حسینیه: تفاوت میان نسخه‌ها

مردم دوره [[آل‌بویه]]، به دستور [[معزالدوله دیلمی]] در ۳۵۲، در [[عاشورا]] خیمه‌هایی برای [[عزاداری]] در خیابانها برپامی‌كردند.<ref>فقیهی، ص ۴۶۶</ref> در برپایی خیمه، از داربستهای چوبی یا فلزی استفاده می‏شد و روی آن را با پارچه‌های برزنتی می‏پوشاندند. این رسم همچنان باقی‏ست.

در منابع متقدم، درباره احداث بناهای دائم با عنوان حسینیه، گزارشی نیامده و پیش‏ترها، عزاداری، در مساجد، [[حرم]] معصومان، [[امامزاده‏|امامزاده‏ها]]، بازارها، تكیه‌ها و ... برگزار می‌شده. به احتمال قوی، اختصاص بنایی به نام حسینیه، از دوره [[قاجاریه|قاجار]] تثبیت شده است، چنان‌كه تاریخِ بنای حسینیه‌های مهم و معروف نیز تاریخی قدیم‌تر را نشان نمی‌دهد.<ref>رک دایرةالمعارف تشیع، ذیل مدخلهای حسینیه</ref>

در شهرهای زیارتی پراهمیتی چون [[كربلا]] و [[نجف]]، حسینیه‌ها برای پذیرایی از مسافران نیز به كار می‌روند؛ مانند حسینیه تهرانی‏ها در كربلا، كه بزرگ‌ترین حسینیه آنجا به شمار می‌رفت و با هدایا و نذورات مردم [[تهران]] ساخته شده بود. این حسینیه، علاوه برداشتن شبستانی وسیع در طبقه اول و زیرزمینهای بزرگ و متعدد، بیش از دویست اتاق برای سكونت [[زائر|زائران]] داشت ولی در جریان قیام شیعیان [[عراق]] در 1370ش، به دست ارتش بعث ویران شد.<ref>انصاری‌قمی، وقف، سال 2، ش 3، ص 84</ref>

بیشتر حسینیه‌ها معماری ساده‌ای دارند و فضایی سرپوشیده برای تجمع‌اند ولی بعضی از آنها از لحاظ تزیینات داخلی و بیرونی دارای اهمیت‌اند، مانند حسینیه شیخ محمدتقی فرحی و حسینیه آقا شیخ علی در بهشهر [[مازندران]] و حسینیه مشیر.<ref>رک. همایونی، همانجا؛ ستوده، ج 4، بخش 1، ص 690ـ691</ref> [[حسینیه ارشاد]] نیز كه با اهداف فرهنگی و اجتماعی در حدود سال 1345ش در [[تهران]] تأسیس شده، از معماری مدرن و تالار برگزاری سخنرانی برخوردار است.

در بسیاری موارد از لحاظ موقعیت در بافتِ شهری (مثلاً در شهرهای نائین، زواره، تفت و میبد)، حسینیه‌ها نقطه ارتباط اصلی میان خیابانها هستند و بخش مهمی از كالبد معماری شهر را تشكیل می‌دهند و مهم‌ترین فضای سرپوشیده هر محله تلقی می‌شوند.<ref>سلطان‌زاده، 1374ش، ص 131</ref>

نام‏گذاری مكان‏های ویژه عزاداری حسینی، در مناطق گوناگون شیعه‌نشین تابع مناسبات و ادبیات محلی بوده است؛ مثلاً در [[ایران]] و [[عراق]]، بیشتر از واژه [[تكیه]] استفاده می‏شده و در روندی رو به رشد، حسینیه در كنار واژه‌هایی چون میدان و چهارسوق به‏كارمی‌رفته. در ایران معاصر، بیشترِ مكانهایی‌كه برای برگزاری مراسم عزاداری حسینی بنا می‌شوند حسینیه نامیده‌می‌شوند<ref>ر ک. معتمدی، ج1، ص145ـ 351</ref>و تقریباً دیگر هیچ مكان نوساخته‌ای را با این كاربرد، تكیه نمی‌نامند و حتی در بازسازیها، نام تكیه‌ها را به حسینیه یا [[مسجد]] برمی‌گردانند.<ref>ر ک .همان، ج1، ص510؛شاطری، ص33</ref>

