اخبار من بلغ: تفاوت میان نسخه‌ها

  | عنوان       = اخبار من بلغ

  | تصویر   =  

  | اندازه تصویر   = <!-- اندازه دلخواه را با عدد انگلیسی و px وارد کنید -->

  | توضیح تصویر =  

  | نام‌های دیگر =  

  | موضوع       = [[تسامح در ادله سنن]]

  | صادره از     = [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]

  | راوی اصلی   =  

  | راویان       = [[هشام بن سالم جوالیقی|هشام بن سالم]]،‌ [[صفوان بن مهران جمال|صفوان بن مهران]]

  | اعتبار سند   = [[خبر مستفیض|مستفیض]] و [[حدیث صحیح|صحیح]]

  | منابع شیعه   = [[المحاسن (کتاب)|محاسن]]، [[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال (کتاب)|ثواب الأعمال]]

  | منابع سنی   = جزء ابن‌عرفه، مسند ابی‌یعلی

  | مؤید قرآنی   =  

  | مؤید روایی   =

'''اَخبار مَنْ بَلَغ''' مجموعه [[حدیث|احادیثی]] است که بسیاری از [[فقه|فقیهان]] با استناد به آنها اعمال مختلفی را [[مستحب]] دانسته‌اند. این احادیث اصلی‌ترین دلیل برای [[تسامح در ادله سنن|قاعده تسامح]] هستند. مطابق این روایات [[خدا]]وند به افرادی که با تکیه بر [[حدیث ضعیف|روایت ضعیفی]] به مضمون آن عمل کرده‌اند، پاداش می‌دهد، حتی اگر آن خبر درست نباشد.

فقیهان، احادیث من بلغ را [[تواتر|متواتر]] یا [[خبر مستفیض|مستفیض]] دانسته و آن‌ها را معتبر می‌دانند. بعضی محققان نیز با آنکه تواتر این روایات را نپذیرفتند، اما برخی از احادیث من بلغ را از نظر سند [[حدیث صحیح|صحیح]] دانسته‌اند. در مقابل، بعضی مؤلفان، احادیث من بلغ را [[حدیث موضوع|جعلی]] معرفی کرده‌اند.

بیشتر فقیهان از اخبار من بلغ قاعده‌ای اصولی برداشت کرده‌اند که بر اساس آن، [[ثقه|وثاقت راوی]] در روایات مربوط به مستحبات لحاظ نمی‌شود. با این حال برخی نیز این روایات را بر مسئله‌ای فقهی یا کلامی تطبیق داده‌اند. علما به سبب اختلاف مبانی خود، در گستره این احادیث نسبت به مسائلی مانند [[مکروه]]ات و نقل احادیث ضعیف درباره فضائل و مصائب اهل بیت(ع) اختلاف نظر دارند.

اخبار من بلغ به مجموعه احادیثی گفته می‌شود که موضع خداوند را در برابر افرادی که با تکیه بر [[حدیث ضعیف|روایت ضعیفی]] به مضمون آن عمل کرده‌اند، بیان می‌کند.<ref>مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۸.</ref> بر اساس این احادیث اگر خبر ثواب داشتن یک عمل به شخصی برسد و او به امید رسیدن به آن ثواب، انجامش دهد، [[خدا]]وند پاداش وعده شده را به او خواهد داد، حتی اگر اصل خبر نادرست باشد.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۷؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۳۲.</ref> از آنجا که عموم این روایات با تعبیر «مَنْ بَلَغَهُ» (هر که را خبری برسد) آغاز شده‌اند، این احادیث به «اخبار من بلغ» شهرت یافته‌اند.<ref>سعیدی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10875 «تسامح در ادله سنن»]، ص۲۸۸.</ref> در این احادیث تنها خبر از رویکرد خداوند داده شده و هیچ دستوری در آنها وجود ندارد.<ref>هاشمی شاهرودی،‌ [http://www.juosul.ir/article_114363.html «بحثی پیرامون اخبار من بلغ»]، ص۸.</ref>

