کاربر:Ms.sadeghi/صفحه تمرین
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | نورالله بن عبدالله مشهور به عمان سامانی |
| تاریخ نگارش | قرن ۱۳ق |
| موضوع | اشعار عرفانی عاشورایی |
| سبک | مثنوی |
| زبان | فارسی |
| به تصحیح | سیدمحمد سادات اخوی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | شركت چاپ و نشر بين الملل (وابسته به سازمان تبليغات اسلامی) |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۳ش |
گنجینه‌الاسرار اشعاری است درباره واقعه کربلا، امام حسین (ع)، حضرت زینب(س) و نقش آفرینی شهدای آن همچون حضرت عباس(ع)، علی اکبر(ع)، قاسم و حر که توسط عمان سامانی(۱۲۵۸-۱۳۲۲ق) در قالب مثنوی سروده شده است.
گنجینه‌الاسرار از یک دیباچه و ۴۱ بخش تشکیل شده است. عمان سامانی در اشعارش از آیات، روایات، اصطلاحات عرفانی و اشعار شاعران دیگر مانند حافظ شیرازی، سعدی و مولوی استفاده می‌کند. وی از آرایه‌های ادبی همچون ترصیع، موازنه و ایهام بهره برده است.
گنجینه‌الاسرار دارای نقاط ضعفی همچون استفاده زیاد از لغات عربی و بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع) است.
گنجینه‌الاسرار عمانی سامانی بارها در داخل و خارج کشور چاپ شده و محتوای آن محور و موضوع کتابها، مقالات، پایان‌نامه‌ها، تئاتر و سمینارهای متعددی بوده است.
معرفی و جایگاه
گنجینه‌الاسرار مجموعه اشعاری است در رثای امام حسین(ع) و واقعه کربلا که توسط عَمَّان سامانی در سال ۱۳۰۵ هجری قمری سروده شده و به تشویق آغاسلیمان‌خان رئیس خواجه‌سرایان دربار ناصرالدین شاه قاجار چاپ و منتشر شد.[۱] اشعار او در قالبِ شعریِ مثنوی، است.[۲] عمان سامانی مجموعه اشعارش را گنجینه‌الاسرار نامگذاری کرد[۳] و آن را بر وزن و شیوه زبده الاسرار صفی علیشاه سرود.[۴]
ابعاد مختلف گنجینه‌الاسرار همچون عرفان، ادبیات و بلاغت محور همایش‌ها و سمینارهای زیادی بوده است که بیانگر جایگاه بالای آن است مثلا در سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی دو مقاله درباره ایدئولوژی و بلاغت در گنجینه‌الاسرار ارائه شد[۵] همچنین مقالات و پایان‌نامه‌های[۶] متعددی درباره این اثر ارزشمند نوشته شده است. نمایش و تئاتری با نام «بر فَرَس تندرو» بر اساس گنجینه‌الاسرار نوشته و در برج میلاد تهران اجرا شد.[۷]
به گفته برخی در گنجینه‌الاسرار نقاط ضعفی همجون استفاده زیاد از واژه‌گان عربی و بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع)[۸] وجود دارد.[۹]
ساختار و ویژگی‌ها
گنجینه‌الاسرار از یک دیباچه و ۴۱ بخش تشکیل شده است. دیباچه آن درباره توصیف خدای‌متعال، بیان فضایل حضرت محمد (ص)، امام علی (ع) و اهل بیت (ع) و مختصری از زندگی‌نامه شخصی عمان سامانی و علت نگارش کتاب است.[۱۰] در ابتدای هر بخش خلاصه‌ای از آن بخش با نثری زیبا بیان می‌شود.[۱۱]
ویژگی‌ها
- استفاده از آیات و روایات: او در اشعارش به مناسبت‌های مختلف از آیات قرآن[۱۲] و روایات اهل‌بیت (ع) استفاده کرده[۱۳] و برخی از معجزات و کرامات حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) همچون شق القمر و رد الشمس را نیز بیان می‌کند.[۱۴]
- بیان عرفانی اشعار: عمان سامانی با ذوق عرفانی که دارد، اشعارش را بیان می‌کند به طوری که در ۸۳۰ بیت گنجینه‌الاسرار نزدیک به ۳۰۰ اصطلاح عرفانی را ذکر می‌کند.[۱۵] برخی معتقدند وحدت وجود محور اصلی گنجینه الاسرار است و عمان سامانی با این نگاه اشعارش را سروده است.[۱۶] به گفته شهید مطهری عمان سامانی در اشعارش برداشتی عرفانی از واقعه کربلا دارد.[۱۷]
- بهره گرفتن از اشعار شاعران دیگر: عمان سامانی در سروده‌هایش از اشعار شاعران دیگر همچون عبدالرحمن جامی،[۱۸] وحشی بافقی،[۱۹] حافظ شیرازی،[۲۰] سعدی،[۲۱] هلالی جغتایی،[۲۲] خاقانی،[۲۳] و مولوی[۲۴] استفاده کرده است.