شیعیان [[عمان]] و [[بحرین]] درباره این مکان‏ها از واژه مَأتم، شیعیان شبه‌ قاره و [[پاكستان]] از امام‌بارا/ امامباره، عاشورخانه و عزاخانه، و در [[افغانستان]] از واژه منبر استفاده می‌كرده‌اند.<ref>ر.ک توسلی، ص 82؛ جانب‌اللهی، ص 15ـ20؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل"Imam-bara"؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل«اِمامْ باره»؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آكسفورد، ذیل واژه؛ تاسی، 53؛ فرهنگ، ص 308ـ318؛ ولی، ص 125ـ126</ref>

گاه، نام واقف یا بانی را بر روی حسینیه می‌گذارند، مثل حسینیه سیدمحمد صالح در [[كربلا]]، حسینیه اصطهباناتی در [[نجف]] و حسینیه مؤمن علی یزدی در [[کاظمین]]<ref>ر ک. انصاری‌قمی، وقف، سال 2، ش 1، ص 77، ش 3، ص 84، سال 3، ش 1، ص 101</ref>یا آنها را به نام اصناف می‌خوانند، مانند حسینیه خیاطها، حسینیه دباغها، حسینیه صباغها، هر سه در [[بیرجند]]<ref>رضائی، ص 126ـ127</ref> یا حسینیه خرازها، حسینیه نجارها، حسینیه قنادها و حسینیه بزازها، همگی در [[سبزوار]]<ref>محمدی، ص 261</ref>. حسینیه‌هایی كه اهالی برخی شهرها در شهرهای دیگر بنا می‌كنند، به نام گروه مهاجران یا زائران خوانده می‌شوند، مانند حسینیه اصفهانیها، حسینیه تهرانیها، حسینیه قمیها، و حسینیه آذربایجانیها، همگی در كربلا<ref>انصاری‌قمی، وقف، سال 2، ش 3، ص 83ـ84</ref>. برخی حسینیه‌ها نیز به نام محله‌ای كه در آن واقع شده‌اند خوانده می‌شوند، از جمله در نائین، ابیانه و كاشان.<ref>ر ک. سلطان‌زاده، 1374ش، ص 130؛ بلوكباشی، ص 59، 61؛ مشهدی نوش‌آبادی، ص 10</ref> نام‌گذاری حسینیه‌ها به نام [[امامان]] و معصومان و فرزندان آنها نیز مرسوم است<ref>ر ک. معتمدی، ج 1، ص 151، 165، 168، 180 و جاهای دیگر</ref>

تأمین هزینه‌های احداث، نگهداری و برگزاری مراسم در حسینیه‌ها را برخی بانیانِ متمول برعهده می‌گیرند و معمولاً درآمدها یا املاكی را به این منظور وقف می‌كنند. گاه این هزینه‌ها را مردم به صورت دسته جمعی برعهده می‌گیرند. برخی نیز منزل خود را به طور دائم یا موقت به صورت حسینیه درمی‌آورند. غیر از انگیزه عمومی مذهبی، نذر برای شفای بیماران یا حصول موفقیت در كاری مهم نیز از انگیزه‏های احداث حسینیه‌های دائم یا موقت است.<ref>ر ک. انصاری‌قمی، همانجا؛ شهری‌باف، ج2، ص360؛ طعمه، ص180ـ181؛دایرةالمعارف جهان اسلام آكسفورد، همانجا.</ref>

* انصاری‌قمى، محمدرضا، «موقوفات ایرانیان در عراق»، وقف : میراث جاویدان، سال 2، ش 1 (بهار 1373)، ش 3 (پاییز 1373)، سال 3، ش 1 (بهار 1374).

