امام مهدی عجل الله تعالی فرجه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محمد بن حسن عسکری(ع)''' مشهور به '''امام مهدی'''، '''امام زمان''' و '''حجت بن الحسن''' (متولد [[سال ۲۵۵ هجری قمری|۲۵۵ق]])، دوازدهمین و آخرین امام [[امامیه|شیعیان امامی]] است، که دوره [[امامت]] او پس از شهادت پدرش [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] در [[سال ۲۶۰ هجری قمری|سال ۲۶۰ ق]] آغاز شد. شیعیان معتقدند، او همان [[مهدی|مهدی موعود]] است که پس از دوره طولانی [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]]، [[ظهور امام زمان|ظهور]] خواهد کرد.<br>

[[شیخ صدوق]]، محدث و فقیه شیعه، در کتاب [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین]] بابی را به ذکر کسانی اختصاص داده است که عمر طولانی داشته‌اند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۵۲.</ref> همچنین [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]]، در این باره به گفته‌های زیست‌شناسان استناد کرده که معتقدند انسان از نظر زیستی می‌تواند هشتصد یا هزار سال عمر کند.<ref>صافی گلپایگانی، نوید امن و امان، ۱۳۸۶ش، ص۱۶۷-۲۰۵.</ref>

برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان(عج) در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]] اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکان‌هایی مانند [[ذی‌طوی|ذی طوی]]<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]،<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> و طیبه ([[مدینه]])<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. برخی منابع بر اساس داستانی، [[جزیره خضراء]] را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کرده‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.<ref>برای نمونه: عاملی، جعفر مرتضی، جزیره خضراء در ترازوی نقد، ترجمه محمد سپهری؛ کلباسی، مجتبی، بررسی افسانه جزیره خضراء؛ نظری، غلامرضا، جزیره خضراء تحریفی در تاریخ شیعه.</ref>  

برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> پس از قیام ذکر کرده‌اند.

*[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(عج) را در [[غیبت امام مهدی(عج)|دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر می‌کند.<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوه‌های تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.{{مدرک}}

* [[طیبه]]: از مکان‌هایی که بنابر برخی روایات، محل زندگی امام زمان در دوران غیبت است. گفته شده است مراد از آن مدینه است.<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref>

[[شیعه|شیعیان]] پس از وفات امام یازدهم به‌دلیل ناآشنایی با امام زمان خود، در وضعیت نابسامانی قرار گرفتند و بنابر گزارش‌ها، بسیاری از شیعیان [[عراق]] و [[بین النهرین|بین‌النهرین]] سردرگم شدند.<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۹ و ۴۸۷.</ref> برای نمونه، شیعیان فردی را به [[مدینه]] فرستادند تا درباره وجود فرزند امام یازدهم تحقیق کند؛ چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع) توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۲۸.</ref> همچنین نقل شده است که [[احمد بن سهل بلخی]]، از عالمان دوره [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] در جستجوی امام خود، از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به [[عراق]] رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۷۳-۷۴.</ref>  

در خانه [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام عسکری(ع)]] هم دودستگی افتاده بود؛ چرا که [[حدیث (مادر امام حسن عسکری)|حُدیث]] مادر امام عسکری و [[حکیمه دختر امام جواد(ع)|حکیمه]] عمه وی، از امامت فرزند امام عسکری هواداری می‌کردند، ولی تنها خواهر امام عسکری از جعفر پشتیبانی می‌کرد.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۶۱-۱۶۲.</ref> بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعه]] و غیرشیعه پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی(ع)|سید محمد فرزند امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> و گروهی بزرگ [[جعفر پسر امام هادی|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref>  

 

علیرغم اختلافات مذکور، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[امامیه|شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعة (کتاب)|فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از وفات امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید: «از این فرقه‌هایی که از آنها یاد کردیم، در زمان ما، یعنی در سال ۳۷۳ق، هیچ فرقه‌ای غیر از امامیه دوازده امامی باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که [[امامت]] فرزند حسن [عسکری] را که به نام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] نامیده می‌شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند.<ref>سید مرتضی، الفصول المختاره، ج۲، ص۳۲۱.</ref>

پس از وفات امام حسن عسکری و آغاز امامت امام دوازدهم، [[توقیع|توقیعاتی]] از سوی امام زمان(عج) صادر شد که برخی از آنها به اثبات امامت خود مربوط می‌شد؛ استدلالی که امام زمان(عج) در این توقیعات، برای اثبات امامت خویش مطرح کرده، تأکید بر استمرار راه هدایت الهی از زمان [[آدم (پیامبر)|حضرت آدم]] تا زمان امام حسن عسکری(ع) و خالی نبودن زمین از حجت الهی است.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> وی همچنین سه معیار برای تشخیص امام از مدعیان امامت معرفی کرده است: [[عصمت]]، علم و تأیید الهی.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref>

توقیع امام دوازدهم در پاسخ به سؤال ابن‌ابی‌غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]]،<ref>طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref> و توقیع دیگری خطاب به [[محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی|محمد بن ابراهیم بن مهزیار]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۸۷.</ref> از این موارد است.

  طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۶۰.</ref>در حالی که یک شش روز قبل از درگذشت او، [[توقیع|توقیعی]] از سوی امام خطاب به وی صادر شد که در آن ضمن اعلام روزِ درگذشت علی بن محمد سمری به او، از انتخاب جانشین منع شده بود؛ چرا که -بنابر آنچه در توقیع آمده- [[غیبت کبرا|غیبت دوم]]{{یادداشت| به گفته علی اکبر غفاری مصحح  کتاب در برخی از نسخه‌های کمال الدین تعبیر امام زمان(ع) در این توقیع «الغیبة التامة» است. کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۶.}} آغاز شده و تا زمانی که خداوند اجازه ندهد ظهوری نخواهد بود.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲،  پاورقی ص۵۱۶؛ کشف الغمه، ج۲، ص۵۳۰؛ احتجاج، ج۲، صص۵۵۵-۵۵۶.</ref> اکثر منابع شیعه سال وفات [[علی بن محمد سمری|نایب چهارم]] را سال ۳۲۹ق می‌دانند، ولی [[شیخ صدوق]] و [[فضل بن حسن طبرسی]] آن را در سال ۳۱۸ق ثبت کرده‌اند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۰۳، روایة ۳۲. طبرسی، اعلام الوری، ص۴۱۷.</ref>

*ملاقات پیش از [[غیبت کبرا|غیبت کبری]]: بنابر گزارش‌های تاریخی و روایی، در طول ۶۹ سال [[غیبت صغرا|غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]]، افراد متعددی امام دوازدهم شیعیان را زیارت کرده‌اند؛ از جمله [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۶۸؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹.</ref> ابوالادیان، خادم امام حسن عسکری(ع)،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰.</ref> [[ابو سعید غانم هندی|ابوسعید غانم هندی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۳.</ref> و [[ابوعبدالله بن صالح]]<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۷.</ref> و ده‌ها نفر دیگر.<ref>رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹-۹۷.</ref>  

از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(عج) توصیه شده است،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰ و ۱۸۱. رجوع کنید به: طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۲، ص۳۵، ح۷۶.</ref> و دست‌کم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.<ref group="یادداشت">از امام صادق(ع) نقل شده است:{{عربی| لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الکافی، إسلامیة، ج۱، ص۳۴۰)|ترجمه=برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.}} همچنین در روایت دیگری از [[امام صادق(ع)]] آمده است:{{عربی|إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ص۱۶۱) |ترجمه=برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آن‌ها، به اندازه‌ای طولانی می‌شود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمی‌شود، جز کسی که متصدی امور او است.}}</ref> عالمان بزرگ شیعه مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] در کتاب‌های خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۱۸۰.</ref>

بر اساس آموزه‌های شیعه، حضرت مهدی(ع) پس از غیبتی طولانی در [[آخرالزمان]] با همراهی یارانش قیام می‌کند و با برپایی حکومتی جهانی، عدالت و صلح را در جهان برقرار می‌سازد.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ و ۱۹۹- ۲۰۲.</ref> در منابع اسلامی [[علائم ظهور|نشانه‌هایی]] برای ظهور امام زمان ذکر شده است از جمله [[خروج سفیانی]]، [[صیحه آسمانی]]، [[قتل نفس زکیه]].<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.</ref>

بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است: ظلم و ستم فراگیر و فتنه‌ای که بر هر خانه‌ای وارد می‌شود،<ref>سید بن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج۱، ص۱۷۷.</ref> وجود دشمنانی مانند [[خروج سفیانی|سفیانی]] و [[ناصبی|نواصب]] و دیگرانی که در [[عراق]] و دیگر سرزمین‌های اسلامی مشغول فعالیت علیه شیعه هستند و سپس [[سوریه]] را تصرف می‌کنند،<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref> و در نهایت یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی یاد و نام امام دوازدهم را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰، باب ۳۱، ح۲.</ref>

در برخی نقل‌های روایی، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، امام مهدی را از نظر خصوصیات جسمی، شبیه‌ترین فرد به خود توصیف کرده<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۸۶، ح۱؛ شافعی، عقدالدرر، ص۴۵و۵۵.</ref> و چنین توصیفی در حدیثی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نیز وجود دارد.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۴۰۹، ح۷.</ref> در روایتی از امام علی(ع)، امام مهدی در هنگام قیام خود بین سی تا چهل سال دارد.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ق، ج۱۹، ص۶۵۴.</ref> [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نیز او را در چهره جوانی کامل و معتدل توصیف کرده است که به‌باور [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، چنین توصیفی به‌معنای آن است که امام زمان در میانه یا اواخر جوانی است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲،  ص۲۸۷.</ref>

بر اساس روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، روزی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در حالی که بالای منبر بود، فرمود که از فرزندان وی در [[آخرالزمان]] مردی ظهور می‌کند که رنگ صورتش سفید متمایل به سرخی، سینه‌اش فراخ... و شانه‌هایش قوی است و در پشتش دو خال است، یکی به رنگ پوستش و دیگری مشابه خال پیامبر(ص).»<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۳، ح۱۷.</ref>

* صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ۲، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.

* طوسی، کتاب الغیبة للحجة، تحقیق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.

* نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، تصحیح محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضویة، ۱۳۵۵ق.