ایجاب و قبول: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ایجاب و قبول''' از ارکان [[عقود اسلامی|عقود شرعی]] یا قراردادها که به‌وسیله آن، قصد و اراده طرفین قرارداد برای انجام معامله، معلوم می‌گردد. ایجاب، پیشنهاد انجام معامله به یک شخص و قبول، پذیرش این پیشنهاد از سوی آن شخص است. از احکام و شرایط ایجاب و قبول در دانش [[فقه]]، در مباحث مربوط به عقود شرعی بحث شده است.

از نظر این فقیهان در چنین عقدهایی، حتی اگر یکی از این شرایط رعایت نشود، عقد تحقق نمی‌یابد. در سایر عقدها، یعنی عقدهایی که هریک از طرفین هروقت بخواهند می‌توانند آنها را برهم بزنند (عقدهای جایز) مانند عقد [[وکالت]]، [[ودیعه]] و...رعایت این شروط لازم نیست و بدون آنها نیز عقد یا قرارداد بسته می‌شود.

«ایجاب»، پیشنهاد انجام معامله به یک شخص و «قبول»، پذیرش این پیشنهاد از سوی آن شخص است.<ref>یوسفی‌بداف، بابایی «نقش ایجاب و قبول در ایجاد تعهدات»، ص۲.</ref> قصد و اراده طرفین قرارداد برای انجام معامله به‌وسیله ایجاب و قبول، معلوم می‌گردد؛<ref>علامه حلی، تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۱۳، ص۹۱.</ref> از همین رو گفته‌اند ایجاب و قبول از ارکان هر قرارداد یا عقدی است<ref>شهید اول، القواعد و الفوائد، کتابفروشی مفید، ج۲، ص۲۷۱؛ عاملی، مفتاح الکرامه، ۱۴۱۹ق، ج۱۲، ص۴۷۵؛ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۱۶۴.</ref> و بدون آن، قرارداد یا عقد فاقد اثر و اعتبار است.<ref>حائری، انصاری حقیقی، «پژوهشی تطبیقی در دیدگاه امام خمینی در ماهیت ایجاب و قبول و آثار فقهی و حقوقی آن»، ص۱۰۸.</ref>

ایجاب و قبول در [[ابواب فقه|کتاب‌های فقهی]] [[متاجر|تجارت]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۹۳.</ref> [[دِین|دین]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۴.</ref> [[رهن]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۷.</ref> [[ضِمان|ضمان]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۳.</ref> [[صلح]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۷.</ref> [[مضاربه]]،<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۶۴۶.</ref> [[ودیعه]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۳۲.</ref> [[مزارعه و مساقات]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۳۶-۱۳۸.</ref> [[اجاره]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۰.</ref> [[وکالت]]،<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۴.</ref> [[وصایا]]<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۳.</ref> و [[ازدواج|نکاح]]<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۱.</ref> به کار رفته است.

[[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] در قسمت بیعِ کتاب [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]، ذیل بحث از «الفاظ عقد بیع» به‌طور مفصل به بحث درباره شرایط و احکام ایجاب و قبول در قراردادهای شرعی پرداخته است.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۷.</ref> در قانون مدنی کشور [[ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، به برخی از شرایط ایجاب و قبول در ضمن معاملات مختلف، اشاره شده است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92778 «قانون مدنی»، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.]

#الفاظ ایجاب و قبول به سبب آنکه متوقف بر بیان [[شارع|شارع‌اند]] (توقیفی بودن عقود)<ref>طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۱۷؛ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۲۷.</ref> و برای پیروی کردن از آنچه در متن روایات آمده،<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۵.</ref> باید به عربی گفته شود.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۵۹؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۲۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۲۵۰.</ref> برخی فقیهان عربی بودن الفاظ ایجاب و قبول را فقط در عقد نکاح، به سبب آنکه شارع نسبت به احکام آن حساسیت بیشتری دارد، شرط دانسته‌اند.<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۲۳، ص۱۵۸؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۱۷؛ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۹۳؛ غروی، التنقیح فی شرح المکاسب (تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله خویی)، ۱۴۴۰ق، ج۱، ص۱۹۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار الارشاد، ج۲۴، ص۲۱۵.</ref> فقهایی همچون شیخ انصاری، [[سید عبدالاعلی سبزواری]] و [[سید ابوالقاسم خویی]] بر این نظرند که همه عقود حتی عقد نکاح به هر زبانی که باشد، صحیح است.<ref>شیخ انصاری، کتاب النکاح، ۱۴۳۰ق، ص۷۹؛ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۵؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار الارشاد، ج۱۶، ص۲۱۵ و ج۲۴، ص۲۱۵؛ خویی، کتاب النکاح، دار العلم، ج۲، ص۱۶۴.</ref>