- به کار بردن آرایه‌های ادبی: سامانی در اشعارش از انواع آرایه‌های ادبی همچون ترصیع، موازنه، انواع جناس، واج‌آرایی، تکرار، عکس، ایهام بهره می‌برد و همین امر موجب برجستگی اثر او شده است.[۲۵]
- استفاده از قالب مناظره: عمان در اشعارش مناظره‌ها و گفتگوهایی را بین افراد واقعه کربلا ترسیم می‌کند[۲۶] همچون گفتگوی امام حسین(ع) با حضرت زینب(س)،[۲۷] مناظره امام با زعفر جنی،[۲۸] و با جبرئیل.[۲۹]
محتوا
- حمد و ستایش و تسبیح خدای متعال.[۳۰]
- تجلی اول: عشق به جمال و جلال الهی.[۳۱]
- تجلی دوم: عرضه امانتِ عشق به انسان، جنبه عقل و شهوت انسان.[۳۲]
- فطرت و شرافت انسان، انسان کامل و ولی الله.[۳۳]
- عشق امام حسین(ع) به خدای متعال.[۳۴]
- بیان کربلا و اتفاقات آن.[۳۵]
- تبیین سعادت و شقاوت انسان‌ها و ذکر مصادیق آنها مخصوصا در واقعه کربلا مانند شمر.[۳۶]
- امتحان الهی از پیامبران همچون آدم، نوح، ایوب، ابراهیم، یونس، یوسف، یعقوب، موسی، عیسی و حضرت محمد(ص) و اهل‌بیت(ع) مانند امام علی(ع)، امام حسن(ع)[۳۷] و امام حسین(ع).[۳۸]
- عشق و ارادت عَمان سامانی به امام حسین(ع).[۳۹]
- آزمایش اصحاب در شب عاشورا توسط امام حسین(ع).[۴۰]
- قصه حر بن یزید ریاحی در کربلا.[۴۱]
- مقام و منزلت حضرت عباس(ع)[۴۲] و قصه آب آوردن از رود فرات.[۴۳]
- مقام و منزلت قاسم(ع).[۴۴]
- مقام و منزلت علی اکبر(ع)[۴۵] و قصه جهاد وی.[۴۶]
- میدان رفتن امام حسین(ع).[۴۷]
- مقام و منزلت حضرت زینت(س) و قصه وی در کربلا.[۴۸]
- سفارش امام حسین(ع) به حضرت زینب(س) درباره امام سجاد(ع).[۴۹]
- قصه علی اصغر()ع در کربلا.[۵۰]
- قصه زعفر جنی و اجازه خواستن از امام حسین(ع) برای یاریش.[۵۱]
- هدایت‌گری امام حسین(ع) و موعظه دشمنان در کربلا.[۵۲]
- نبرد امام حسین(ع) با دشمنان و نحوه شهادت حضرت.[۵۳]
وضعیت چاپ و نشر
مثنوی گنجینه‌الاسرار عمان سامانی بعد از چاپ اول بارها بوسیله انتشارات متعددی با عناوین مختلفی تجدید چاپ شد.
