شریعتى از اهمیت حسینیه ارشاد رجوع کنید به شریعتى ، 1377ش، ص 126.</ref>

جلسات درس شریعتى، با عنوان تاریخ ادیان و اسلام‌شناسى، و سخنرانیهاى او در مناسبتهاى مذهبى مورد توجه بسیارى از جوانان به‌ویژه دانشجویان قرار گرفت، اما محتواى مباحث و نیز كثرت مخاطبان آن، حساسیتها و مخالفتهاى فراوانى را برانگیخت. از نظر شمارى از مخالفان و معارضان حكومت، حسینیه ارشاد نقش «سوپاپ اطمینان» را براى حكومت داشت. كه در منطقه‌اى از شمال شهر تهران براى بورژواها ساخته شده بود.<ref> رجوع کنید به نجات‌حسینى، ص416؛ رهنما، ص278؛ بهشتى، ص108؛ جعفرى، ص31</ref> مبارزان چپ‌گرا حتى سخنرانان حسینیه را به همكارى با ساواك متهم می‌كردند.<ref> دكتر شریعتى در آیینه‌ى خاطرات، ص228</ref> این در حالى بود كه تفسیرهاى انقلابى شریعتى از تشیع، در نظر برخى تحلیلگران، الهام‌بخش گروه‌هاى معارض بود.<ref> رجوع کنید به آبراهامیان، ص490؛ نجاتى، ج1، ص400؛ براى اطلاعات بیشتر رجوع کنید به جعفرى، ص31.</ref>

===نظارت بر فعالیت های حسینیه===

سران [[حكومت پهلوى]] نیز حسینیه ارشاد را از همان آغاز زیرنظر داشتند. ابتدا برفعالیتهاى گردانندگان حسینیه صرفاً نظارت می‌كردند، اما به‌تدریج و در پى توسعه و تعمیق فعالیتها و حضور اشخاص معارض و سیاسى در این مركز، حساسیت مقامات امنیتى برانگیخته شد؛ با وجود این، باتوجه به امكان نفوذ و سیطره جریان چپ در كشور، كه خطرى بالقوه براى آن حكومت بود، آن را به نفع خود ارزیابى كرد. در این میان، سخنرانیهاى ستیزه‌جویانه شریعتى كه به‌تدریج رنگ و بوى انقلابى می‌یافت و نیز تأثیر بیان و قلم او در جذب جوانان به سوى فعالیتهاى سیاسى و مبارزه، به منزله هشدارى براى حكومت بود.<ref> در مورد ابعاد سیاسى سخنرانیهاى حسینیه ارشاد و نقش سخنرانان آن در ایجاد انگیزه‌هاى مبارزاتى رجوع کنید به غفارى، ص 97؛ نراقى، ص 132ـ133؛ عمید زنجانى، ص 229؛ مركز اسناد انقلاب اسلامى، آرشیو، «حسینیه ارشاد»، ش 355، ص 42ـ45، ش 504، ص 338ـ339؛ فوكو، ص40ـ41.</ref>

مخالفت علما و روحانیان با حسینیه ارشاد نیز، پس از گسترش فعالیتهاى شریعتى، افزایش یافت. این مخالفت، كه عمدتاً ناظر بر جهت‌گیریها و محتواى دینى مطالب شریعتى بود، در سطوح گوناگون، از مجتهدان و مراجع تقلید، مدرّسان و نویسندگان حوزه علمیه قم و وعاظ، و از شكل تحریم تا نقد محتوایى و علمى بروز و ظهور داشت. <ref> محمدمهدى جعفرى، فعال سیاسى و از همراهان على شریعتى، مصاحبه مورخ 25 مهر 1387؛ براى نمونه‌اى از نقدها رجوع کنید به نشریه درسهایى از مكتب اسلام، سال 13، بهمن 1350، ش 1، ص 76ـ78؛ براى آگاهى از برخى دلایل مخالفت با شریعتى و به تبع آن حسینیه ارشاد رجوع کنید به انصارى، ص 100؛ رهنما، ص 266ـ276؛ شریعتى، 1347ش، ص 235؛ اسلامى، ص 61ـ65،70ـ74.</ref>

شدت یافتن لحن شریعتى در نقد مجموعه روحانیت و نیز انتشار گسترده نوشته‌هایش در این‌باره، موجب شد شمارى از علما درباره حسینیه ارشاد و به‌ویژه مطالب سخنرانیهاى شریعتى، به متدینان هشدار دهند.<ref> رجوع کنید به اسناد انقلاب اسلامى، ج 1، ص 352، ج 5، ص 144ـ145؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواك، ص 299، 315، 320؛ شریعتى به روایت اسناد ساواك، ج 2، ص 120ـ121</ref> گویا حكومت پهلوى از مقابله روحانیت با جریان فكرى حسینیه ارشاد خرسند بود و از آن بهره‌بردارى كرد.<ref> رجوع کنید به مركز اسناد انقلاب اسلامى، آرشیو، «حسینیه ارشاد»، ش 355، ص 83، 121، ش 505، ص 157</ref> گفتنى است كه مصدقی‌ها و روشنفكران غیرمذهبى نیز از منتقدان حسینیه ارشاد و شخص شریعتى بودند.<ref> رجوع کنید به شریعت رضوى، ج 2، ص 347ـ352؛ سامى، ص10؛ اكبرى، ص 9ـ10.</ref>