[[محمدجواد فاضل لنکرانی]] از [[حوزه علمیه قم|اساتید حوزه علمیه قم]]، روایات من بلغ را اصلی‌ترین دلیل برای [[تسامح در ادله سنن|قاعده تسامح]] بر می‌شمارد؛ قاعده‌ای پرکاربرد که در تمام [[ابواب فقه]] جریان دارد.<ref>فاضل لنکرانی، [http://mags.markazfeqhi.com/article_40376.html «قاعده تسامح در ادله سنن»]، ص۷.</ref> بسیاری از فقیهان با استناد به این روایت‌ها، به مستحب بودن اعمال متعددی فتوا داده‌اند.<ref>کلانتری، [https://www.sid.ir/paper/167733/fa «تسامح در ادله سنن، قاعده‌ای نا کارآمد»]، ص۲.</ref> مثلاً [[شهید ثانی]] مؤلف [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|شرح لمعه]] بر اساس احادیث من بلغ و با استناد به روایت ضعیفی که [[روزه|روزه مستحبی]] را در سفر جایز دانسته، به جایز بودن روزه مستحبی در [[مسافر]]ت فتوا داده است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص ۴۸.</ref>

[[شیخ حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]]، مؤلف [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسائل الشیعه]]، اخبار من بلغ را [[تواتر|متواتر]] معرفی کرده است.<ref>شیخ حرّ عاملی، الفصول المهمة فی اصول الائمة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۶۱۷.</ref> [[شیخ مرتضی انصاری]]، از فقیهان قرن سیزدهم نیز علاوه بر آنکه احادیث من بلغ را [[خبر مستفیض|مستفیض]] دانسته، احتمال داده معنای این حدیث‌ها، [[تواتر معنوی]] داشته باشد.<ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۲.</ref> همچنین به گفته [[احمد بن فهد حلی|ابن‌فهد حلی]]، نویسنده [[عدة الداعی و نجاح الساعی (کتاب)|عدة الداعی]]، محتوای روایات من بلغ در نزد [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل تسنن]] [[اجماع]]ی است.<ref>ابن‌فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق، ص۱۳.</ref> این احادیث علاوه بر مصادر شیعه، در برخی از منابع اهل تسنن نیز ذکر شده است.<ref>ابن‌عرفه، جزء، ۱۴۰۶ق، ص۷۸؛ ابویعلی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص ۱۶۳؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۲۳۰؛ .</ref> روایات شیعه از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل گردیده<ref>شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۸۰-۸۲.</ref> و روایات اهل تسنن از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] است.<ref>ابن‌عرفه، جزء، ۱۴۰۶ق، ص۷۸؛ ابویعلی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص ۱۶۳؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۲۳۰؛ .</ref>

از [[مفلح بن حسن صیمری]]، فقیه قرن نهم، نقل شده که وی احادیث من بلغ را با [[آیه نبأ]] در [[تعارض ادله|تعارض]] دیده و بر آن اشکال کرده است.<ref>سید مجاهد، مفاتیح الاصول، مؤسسه آل البیت(ع)، ص۳۴۹.</ref> اما محققانی چون [[آقا حسین خوانساری]] و [[شیخ مرتضی انصاری]] اشکال تعارض بین آیه و اخبار من بلغ را پاسخ داده‌اند.<ref>خوانساری، مشارق الشموس، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۱، ص۳۴؛ انصاری، رسائل فقهیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref> با این حال نویسندگانی از شیعه<ref>الحسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۹۷۳م، ص۱۷۱؛ بهبودی، صحیح الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص«ط».</ref> و ابن‌جوزی از فقیهان اهل تسنن این احادیث را [[حدیث موضوع|جعلی]] دانسته‌اند.<ref>ابن‌جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۸ق، ج۳، ص۱۵۳.</ref>