- گنجينه‌الاسرار و قصائد: نشر گلبهار، تبریز، ۱۳۴۲ش؛ نشر میثم، اصفهان، ۱۳۶۸ش؛ نشر مولانا، اصفهان، ۱۳۷۷ش؛ نشر عمان سامانی، سامان، ۱۳۸۷ش؛ نشر موسسه ادیب فقه جواهری، ۱۳۹۹ش.
- گنجینه‌الاسرار در مصائب آل احمد مختار (ع): بی نا، بی جا، ۱۳۴۹ش؛ نشر شهسواری، اصفهان، بی تا.
- گنجینه‌الاسرار: کتابفروشی علمیه اسلامیه، تهران، بی تا؛ نشر میثم تمار، اصفهان، ۱۳۶۲ش؛ نشر عمان سامانی، سامان، ۱۳۷۲ش؛ نشر حق بین، قم، چاپ اول، ۱۳۷۲ش؛ نشر سروش، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۵ش؛ نشر سروش، تهران، ۱۳۸۴ش؛ چاپ و نشر بین الملل، تهران، ۱۳۹۳ش؛ بی نا، ۱۴۰۱ش.
تک نگاری
کتابهای متعددی در شرح اشعار عرفانی عاشورایی عمان سامانی در گنجینه‌الاسرار نوشته شده است:
- اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، علی موسوی مطلق، سلسال، قم، ۱۳۸۰ش.
- سرالاسرار: شرح و تصحیحی نو و متفاوت بر مثنوی عاشورایی گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، مسعود نمازی بروجردی، سامان دانش، تهران، ۱۳۹۲ش. این کتاب بر اساس اولین نسخه چاپ سنگی گنجینه‌الاسرار (نسخه جلالی، ۱۳۰۶ق) نوشته شده است.[۵۴]
- سلوک خونین (شرح گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ابراهیم کلانتری، نشر معارف، قم، ۱۳۸۱ش.
- شرح عرفانی ابیات گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، پریوش خداوردی، نشر صادق، تهران، ۱۳۸۲ش.
- گلگشتی در گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، بهادر محمدی سامانی، نشر جهان بین، فرخ شهر، ۱۳۸۲ش.
- عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، حسن کرمی، انتشارات حقوق اسلامی، ۱۴۰۱ش.
- کربلا آیینه عشق(شرح گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، مجید ملایی، انتشارات خسرو شیرین، ۱۳۹۴ش.
- جلوه‌های عاشورایی (گنجینه‌الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی)، محمد قربانپور، نشر طوبای محبت، ۱۳۸۶ش.
پانویس
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱–۴۲.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۲–۴۴.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۴.
- ↑ مجاهدی، گنجینه‌الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، ۱۳۸۳ش، ص۱۸.
- ↑ «مجموعه مقالات سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی»، انجمن علمی پژوهشی دانش پژوهان بوعلی سینا.
- ↑ وبگاه گنج ایرانداک.
- ↑ معینی، «بر فَرَس تندرو».
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵ تا ۴۴.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹-۵۵-۶۳-۹۷-۲۱۱-۲۶۴.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۶-۳۷-۴۸-۸۵-۱۳۲-۱۹۵-۲۸۹.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰.
- ↑ خدادای، کهدویی، «تجلّی نظریه وحدت وجود در اشعار عمان سامانی با نگاهی به آرای شمس تبریزی و مولوی»، ص۱۱۲.
- ↑ مطهری، محموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۸۲ش، ج۱۷، ص۳۸۲.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۷.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۵۶-۶۹-۷۳-.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱-۴۳-۵۶-۶۳.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۱.
