کاربر ناشناس
توحید مفضل (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mohamadhaghani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
'''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | '''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | ||
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. | |||
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
{{اصلی|مفضل بن عمر جعفی}} | |||
مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد. | |||
در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر [[مفضل بن عمر جعفی|مفضّل بن عمر]] املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. | در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر [[مفضل بن عمر جعفی|مفضّل بن عمر]] املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. | ||
غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و [[امام کاظم(ع)]] دانسته<ref>کلینی، ج۲، ص۹۲ ؛ شیخ مفید، ج۲، ص۲۰۸ ؛ شیخ طوسی، ج۱، ص۲۱۰ ؛ ابن شهرآشوب، ج۴، ص۲۱۹</ref> و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته<ref>مامقانی، ج ۳، ص ۲۳۸ ـ ۲۴۲</ref> و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست.<ref>ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۵۰ ؛ تستری، ج ۱۴، ص ۱۴۳</ref> بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که ''اِهلیلَجه''، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص ۴۸۲</ref> | |||
البته [[نجاشی]]،<ref>نجاشی، ج ۱، ص ۴۱۶</ref> این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از [[غالی|غالیانِ]] [[خطابیه|خطّابی]] شمرده اند. | |||
بر فرض | ===اصالت متن کتاب=== | ||
بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. | |||
نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، ج ۱، ص ۳۶۱ ـ ۳۶۲</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۹۱</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. | نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، ج ۱، ص ۳۶۱ ـ ۳۶۲</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ج ۱، ص ۹۱</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. | ||
==علت نگارش کتاب== | ==علت نگارش کتاب== | ||
مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند: | مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند: | ||
یک روز عصر من در مسجد [[مدینه]] در کنار قبر مطهر [[حضرت محمد|حضرت رسول خدا]](ص) نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان [[ابن ابو العوجاء]] و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند. | :: یک روز عصر من در مسجد [[مدینه]] در کنار قبر مطهر [[حضرت محمد|حضرت رسول خدا]](ص) نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان [[ابن ابو العوجاء]] و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند. | ||
:: آنان از حضرت رسول خدا(ص) به عنوان یک فیلسوف، که با زیرکی فراوان نام خود را در جهان زنده نگه داشت، نام بردند و گفتند، این جهان خدایی ندارد و همه چیز خود به خود به وجود آمده و این جهان همیشه بوده و خواهد بود. | |||
آنان از حضرت رسول خدا(ص) به عنوان یک فیلسوف، که با زیرکی فراوان نام خود را در جهان زنده نگه داشت، نام بردند و گفتند، این جهان خدایی ندارد و همه چیز خود به خود به وجود آمده و این جهان همیشه بوده و خواهد بود. | :: من نتوانستم خشم خود را فرو بنشانم و بر سر آنها فریاد زدم و گفتم: ای دشمنان خدا آیا [[کافر]] شده‌اید؟! آنان در پاسخ من گفتند: اگر تو از یاران [[امام صادق|جعفر بن محمد]] هستی، او این گونه با ما سخن نمی‌گوید. | ||
:: من از نزد آنها خارج شدم و به نزد [[امام صادق(ع)]] رفتم و ماجرا را برای آن حضرت تعریف کردم. آن حضرت فرمود: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از [[حکمت]] خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم. من هم فردا صبح به نزد آن حضرت رفتم و ایشان نیز طی چهار جلسه حدیثی را فرمودند و من آن را املاء کردم. | |||
== معرفی کتاب == | |||
امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. | |||
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱</ref> | |||
===چهار مجلس کتاب=== | |||
*امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به [[حکمت]] و قدرت و [[علم خدا|علم خداوند]] متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند. | *امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به [[حکمت]] و قدرت و [[علم خدا|علم خداوند]] متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند. | ||
*امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد. | *امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد. | ||
| خط ۷۴: | خط ۶۴: | ||
*جلسه چهارم هم به بیان حقیقت [[مرگ]] و زندگی و علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و بیان فرق میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است. | *جلسه چهارم هم به بیان حقیقت [[مرگ]] و زندگی و علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و بیان فرق میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است. | ||
== | ===بخش غیرمشهور=== | ||
[[آقا بزرگ طهرانی]] در [[الذریعه]]<ref>ج ۴، ص ۴۸۲ ـ ۴۸۳</ref> به این نکته اشاره کرده که ظاهراً بخش دیگر توحید مفضّل، در بیان احوال ملکوت اعلا، را که در دوره [[سید بن طاووس]] شهرت و تداول چندانی نداشته،<ref>ابن طاووس، الامان، ج 1، ص ۹۱</ref> شخصی به نام [[سید میرزاابوالقاسم ذهبی|سیدمیرزاابوالقاسم ذهبی]]، معاصر آقابزرگ، یافته و تماماً در کتاب خود به نام ''تباشیرالحکمه'' آورده است. | |||
==نسخه‌های کتاب== | |||
[[پرونده:کتاب توحید مفضل.jpg|بندانگشتی|کتاب '''توحید مفضل''' ترجمه '''علامه مجلسی''']] | [[پرونده:کتاب توحید مفضل.jpg|بندانگشتی|کتاب '''توحید مفضل''' ترجمه '''علامه مجلسی''']] | ||
نسخه های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آنها در [[ایران]] و در | نسخه های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آنها در [[ایران]] و در کتابخانه‌هایی چون [[آستان قدس رضوی]]، ملی و [[کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی]]، و برخی دیگر در [[عراق]] نگهداری می‌شوند.<ref>حسینی اشکوری، ج ۱، ص ۱۴۴ ؛ فکرت، ج ۱، ص ۱۵۰</ref> | ||
ظاهراً | ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر، متعلق به سال ۱۰۵۶ق و به خط [[عبدالرزاق جیلانی]] است که در [[کتابخانه آیت اللّه گلپایگانی]] در [[قم]] نگهداری می‌شود.<ref>عرب زاده، ج ۱، ص ۱۹۷</ref> | ||
توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در [[ایران]] به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و | توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در [[ایران]] به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در [[مصر]]، عراق و ایران چاپ شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص۹۱، ۴۸۲ ـ ۴۸۳ ؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات، ج ۲، ص ۱۶۷ ؛ فاضل، ج ۳، ص ۱۵۱۵</ref> | ||
از توحید مفضّل در [[مصر]]، عراق و ایران چاپ شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص۹۱، ۴۸۲ ـ ۴۸۳ ؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات، ج ۲، ص ۱۶۷ ؛ فاضل، ج ۳، ص ۱۵۱۵</ref> | |||
==ترجمه فارسی== | ==ترجمه فارسی== | ||
ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ [[فخرالدین ترکستانی]] که مقیم [[قم]] بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین [[محمدباقر مجلسی]] این اثر را ترجمه و شرح کرده و در [[بحارالانوار]]<ref>مجلسی، ج ۳، ص ۵۷ ـ ۱۵۱</ref>نیز آورده است. | ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ [[فخرالدین ترکستانی]] که مقیم [[قم]] بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین [[محمدباقر مجلسی]] این اثر را ترجمه و شرح کرده و در [[بحارالانوار]]<ref>مجلسی، ج ۳، ص ۵۷ ـ ۱۵۱</ref>نیز آورده است. | ||