به گفته [[محمدحسین غروی نائینی]] مؤلف کتاب [[فوائدالاصول (کتاب)|فوائد الاصول]] مشهور فقیهان مفاد اخبار من بلغ را [[اصول فقه|قاعده اصولی]] دانسته‌اند؛ به این معنا که مطابق این احادیث، شرایط خاصی که برای حجیت روایت وجود دارد (مانند [[ثقه|وثاقت راوی]]) در [[مستحب]]ات در نظر گرفته نمی‌شود.<ref>نائینی، فوائد الاصول، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۱۵.</ref> با این حال دلالت این روایات بر قاعده اصولی، مورد اتفاق علما نیست و دیدگاه‌های دیگری نیز در مسئله وجود دارد؛<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، تحقیق عباس‌علی زارعی سبزواری، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۷۲.</ref> چنان‌که [[محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] مؤلف [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة الأصول]] و نائینی آن را [[فقه|مسئله‌ای فقهی]] می‌دانند و به نظر آنها عملی که مکلف به امید ثواب انجام داده، مستحب است.<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۰۹ق، ص۳۵۲؛ نائینی، اجود التقریرات، تقریرات آیت‌الله خویی، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> برخی دیگر نیز همچون [[آقا ضیاء عراقی]] و [[سید ابوالقاسم خویی]] از فقیهان قرن چهاردهم، آن‌را مسئله کلامی دانسته‌، و معتقدند خداوند به سبب تفضّل خود، به افرادی که فرمان‌برداری خود را با عمل کردن به احادیث ضعیف ابراز نمایند، ثواب می‌دهد.<ref>عراقی، نهایة الافکار، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۷۹-۲۸۰؛ خویی، مصباح الاصول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱۹.</ref> [[علی صافی گلپایگانی]] از فقیهان شیعه، چهار احتمال درباره دلالت اخبار من بلغ نقل کرده‌ و در نهایت احتمال چهارم را پذیرفته است که این اخبار دلالتی بر مستحب بودن عمل یا اصل ثواب (بدون خصوصیتش) و یا عبادت بودنش ندارند، بلکه دلالت بر این دارند که اگر کسی به وسیله روایتی بر ثواب محدودی برای انجام کاری مطلع شد و به امید دریافت آن ثواب، آن عمل را انجام داد به ثوابِ وعده داده شده در آن خبر خواهد رسید. این کار هم مصداق احتیاط است و هم مورد تأیید و تحسین عقل.<ref>صافی گلپایگانی، المحجة في تقريرات الحجة، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۰.</ref> {{یادداشت|لا تكون أخبار من بلغ ناظرة الى استحباب العمل و عباديته و لا الى أصل الثواب، بل تكون في مقام تقدير الثواب}}

به گفته [[سید محمود هاشمی شاهرودی]] از فقیهان شیعه، مشهور فقها اخبار من بلغ را به مستحبات اختصاص داده، آن را شامل [[مکروه]]ات نمی‌دانند؛<ref>هاشمی شاهرودی، [http://www.juosul.ir/article_110654.html «بحثی پیرامون اخبار من بلغ»]، ص۲۴.</ref> اما شیخ انصاری معتقد است اگرچه در ابتدا به نظر می‌رسد که روایات من بلغ به [[مستحب|مستحبات]] اختصاص داشته باشد، ولی الفاظ آن عمومیت دارد و مکروهات را نیز در برمی‌گیرد.<ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۶۰.</ref> شیخ انصاری همچنین معتقد است با استناد به احادیث من بلغ، می‌توان در نقل وقایع، ذکر فضائل و مصیبت‌های اهل‌بیت(ع) از اخبار ضعیف استفاده کرد.<ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۵۸.</ref> در مقابل نائینی نقل احادیث ضعیف را در بیان حادثه‌ها و فضیلت‌ها و مصائب [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت(ع)]] صحیح نمی‌داند.<ref>نائینی، اجود التقریرات، تقریرات آیت‌الله خویی، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۲۱۲.</ref>  

مسائل دیگری درباره گستردگی حدیث من بلغ مطرح شده که با توجه به اختلاف مبانی علما، دیدگاه‌های مختلفی در اثبات یا نفی آنها وجود دارد؛ برخی از این مسائل عبارتند از: ۱. شمول اخبار من بلغ نسبت به [[فتوا|فتواهای مجتهدان]]؛<ref>اصفهانی، نهایة الدرایة، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref> ۲. جریان احادیث من بلغ در مورد احادیثی که سند قوی، اما دلالت ضعیف دارند؛<ref>اعرافی، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/248608 «قاعده التسامح فی ادلة السنن»]،ص۲۳۱-۲۳۲.</ref> ۳. فراگیری اخبار نسبت به روایات ضعیفی که بر [[واجب|وجوب]] دلالت دارند.<ref>اصفهانی، نهایة الدرایة، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref>

* صافی گلپایگانی، علی المحجة في تقريرات الحجة، قم، ناشر: مؤسسة السيدة المعصومة (علیهاالسلام)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.