- ↑ سامانی، گنجینه‌الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۲–۲۷۲.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۹.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۶۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۷۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۹۱-۱۳۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۹۷.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۷.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۹-۱۷۵-۱۸۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷-۱۹۵.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۹-۲۱۵-۲۲۵.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۵.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۳-۲۵۱-۲۵۹-۲۶۳.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۹.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۵-۲۹۹.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۱.
- ↑ سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
- ↑ عمان سامانی و گنجینه‌الاسرار در کتاب سر الاسرار، تصحیح دکتر مسعود نمازی بروجردی، وبگاه کتابخانه آستان قدس رضوی.
منابع
- انجمن علمی پژوهشی دانش‌پژوهان بوعلی سینا، «مجموعه مقالات سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی»، ۱۳۹۹ش.
- برات، محمدی و علیرضا قربانپور، «تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)»، ماهنامه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شماره ۸، ۱۴۰۲ش.
- پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک)، گنج ایرانداک.
- خدادای، محمد و محمدکاظم کهدویی، «تجلّی نظریه وحدت وجود در اشعار عمان سامانی با نگاهی به آرای شمس تبریزی و مولوی»، مجله مطالعات عرفانی، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش.
- خداوردی، پریوش، شرح عرفانی ابیات گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، تهران، نشر صادق، ۱۳۸۲ش.
- سامانی، عمان، گنجینه‌الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، تصحیح محمدعلی مجاهدی(پروانه)، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
- سامانی، عمان، گنجینه‌الاسرار، تصحیح سیدمحمدسادات اخوی، سازمان تبلیغات اسلامی- شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، ۱۳۹۳ش.
- قربانپور، محمد، جلوه‌های عاشورایی (گنجینه‌الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی)، قم، نشر طوبای محبت، ۱۳۸۶ش.
- کتابخانه آستان قدس رضوی، «عمان سامانی و گنجینه‌الاسرار در کتاب سر الاسرار، تصحیح دکتر مسعود نمازی بروجردی»، وبگاه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ درج خبر: ۱۳ شهریور ۱۳۹۸ش.
- کرمی، حسن، عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، قم، انتشارات حقوق اسلامی، ۱۴۰۱ش.
- کلانتری، ابراهیم، سلوک خونین (شرح گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش.
- محمدی سامانی، بهادر، گلگشتی در گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، نشر جهان بین، فرخ شهر، ۱۳۸۲ش.
- مطهری، مرتضی، محموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران-قم، صدار، چاپ ششم، ۱۳۸۲ش.
- معینی، محسن، تئاتر نمایشی بر فَرَس تُندرو، برج میلاد تهران، ۱۳۹۲ش.
- ملایی، مجید، کربلا آیینه عشق(شرح گنجینه‌الاسرار عمان سامانی)، تهران، انتشارات خسرو شیرین، ۱۳۹۴ش.
- موسوی مطلق، علی، اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، قم، سلسال، ۱۳۸۰ش.
- نمازی بروجردی، مسعود، سرالاسرار: شرح و تصحیحی نو و متفاوت بر مثنوی عاشورایی گنجینه‌الاسرار عمان سامانی، تهران، سامان دانش، ۱۳۹۲ش.
پیوند به بیرون
- «نگاه ساختارگرایانه به سبک روایت و راوی در گنجینه الاسرار عمان سامانی»، مظاهر نیکخواه، حجت الله ربعی و فرشید باقری، مجله پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره۲، ۱۳۸۹ش.
- «تأثیر آثار سعدی بر گنجینه الاسرار عمان سامانی»، عبدالرضا نادری فر، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره۹۶، ۱۳۸۹ش.
- «علل مقبولیت گنجینه‌الاسرار عمان سامانی در میان آثار عاشورایی منظوم»، محمدجواد خدابنده سامانی و ابوالقاسم رادفر، همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، ۱۳۹۴ش.