در 1350 و 1351ش، هم‌زمان با اوج‌گرفتن مبارزات سیاسى در جامعه و نقش فعال حسینیه ارشاد در جذب جوانان دانشگاهى و گرایش فعالان سیاسى به حسینیه ارشاد و پایگاه شدن آن محل براى مبارزان با حكومت، دستگاه امنیتى حكومت ادامه كار حسینیه ارشاد را در قالب جلسات سخنرانى صلاح ندانست. <ref> رجوع کنید به جعفرى، ص 33؛ رزمجو، ص 211؛ شریعتى به روایت اسناد ساواك، ج 2، ص 111، 118.</ref>

درخصوص تعطیل حسینیه ارشاد در آبان 1351 ــ كه به ‌دستور مستقیم [[محمدرضا پهلوى]] صورت گرفت ــ چند نظر ابراز شده كه از آن جمله است: فشار محافل مذهبى و روحانیان بر شاه و حكومت براى تعطیل كردن حسینیه ارشاد؛<ref> رجوع کنید به جعفریان، ص286؛ جعفرى، ص33ـ34</ref> ناكامى ساواك در بهره‌بردارى از حسینیه ارشاد به عنوان مركزى در برابر «جنبش مسلّحانه» ؛<ref> علیجانى، ص263</ref> و رفع نیاز حكومت به سخنرانیهاى حسینیه به‌عنوان جریان مخالف با روحانیت. <ref> روحانى، ج3، ص359.</ref>

به نظر می‌رسد عمده‌ترین دلیل براى بسته‌شدن حسینیه ارشاد، آگاهى یافتن حكومت از عمق و تأثیر فعالیتهایى بود كه، به دلیل صبغه مذهبى داشتن، به آنها چندان توجه نشده بود.

پس از تعطیل حسینیه ارشاد و بازتاب آن در مجامع و محافل سیاسى و مذهبى و دانشجویى، مقامات امنیتى كشور به بازگشایى و از سرگیرى فعالیتهاى آن نظر دادند و رئیس سازمان امنیت و اطلاعات كشور، به رئیس سازمان اوقاف نوشت كه چون به تعویق افتادن برنامه‌هاى مذهبى در حسینیه ارشاد از نظر افكار عمومى به صلاح نیست، سازمان اوقاف رأساً متولى اداره این مؤسسه گردد. اما پیگیری ها به نتیجه نرسید و محمدرضا پهلوى با بازگشایى مجدد حسینیه مخالفت كرد. <ref> مركز اسناد انقلاب اسلامى، آرشیو، «حسینیه ارشاد»، ش353، ص69؛ ش505، ص238ـ240؛ حسینیان، ص758ـ759.</ref>

با وجود تعطیل برنامه‌هاى رسمى حسینیه، توسعه و تكمیل بناى آن ادامه یافت و با استفاده از امكانات و فضاى آن، اقدامات محدودى صورت گرفت از جمله: تهیه سرودهاى انقلابى توسط [[حمید شاهنگیان]] و [[حسین صبحدل]]، و چاپ و تكثیر مخفیانه جزوات و كتابهاى [[على شریعتى]].<ref> میناچی‌مقدّم، مصاحبه مورخ 12 آبان 1387.</ref>

==حسینیه پس از پیروزى انقلاب==

===فعالیتهاى علمى و مذهبى===

حسینیه ارشاد پس از پیروزى [[انقلاب اسلامى]]، بازگشایى و فعالیتهاى اجتماعى و علمى و مذهبى آن از سر گرفته شد.<ref> رجوع کنید به آیندگان، سال 12، ش 3326، شنبه 18 فروردین 1358، ص 1</ref> تشكیل انجمن شعر و ادب و برگزارى كلاسهاى آموزش قرآن، تفسیر [[نهج‌البلاغه]]، [[ادبیات عرب]]، حافظ ‌شناسى و تفسیر [[مثنوى]] و جز آن، از جمله فعالیتهاى علمىِ پس از انقلابِ حسینیه ارشاد است. همچنین حسینیه ارشاد به مناسبت اعیاد یا سوكواری هاى مذهبى و نیز در سالروز درگذشت على شریعتى، [[طالقانى]]، [[سحابى]] و [[بازرگان]]، همه‌ساله، مراسم ویژه‌اى برگزار می‌كند. در آخرین انتخابات مجمع عمومى مؤسسان، ناصر میناچی‌مقدّم به ریاست دائم هیئت مؤسس و امنا برگزیده شد .<ref>  میناچی‌مقدّم، مصاحبه مورخ 12 آبان 1387؛ روزنامه رسمى كشور، ش 18386، 28 فروردین 1387، ص 14.</ref>

این مؤسسه بیش از دهها عنوان كتاب تاریخى، ادبى و دینى منتشر كرده است.<ref> افسانه عطائى، مدیر انتشارات حسینیه ارشاد، مصاحبه مورخ 14 آبان 1387</ref> نشریه داخلى آن با عنوان ارشاد، كه اولین شماره آن در بهمن 1376 انتشار یافت، تا شماره 22 (زمستان 1385ش) منتشر شده است.

كتابخانه عمومى حسینیه ارشاد در تیر ۱۳۵۹، بنابه وصیت دكتر على شریعتى، افتتاح شد. این كتابخانه داراى بخشهاى ویژه (مانند بخش كودكان، ناشنوایان، نابینایان و نشریات) بوده و تا ۱۳۸۷ش، بیش از ۱۳۰۰۰۰ جلد كتاب داشته است. <ref>  شهمیرنورى، ص ۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref>

{{پانویس|2}}