#برخی فقیهانی که عربی بودن الفاظ ایجاب و قبول را شرط دانسته‌اند، بر این نظرند که:

##با صیغه فعل ماضی و به صورت گذشته ادا شود،<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۵۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۲۴۴.</ref> چرا که فقط فعل ماضی به صراحت بر ایجاد (انشاء) معامله دلالت می‌کند<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۸؛ ایروانی، حاشیة المکاسب، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۸۹؛ میرزای نائینی، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> و اگر مثلاً در عقد بیع با صیغه مضارع (آینده) بگوید «ابیعُک: به تو می‌فروشم.»، بنا به دیدگاه مشهور فقها<ref>محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۸، ص۱۴۵.</ref> عقد بسته نمی‌شود.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۲۵۲-۲۵۳.</ref> برخی معتقدند لازم نیست صیغه عقد منحصراً به شکل فعل ماضی باشد<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، درا الارشاد، ج۱۶، ص۲۱۶.</ref> و اگر با الفاظ دیگری باشد که عرفاً بر ایجاد معامله دلالت کند<ref>غروی، التنقیح فی شرح المکاسب (تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله خویی)، ۱۴۴۰ق، ج۱، ص۲۰۲.</ref> و یا طرفین، ایجاد یا انشاء معامله را قصد کنند، عقد بسته می‌شود.<ref>محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۸، ص۱۴۵؛ مکارم شیرازی، انوار الفقاهه (کتاب البیع)، ۱۴۲۵ق، ص۱۱۳.</ref>

#صیغه عقد مُنجِز باشد؛ یعنی طرفین، عقد را بر چیزی مشروط و معلق نکنند،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۲۵۳-۲۵۴؛ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۶۲.</ref> پس اگر مثلاً در عقد بیع، فروشنده بگوید «این کالا را به فلان مقدار به تو فروختم، مشروط به این که فرزندم از سفرش برگردد.»، عقد منعقد نمی‌گردد.<ref>تبریزی، ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> برخی معتقدند، اگر عقد به چیزی در حال یا آینده مشروط شود که طرفین معامله به زمان تحقق آن چیز علم دارند، عقد درست است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۲۷۶؛ تبریزی، ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref>

===مطابقت میان ایجاب و قبول===

===موالات بین ایجاب و قبول===

ایجاب و قبول فعلی بدین معنا است که هر یک از طرفین عقد بدون گفتن لفظ خاصی به انجام معامله اقدام کنند. مثلاً در عقد [[مزارعه و مساقات|مزارعه]] در حین معامله، بدون آن که صیغه خاصی خوانده شود مالک زمین، زمینش را به قصد کار کردن بر روی آن‌ واگذار نماید و کشاورز یا کسی که می‌خواهد بر روی آن کار کند، زمین را تحویل بگیرد.<ref>خمینی، توضیح المسائل، ۱۳۷۲ش، ص۷۲؛ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ص۴۶۳؛ فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، ۱۳۷۴ش، ص۴۲۹.</ref> فقیهان این‌گونه معاملات را [[معاطات]] نامیده‌اند.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۳،ص۲۲۲.</ref>

==پانویس==

==منابع==

*ابن ابی الجمهور، محمد بن زین‌العابدین، عوالی اللئالی العزیزیة في الأحادیث الدینیة، قم، مؤسسه سیدالشهداء(ع)، ۱۴۰۳ق.

*ایروانی، میرزاعلی، حاشیة المکاسب، تهران، انتشارات کیا، ۱۳۸۴ش.