* بلوكباشى، على، نخل‌گردانى: نمایش تمثیلى از جاودانگى حیات شهیدان، تهران 1380ش.

* تابنده، على، خورشید تابنده: شرح احوال و آثار عالم ربّانى و عارف صمدانى حضرت آقاحاج سلطان حسین تابنده گنابادى «رضاعلیشاه» (طاب‌ثراه)، تهران 1373ش.

* توسلى، محمود، «حسینیه‌ها ـ تكایا ـ مصلی‌ها»، در معمارى ایران: دوره اسلامى، به كوشش محمدیوسف كیانى، ج 1، تهران: جهاد دانشگاهى، 1366ش.

* جانب‌اللهى، محمدسعید، تأثیر اماكن مذهبى بر بافت محلات سنتى شهرستان تفت»، در مجموعه مقالات مردم‌شناسى، دفتر3، (تهران): سازمان میراث فرهنگى كشور، مركز مردم ‌شناسى، 1366ش.

* دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیرنظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران 1367ش ـ، ذیل «اِمامْباره» (از یداللّه غلامى).

* دایرةالمعارف تشیع، زیرنظر احمدصدر حاج‌سید جوادى، كامران فانى، و بهاءالدین خرمشاهى، تهران 1366ش. ذیل «حسینیه ارشاد» (از حسن یوسفی‌اشكورى)، «حسینیه امیرسلیمانى»، «حسینیه مشیر» (از پرویز ورجاوند).

* رضائى، جمال، بیرجندنامه: بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدى، به اهتمام محمود رفیعى، تهران 1381ش.

* ستوده، منوچهر، از آستارا تا اِستارباد، تهران 1349ش.

* سلطان‌زاده، حسین، روند شكل‌گیرى شهر و مراكز مذهبى در ایران، تهران 1362ش.

* همو، نائین: شهر هزاره‌هاى تاریخى، تهران 1374ش؛

* شاطرى، علی‌اصغر، واژه‌نامه محرّم (كاشان)، كاشان 1383ش.

* شهری‌باف، جعفر، طهران قدیم، تهران 1381ش.

* طعمه، سلمان هادى، كربلاء فى الذاكرة، بغداد 1988.

* فرهنگ، محمدحسین، جامعه‌شناسى و مردم‌شناسى شیعیان افغانستان، قم 1380ش.

#فقیهى، علی‌اصغر، آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان با نمودارى از زندگى مردم در آن عصر، تهران 1357ش.

* محمدى، محمود، فرهنگ اماكن و جغرافیاى تاریخى بیهق (سبزوار) براساس معجم‌البلدان یاقوت و تاریخ بیهق، سبزوار 1381ش.

* مشهدى نوش‌آبادى، محمد، نوش‌آباد در آینه تاریخ: آثار تاریخى و فرهنگ، كاشان 1378ش.

* معتمدى، حسین، عزادارى سنتى شیعیان در بیوت علما و حوزه‌هاى علمیه و كشورهاى جهان، ج 1، قم 1378ش.

* میرمحمدى، حمیدرضا، «پراكندگى جغرافیایى اماكن مذهبى كشور در قالب استانى»، مسجد، ش 58 (مهر و آبان 1380).

* ولى، محمدطه، المساجد فى الاسلام، بیروت 1409/1988.

* همایونى، صادق، حسینیه مشیر، عكاسى از عباس بهمنى و منوچهر چهره‌نگار شیرازى، تهران 1371ش.

* EI2, s.v. "Imam-bara", (by K. A. Nizami);

* The Oxford encyclopedia of the Modern Islamic world, ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Husayniyah" (by Gustav Thaiss);

* Garcin de Tassy, Muslim festival in India and other essays, tr. and ed M. Waseem, Delhi 1997.